Zgodnie z art. 1019 § 1 Kodeksu cywilnego – jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami: 1) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem; 2) spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Paragraf 2 art. 1019 KC stanowi natomiast, że spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd ( § 3).
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jak każde oświadczenie woli, może być dotknięte wadą. Kodeks cywilny w art. 1019 reguluje kwestie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu lub groźby lub niezłożenia – z tych samych powodów – oświadczenia w przypisanym prawem terminie. Do oceny istnienia błędu lub groźby przy złożeniu oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku mają zastosowanie przepisy ogólne kodeksu cywilnego tj. art. 84, 86, 87 i 88.
Spadkobierca składa oświadczenie woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku pod wpływem błędu, jeżeli w chwili składa tego oświadczenia był w błędzie, co do treści czynności prawnej ( art. 84 § 1 zd. 1 KC), a błąd był obiektywnie i subiektywnie istotny ( art. 84 § 1 zd. 2 KC).
Błąd co do treści czynności prawnej może być błędem co do tytułu powołania do dziedziczenia, osoby spadkodawcy, przedmiotu spadku. Podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły ( art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 1 zd. 1 i § 2 KC).
Powyższe uchylenie się od skutków prawnych złożonego po wpływem błędu oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku odnosi się do przypadków, kiedy pod wpływem błędu spadkobierca nie złożył żadnego oświadczenia w terminie ( art. 1019 § 2 KC), a więc kiedy spadkobierca uchyla się nie od skutków prawnych swego oświadczenia, lecz od biernego zachowania się – niezłożenia oświadczenia.
W tej sytuacji anulowane są skutki prawne braku oświadczenia w terminie wskazanym w art. 1015 § 2 KC Spadkobierca ma ponownie możliwość złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Skuteczne uchylenie się od skutków niezłożenia w przypisanym prawem terminie oświadczenia powoduje wyeliminowanie działania fikcji prostego przyjęcia spadku określonego w art. 1015 § 2 zd. 1 KC lub w konkretnych sytuacjach, z dobrodziejstwem inwentarza – art. 1015 § 2 zd. 2 KC Spadkobierca składa oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli zawsze przed sądem, oświadczając przy tym czy spadek przyjmuje czy też odrzuca (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2009 r., I CSK 319/08). Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd ( art. 1019 § 3 KC w zw. z art. 690 KPC) bowiem dopiero wtedy staje się skuteczne. Podczas rozprawy poprzedzającej wydanie postanowienia zatwierdzającego uchylenie się od złożonego oświadczenia bądź oddalającego taki wniosek sąd bada czy istnieje wada oświadczenia woli ( art. 84 i 87 KC) oraz czy uprawnienie do uchylenia się nie wygasło ( art. 88 § 2 KC).
Termin, w którym spadkobierca może uchylić się skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożonego pod wpływem błędu lub groźby został określony w art. 88 § 2 KC i wynosi rok od wykrycia błędu lub ustania obawy przy groźbie.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04 (OSNC 2006, nr 5, poz. 94) – „Podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły ( art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 1 zdanie pierwsze i § 2 KC). Błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego”. Natomiast w postanowieniu z dnia 18 marca 2010 r., V CSK 337/09 Sąd Najwyższy stwierdził, że – „Nie jest błędem istotnym – w rozumieniu art. 1019 § 2 KC w związku z art. 84 § 1 i 2 KC – nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku z przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego”. Ponadto, „O błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy, czy też inaczej, gdy błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy” – postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 01 grudnia 2011 r., I CSK 85/11).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Jak wynikało z przesłuchania wnioskodawców, utrzymywali normalne kontakty z rodzicami. Wnioskodawcy byli samodzielni, nie interesowali się majątkiem rodziców. Mieli dobre relacje, poza A. P., która z uwagi na odległe miejsce zamieszkania widywała się z rodzicami sporadycznie. Rodzeństwo nie ingerowało w sprawy finansowe rodziców. Wnioskodawca Z. A. podkreślił, że nie chce od nich mieszkania. Rodzice nie informowali ani wnioskodawców, że zaciągnęli zobowiązanie. U. A. nie zwracała się do dzieci o pomoc finansową wiedząc, że każde z nich ma swoje problemy. Nawet po śmierci Z. A. nie poinformowała swoich dzieci, że zaciągnęła zobowiązanie na leczenie męża i bieżące potrzeby. Dopiero z pisma Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. rodzeństwo powzięło wiadomość o długu spadkowym. Niezłożenie przez nich w przepisanym terminie stosownego oświadczenia spadkowego było spowodowane przekonaniem, że spadkodawca nie posiadał długów.
Wnioskodawcy J. A., B. P. i A. P. pozostawali w usprawiedliwionym błędzie co do składy masy spadku po Z. A.. Błąd ten został wywołany zatajeniem przez U. A. istotnych faktów związanych z sytuacją finansową jej i jej męża, Z. A.. Dodatkowo w zakresie informacji przekazanych przez A. P. wskazać należy, że z uwagi na znaczną odległość zamieszkania i sporadyczne kontakty z rodzicami oraz trudną sytuację osobistą w ocenie Sądu dochowała ona należytej staranności w celu ustalenia składu masy spadku. Wobec tak ukształtowanej postawy U. A., nie było możliwe powzięcie przez wnioskodawców informacji co do rzeczywistego składu masy spadku po Z. A.. W ocenie Sądu stan zdrowia Z. A. przed śmiercią wykluczał czynienie obiektywnych ustaleń co do masy spadku. Również z uwagi na charakter zobowiązania i usytuowanie Z. A. jako poręczyciela, utrudnione było czynienie przez spadkobierców ustaleń w zakresie składu masy spadku na podstawie dostępnej dokumentacji. Dokumentacja zawarta w aktach sprawy wskazuje, że o toku postępowania przed sądem i postępowania egzekucyjnego informowani byli wyłącznie U. A. i Z. A..
Powyższe rozważania są nieaktualne przy analizie stanu wiedzy U. A., która zaciągnęła przedmiotowe zobowiązanie. U. A. doskonale zdawała sobie sprawę z istnienia zobowiązania i jego wysokości, a także ma pełną wiedze co do składu masy spadku. Tym samym nie sposób uznać, że U. A. pozostawała w jakimkolwiek błędzie co do składu masy spadku po Z. A..
W niniejszej sprawie należy rozważyć kwestię zachowania przez wnioskodawców rocznego terminu do złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po ojcu oraz sześciomiesięcznego terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Nie budzi wątpliwości Sądu, że w niniejszym postępowaniu wnioskodawcy dowiedzieli się o długach spadkowych. W ocenie Sądu wnioskodawcy składając wniosek dochowali terminów ustawowych. Sprecyzowanie wniosku oraz późniejsze zatwierdzenie go wywołały skutek na moment wniesienia wniosku. Błędy pełnomocnika procesowego w niniejszym postępowaniu nie mogą obciążać wnioskodawców, podobnie jak wyznaczenie odległych terminów rozpraw z uwagi na obciążenie referenta. Należało więc zatwierdzić oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych niezachowania terminów do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez J. A., A. P., B. P., o czym orzeczono na postawie art. 1019 § 3 KC. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 31 grudnia 2018 r. I Ns 218/18
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
