Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania ( art. 1015 § 1 KC). Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Ustalony w art. 1015 § 1 KC termin do złożenia oświadczenia woli ma charakter terminu zawitego z zakresu prawa materialnego, a uprawnienie spadkobiercy wygasa wraz z jego upływem. Początek biegu terminu, wskazanego w powołanym przepisie, ustalany jest według daty dowiedzenia się o tytule powołania do spadku. Stąd też dla spadkobiercy ustawowego będzie to z zasady data, w której dowiedział się o śmierci spadkodawcy, jeśli w tej dacie wiedział o łączącym go ze zmarłym pokrewieństwie uzasadniającym powołanie do dziedziczenia.
Uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku reguluje art. 1019 KC. Zgodnie z przepisem § 2, spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu w sposób wskazany w § 1, tj. uchylenie się powinno nastąpić przed sądem i spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Spadkobierca ma więc możliwość uchylenia się od skutków prawnych braku oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, czyli skutków prawnych niezachowania terminów określonych w art. 1015 § 1 KC, o ile brak oświadczenia (milczenie spadkobiercy) spowodowany był błędem lub groźbą ( art. 1019 § 2 KC). Uchylenie się od skutków prawnych braku oświadczenia powinno nastąpić w terminie określonym w art. 88 § 2 KC, tj. w ciągu roku od wykrycia błędu lub ustania stanu obawy przy groźbie. Takie oświadczenie spadkobierca składa zawsze przed sądem ( art. 1019 § 1 KC w zw. z art. 628 KPC), jednocześnie oświadczając czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca ( art. 1019 § 2 pkt 2 KC). Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzeniu przez sąd ( art. 1019 § 3 KC w zw. z art. 690 KPC), dopiero z chwilą zatwierdzenia staje się skuteczne.
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 30 czerwca 2005 r. (sygn. IV CK 799/04 OSNC 2006/5/94, Biul.SN 2005/11/12, M.Prawn. 2006/16/881) „podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły (ar. (…) § 2 w zw. z art. 84 § 1 zd. 1 i 2 KC). Błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego”, „poprzestanie na pozbawionym jakichkolwiek konkretnych podstaw przypuszczeniu, dotyczącym stanu majątku spadkowego, nie może być uznane za błąd istotny, lecz za lekkomyślność, która nie stanowi podstawy uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia (niezłożenia oświadczenia) woli na podstawie przepisów o wadach oświadczenia woli”. Ze stanowiskiem tym należy się zgodzić, dostrzegając w nim odwołanie się do samej istoty błędu prawnie doniosłego, który – przez dopuszczenie uchylenia się od skutków oświadczenia, dotkniętego taką wadą – umożliwia odstąpienie od zasady, że każdy ponosi ryzyko swego błędu. Poprzestanie na pozbawionym podstaw przypuszczeniu, dotyczącym stanu majątku spadkowego, jest wyrazem braku należytej staranności, który uniemożliwia uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia woli.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Kwestią wymagającą rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie było to, czy niezłożenie przez spadkobierców zmarłej oświadczeń o odrzuceniu spadku w terminie wskazanym w przepisie art. 1015 § 1 KC z powodu błędu co do przedmiotu spadku rodzi możliwość zatwierdzenia przez Sąd oświadczeń o odrzuceniu spadku.
W niniejszej sprawie wnioskodawcy dowiedzieli się o śmierci spadkodawczyni w dniu jej śmierci, wiedzieli o łączącym ich ze spadkodawczynią pokrewieństwie, skoro są jej dziećmi. Zatem termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku minął w tym przypadku w lutym.
W niniejszej sprawie błąd dotyczył rzeczywistego stanu spadku, mianowicie przekonania wnioskodawców, że nie odziedziczyli długów, bo – z uwagi na tryb życia spadkodawczyni, brak jakiegokolwiek majątku, brak wiedzy o zaciągnięciu kredytu przez osoby z nią mieszkające i nią się na co dzień zajmujące – nie zaciągnęła ona pożyczki czy kredytu.
Żadnemu z wnioskodawców nie można postawić zarzutu braku staranności. Zgodnie bowiem ze stanowiskiem Sądu Najwyższego zawartym w cytowanym wcześniej postanowieniu z 30 czerwca 2005 r. (IV CK 799/04) brak wiedzy o rzeczywistym stanie spadku może być powodem pozwalającym na skuteczne uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Błąd ten musi być jednak usprawiedliwiony okolicznościami sprawy. W tym zaś zakresie należy wskazać, że wnioskodawcy utrzymywali regularne kontakty z matką, a mimo to nigdy nie poinformowała ona ich o tym, aby zaciągnęła jakieś kredyty. Ze spadkodawczynią na stałe zamieszkiwała bratanica wnioskodawców – A. K., która także nie posiadała wiedzy o fakcie zaciągnięcia przez ich matkę kredytów, choć prowadziły wspólnego gospodarstwa domowego. Nie odbierała ona jednak korespondencji adresowanej do spadkodawczyni. Z kolei brat wnioskodawców, ojciec uczestniczki postępowania A. K., po pogrzebie spadkodawczyni zapewnił ich o nieistnieniu jakichkolwiek długów spadkowych.
Nie można przyjąć, aby wnioskodawcy mieli możliwość dowiedzenia się o długu spadkodawczyni. Stwierdzenie, że wnioskodawcy takie możliwości mieli nie miałoby dostatecznego oparcia w ustaleniach i wnioskach. Skoro wiedzy takiej nie miała uczestniczka postępowania A. K., osoba bliska dla spadkodawczyni, na co dzień mieszkająca ze spadkobierczynią, to tym bardziej nie posiadali jej wnioskodawcy. Zeznania uczestniczki A. K. należy uznać za wiarygodne, albowiem nie miała on interesu w tym by podawać nieprawdę. W razie uwzględnienia wniosku w niniejszej sprawie nie jest przecież wykluczone, iż to ona – jako spadkobierczyni ustawowa – będzie ponosiła odpowiedzialność za długi spadkodawczyni. Istotne informacje o zadłużeniu spadkodawczyni i wierzycielu wnioskodawcy powzięli dopiero z telefonu wierzyciela oraz wezwania na rozprawę w sprawie tutejszego Sądu o stwierdzeniu nabycia spadku po I. K.. Jak wskazał przy tym Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04, nie ma podstaw do nakładania na spadkobiercę obowiązku składania „odpowiedniego” oświadczenia spadkowego (zapobiegawczego odrzucenia spadku), nawet przy braku pewności, co do stanu spadku i ten pogląd jest miarodajny również w rozpoznawanej sprawie.
W żaden zatem sposób nie można zatem uznać zachowania wnioskodawców za lekkomyślne i charakteryzujące się niezachowaniem należytej staranności w dowiedzeniu się o stanie spadku. Wnioskodawcy, mieli świadomość, że mogą odpowiadać za skutki związane z zawieranymi za życia matki umowami rodzącymi zobowiązania finansowe, ale nie wiedzieli o ich istnieniu, mimo że podjęli próby ustalenia ich istnienia.
Błąd taki jest także błędem istotnym, rozsądnie bowiem oceniając, można zakładać, że gdyby nie zaistniał, doszłoby do odrzucenia spadku. Należy tu mieć na względzie przeciętny, raczej niezbyt wysoki, stan świadomości prawnej społeczeństwa w zakresie stosunków spadkowo – rodzinnych. W przypadku wnioskodawców istotne jest, że w chwili śmierci spadkodawczyni nie mieli podstaw przypuszczać, iż spadkodawczyni miała długi, choć podjęli próbę ustalenia tego faktu. Spadkodawczyni nie pozostawiła żadnego majątku, którym rozdysponowała przed śmiercią. Wykrycie błędu nastąpiło dopiero w czerwcu 2015 r., z chwilą dowiedzenia się przez wnioskodawczynię o tym, że w skład spadku wchodzą długi. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 21 kwietnia 2016 r. I Ns 199/15
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
