Zgodnie z art. 1019 § 1 Kodeksu cywilnego – jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami: 1) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem; 2) spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Paragraf 2 art. 1019 KC stanowi natomiast, że spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd ( § 3).
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jak każde oświadczenie woli, może być dotknięte wadą. Kodeks cywilny w art. 1019 reguluje kwestie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu lub groźby lub niezłożenia – z tych samych powodów – oświadczenia w przypisanym prawem terminie. Do oceny istnienia błędu lub groźby przy złożeniu oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku mają zastosowanie przepisy ogólne kodeksu cywilnego tj. art. 84, 86, 87 i 88.
Spadkobierca składa oświadczenie woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku pod wpływem błędu, jeżeli w chwili składa tego oświadczenia był w błędzie, co do treści czynności prawnej ( art. 84 § 1 zd. 1 KC), a błąd był obiektywnie i subiektywnie istotny ( art. 84 § 1 zd. 2 KC).
Błąd co do treści czynności prawnej może być błędem co do tytułu powołania do dziedziczenia, osoby spadkodawcy, przedmiotu spadku. Podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły ( art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 1 zd. 1 i § 2 KC).
Powyższe uchylenie się od skutków prawnych złożonego po wpływem błędu oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku odnosi się do przypadków, kiedy pod wpływem błędu spadkobierca nie złożył żadnego oświadczenia w terminie ( art. 1019 § 2 KC), a więc kiedy spadkobierca uchyla się nie od skutków prawnych swego oświadczenia, lecz od biernego zachowania się – niezłożenia oświadczenia. W tej sytuacji anulowane są skutki prawne braku oświadczenia w terminie wskazanym w art. 1015 § 2 KC Spadkobierca ma ponownie możliwość złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Skuteczne uchylenie się od skutków niezłożenia w przypisanym prawem terminie oświadczenia powoduje wyeliminowanie działania fikcji prostego przyjęcia spadku określonego w art. 1015 § 2 zd. 1 KC lub w konkretnych sytuacjach, z dobrodziejstwem inwentarza – art. 1015 § 2 zd. 2 KC Spadkobierca składa oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli zawsze przed sądem, oświadczając przy tym czy spadek przyjmuje czy też odrzuca (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2009 r., I CSK 319/08). Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd ( art. 1019 § 3 KC w zw. z art. 690 KPC) bowiem dopiero wtedy staje się skuteczne. Podczas rozprawy poprzedzającej wydanie postanowienia zatwierdzającego uchylenie się od złożonego oświadczenia bądź oddalającego taki wniosek sąd bada czy istnieje wada oświadczenia woli ( art. 84 i 87 KC) oraz czy uprawnienie do uchylenia się nie wygasło ( art. 88 § 2 KC).
Termin, w którym spadkobierca może uchylić się skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożonego pod wpływem błędu lub groźby został określony w art. 88 § 2 KC i wynosi rok od wykrycia błędu lub ustania obawy przy groźbie.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04 (OSNC 2006, nr 5, poz. 94) – „Podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły ( art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 1 zdanie pierwsze i § 2 KC). Błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego”. Natomiast w postanowieniu z dnia 18 marca 2010 r., V CSK 337/09 Sąd Najwyższy stwierdził, że – „Nie jest błędem istotnym – w rozumieniu art. 1019 § 2 KC w związku z art. 84 § 1 i 2 KC – nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku z przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego”. Ponadto, „O błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy, czy też inaczej, gdy błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy” – postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 01 grudnia 2011 r., I CSK 85/11).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
We wniosku wnioskodawczyni M. P. (1), działając przez profesjonalnego pełnomocnika, domagała się odebrania od niej oraz od uczestników K. P., M. P. (2) i P. P. (1) oświadczeń, że uchylają się od skutków prawnych oświadczeń o przyjęciu spadku wprost po W. P złożonych przed notariuszem S. C., a następnie zatwierdzenia oświadczeń o uchyleniu. Jednocześnie domagała się uchylenia aktu poświadczenia dziedziczenia z dnia 08.07.2016 r., sporządzonego przed notariuszem S. C. i stwierdzenia, że spadek po W. P., z mocy ustawy, nabyli: żona M. P. (1) oraz dzieci K. P., M. P. (2) i P. P. (1) po ¼ każde z nich z dobrodziejstwem inwentarza.
W uzasadnieniu wskazano, że wnioskodawczyni oraz uczestnicy przyjęli spadek po W. P. wprost, pozostając w błędnym przekonaniu że po ich mężu i ojcu nie pozostały długi spadkowe inne, aniżeli wynikające ze spłaty kredytów, o których istnieniu wiedzieli. Spadkobiercy powzięli wiadomość, że W. P. zawarł umowę pożyczki na kwotę 100 000 zł, z oprocentowaniem 4 % w skali miesięcznej. Spadkodawca nie informował stron niniejszego postępowania o ww. pożyczce, nie pozostawił też żadnych dokumentów wskazujących na jej zaciągnięcie. Spadkobiercy nie są w stanie ustalić składu pozostałego po W. P. majątku spadkowego, w szczególności wysokości długów spadkowych oraz ilości nieuregulowanych przez niego zobowiązań, przez co pozostają w stanie niepewności i obawy o los ich majątków osobistych, które na skutek złożenia przez nich pod wpływem błędu oświadczeń o przyjęciu spadku wprost, narażone pozostają na uszczuplenie.
Przeprowadzane postępowanie dowodowe doprowadziło Sąd do przekonania, że wnioskodawczyni oraz uczestnicy K. P., M. P. (2) i P. P. (1), istotnie działali pod wpływem błędu, co do przedmiotu spadku. Wnioskodawczyni oraz uczestnicy nie kryli, że w momencie śmierci spadkodawcy wiedzieli o kredycie zaciągniętym na zakup mieszkania w W., zabezpieczonym hipoteką, który będą musieli spłacić. Z zeznań ich wynikało jednak, że nie mieli pojęcia o pożyczce zaciągniętej przez W. P. u M. S. na kwotę 100.000 zł.
Spadkobiercy zostali zaskoczeni informacją o tym długu spadkowym, który ujawnił się trzy lata po śmierci W. P., tym bardziej, że M. P. (1) dochowała wszelkiej staranności i po śmierci męża przejrzała wszystkie dokumenty, które po sobie pozostawił i nie znalazła w nich żadnych dokumentów, które wzbudziłyby u niej jakiekolwiek podejrzenia, co do stanu majątku spadkowego. Okoliczności te pozwalają więc uznać, że na skutek pozostawania w błędzie, co do stanu majątku spadkowego, spadkobiercy W. P. złożyli oświadczenia spadkowe o przyjęciu spadku wprost. Od razu po uzyskaniu informacji o istnieniu przedmiotowej pożyczki, spadkobiercy podjęli stosowne kroki, celem uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, złożonego pod wpływem błędu. Pozwala to na przyjęcie, że gdyby wnioskodawczyni i uczestnicy nie pozostawali w opisanym wyżej błędnym przekonaniu, złożyliby innego rodzaju oświadczenie spadkowe tj. o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co też uczynili w toku niniejszego postępowania.
Sąd postanowił więc:
1. zatwierdzić uchylenie się M. P. (1) od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku wprost po mężu W. P. zmarłym złożonego przez wyżej wymienioną przed Notariuszem S. R. (1). A nr (…),
2. zatwierdzić uchylenie się K. P., M. P. (2), P. P. (1) od skutków prawnych oświadczeń o przyjęciu spadku wprost po ojcu W. P. zmarłym złożonych przez wyżej wymienionych przed Notariuszem S. R. (1). A nr (…). Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 10 lutego 2021 r. I Ns 1022/19
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
