Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Obniżenie i zredukowanie zachowku na rzecz brata czy siostry z powodu braku pomocy, nie odwiedzał, nie interesował i nie troszczył się

W prawie polskim obowiązuje zasada swobodnego testowania, co oznacza, iż spadkodawca może uczynić spadkobiercą swojego majątku dowolną osobę, zarówno tę z kręgu spadkobierców ustawowych jak i spoza nich. W przypadku jednak pominięcia przez spadkobiercę osób najbliższych – zstępnych, małżonka i rodziców, które dziedziczyłyby na podstawie ustawy, osobom tym przysługuje roszczenie o zachowek. Krąg osób uprawnionych do zachowku określa art. 991 § 1 KC, zgodnie z którym uprawnionymi są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Tym samym prawa do zachowku zostały pozbawione osoby, które ustawa nakazuje traktować tak, jakby nie dożyły one chwili otwarcia spadku. Wysokość zachowku określono na połowę wartości udziału, jaki przypadałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym, natomiast jeżeli uprawniony do zachowku jest osobą małoletnią albo trwale niezdolną do pracy, wysokość ta wynosi dwie trzecie tego udziału.

W kwestii substratu zachowku, obowiązujące przepisy nakazują w pierwszej kolejności obliczenie tzw. czystej wartości spadku, którą stanowi różnica między wartością stanu czynnego spadku (aktywów) i wartością stanu biernego (pasywów) z pominięciem długów wynikających z zapisów i poleceń. Podkreślić należy w tym miejscu, iż obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej wg cen z daty orzekania o zachowku, a według ich stanu z chwili otwarcia spadku (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – zasada prawna – z dnia 26.03.1985 r. III CZP 75/84 OSNC 1985/10/147, uchwała Sądu Najwyższego z 17.05.1985 r. III CZP 69/84 OSNC 1986/3/24).

Obniżenie i zredukowanie zachowku na rzecz brata czy siostry z powodu braku pomocy, nie odwiedzał, nie interesował i nie troszczył się Poznań

Do tak wyliczonej czystej wartości spadku dolicza się następnie wartości darowizn oraz zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę, zgodnie z zasadami art. 993 i 997 KC, przy czym stosownie do art. 994 § 1 KC doliczeniu do spadku nie podlegają drobne darowizny zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach (a więc darowizny niewielkiej wartości wręczane z różnych okazji), darowizny dokonane na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku, dokonane przez więcej niż 10 laty licząc wstecz od otwarcia spadku. Tym samym darowizny uczynione na rzecz spadkobierców albo osób uprawnionych do zachowku są doliczone do spadku bez względu na czas ich dokonania. Wyjaśniał to zresztą Sąd Najwyższy wskazując, że „Przyjęta w art. 994 § 1 KC granica czasowa dotyczy tylko darowizn uczynionych na rzecz osób trzecich, a więc przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku jedynie dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty przed otwarciem spadku darowizn na rzecz osób trzecich. Natomiast darowizny uczynione na rzecz spadkobierców albo uprawnionych do zachowku dolicza się do spadku niezależnie od tego, kiedy zostały dokonane, także wówczas, gdy spadkodawca uczynił darowiznę więcej niż dziesięć lat przed śmiercią.” Art. 995 § 1 KC przesądza natomiast, że wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku. W końcu obliczenie należnego zachowku następuje po wymnożeniu substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku.

W orzecznictwie powszechnie przyjmuje się, że co do zasady nie można wykluczyć stosowania art. 5 KC w sprawach o zachowek, choć jednocześnie zaznacza się, że powinien on być stosowany ostrożnie i tylko w wyjątkowych wypadkach. (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2012 r. I CSK 599/11 Lex nr 1218157, wyrok z 11 lipca 2012 r. I CSK 75/12 Lex nr 1311040). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 kwietnia 2004 r. I CK 215/03 wyjaśniał, że „wskazana sprzeczność z zasadami współżycia społecznego zachodziłaby wówczas, gdyby w świetle reguł lub wartości moralnych powszechnie społecznie akceptowanych żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku musiało być ocenione negatywnie. Dokonując osądu roszczenia o zachowek w tym aspekcie trzeba przy tym mieć na uwadze, że prawa uprawnionego do zachowku przysługujące mu ze względu na szczególny, bardzo bliski stosunek rodzinny, istniejący między nim a spadkodawcą, służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, że nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem najbliższych. Względy te nakazują szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny o nadużycia prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia.”.

Obniżenie i zredukowanie zachowku na rzecz brata czy siostry z powodu braku pomocy, nie odwiedzał, nie interesował i nie troszczył się Poznań

Z kolei Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 7 listopada 2012 r. (I ACa 580/12) odnosił się do poglądu wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2011 r. sygn. akt: II CSK 640/10 oraz przez Sad Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 15 lutego 2012 r. sygn. akt: I ACa 1121/11 i wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 31 stycznia 2012 r. sygn. akt: I ACa 1349/11, zgodnie z którym „istotą prawa cywilnego jest strzeżenie praw podmiotowych, a zatem wszelkie rozstrzygnięcia prowadzące do redukcji bądź unicestwienia tych praw mają charakter wyjątkowy. Odmowa udzielenia ochrony prawnej na podstawie art. 5 KC, z uwagi na jego wyjątkowy – w powyższym ujęciu, charakter musi być uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości. Zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 KC są bowiem pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie. Specyfika roszczenia o zachowek polega na tym, że przyznanie prawa do zachowku służy urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec osób najbliższych. Etyczny charakter instytucji zachowku ma zatem wpływ na ocenę roszczenia z punktu widzenia zasad współżycia społecznego o których mowa w art. 5 KC Chodzi mianowicie o to, że ocena ta jest w tej sytuacji zaostrzona, co prowadzi do konkluzji, iż do nadużycia prawa będzie mogło dojść jedynie wyjątkowo, w przypadkach szczególnie rażących. Celem instytucji zachowku jest ochrona interesów majątkowych wymienionych w art. 991 § 1 KC najbliższych członków rodziny przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającemu ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Zastosowanie art. 5 KC nie może udaremniać celów przepisu o zachowku.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Bezspornym jest, że pozwany M. Ł. został powołany do całego spadku po M. B., na podstawie testamentu. Powód jest niewątpliwie uprawniony do zachowku po zmarłym ojcu M. B., przy czym zgodnie z powołanym przepisem art. 991 § 1 KC jest uprawniony do połowy wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.

Powód przedstawił orzeczenie o niepełnosprawności, które dokumentuje, iż niepełnosprawność powoda datuje się od 10 marca, poza tym orzeczenie o niepełnosprawności nie potwierdza trwałej niezdolności do pracy powoda. Powód, występując z żądaniem o zapłatę zachowku wskazał, że w skład spadku po M. B. wchodzi cała nieruchomość położona w S. przy ulicy (…), tymczasem z dokumentów w postaci aktu własności ziemi, wypisów z rejestru gruntów wynika bezspornie, że M. B. przysługiwał udział wynoszący ½ części w zabudowanej nieruchomości położonej w S.. Cała nieruchomość stanowiła bowiem współwłasność Z. B. (2) i M. B., przy czym dopiero w sprawie dokonał działu spadku po Z. B. (2) i M. B. oraz zniósł współwłasność wskazanej nieruchomości.

Obniżenie i zredukowanie zachowku na rzecz brata czy siostry z powodu braku pomocy, nie odwiedzał, nie interesował i nie troszczył się

Z opinii biegłego rzeczoznawcy A. K. wynika, ze wartość spadkowej nieruchomość wynosi 269.450,00 zł., przy czym po sporządzeniu przez biegłego opinii uzupełniającej wartość ta nie była kwestionowana przez żadną ze stron, w tym także przez pozwanego, który początkowo nie zgadzał się z wyceną biegłego.

Mając na uwadze wartość całej nieruchomości położonej w S. przy ulicy (…), wartość przysługującego spadkodawcy M. B. udziału stanowi kwotę 134.450,00 zł. i od takiej wartości należy liczyć przysługujący powodowi zachowek. Zgodnie z art. 991 § 1 KC, wartość przysługującego powodowi zachowku, na podstawie ustawy stanowiłaby kwotę 67.363,00 zł. (1/2 z kwoty 134.450,00 zł.).

Sąd, oceniając zebrany w sprawie materiał dowodowy, podzielił stanowisko pozwanego, że wartość należnego powodowi zachowku winna zostać obniżona z uwagi na nadużycie przez powoda swego prawa podmiotowego, tj. naruszenie art. 5 KC. Odnosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy i podzielając stanowisko reprezentowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych, Sąd rozpoznający niniejszą sprawę uznał za zasadne obniżenie wysokości należnego powodowi zachowku z uwagi na jego naganne zachowanie względem spadkodawcy.

Mianowicie po przebytym udarze mózgu, spadkodawca M. B. miał częściowo niesprawną prawą rękę, nie był w stanie wykonywać wszystkich czynności dnia codziennego, a powód nie pomagał wówczas ojcu, nie troszczył się o jego stan zdrowi i nie świadczył ojcu bieżącej pomocy, nie pomagał też ojcu finansowo. Powód rzadko odwiedzał ojca, a bieżącą pomoc świadczyła spadkodawcy mieszkająca w sąsiedztwie rodzina, przynosząc obiady, czy też robiąc zakupy. Powód, mając świadomość, że w domu ojca nie działa centralne ogrzewanie, nie interesował się tym, uznając że tak ojciec funkcjonował od wielu lat. Dochodziło do sytuacji, że spadkodawca obawiał się swojego syna, zamykając przed nim drzwi.

W styczniu spadkodawca zdecydował się zamieszkać u rodziców pozwanego, mimo że powód posiadał własny dom, w którym mógł mieszkać z ojcem i swoją żoną. Powód odwiedzał ojca przeważnie raz w miesiącu i to po otrzymaniu przez ojca emerytury, a przed odwiedzinami dzwonił do pozwanego lub jego rodziców, pytając „ czy stary jeszcze żyje”. W tym okresie powód również nie troszczył się o stan zdrowia ojca, nie posiadał nawet wiedzy czy ojciec leczy się lub zażywa jakieś leki, a odwiedzając ojca nic mu nie kupował, nawet drobnych upominków. Przytoczone powyżej okoliczności świadczą o braku szacunku powoda do ojca i traktowania go w lekceważący sposób.

Obniżenie i zredukowanie zachowku na rzecz brata czy siostry z powodu braku pomocy, nie odwiedzał, nie interesował i nie troszczył się Poznań

Z zeznań pozwanego wynika również, że powód odwiedził ojca po raz ostatni w maju 2008 roku i nie posiadał nawet wiedzy, że ojciec znalazł się w szpitalu, gdzie zmarł w lipcu. Powód nie znalazł także czasu na identyfikację zwłok ojca, czego ostatecznie dokonał pozwany.

Zachowanie powoda świadczy zdaniem Sądu o tym, że powód nie świadczył swojemu ojcu żadnej pomocy, nie wypełniał wobec niego podstawowych obowiązków rodzinnych, takich jak opieka, dbałość o stan zdrowia, warunki mieszkaniowe i materialne. Poza tym, jak już Sąd zaznaczył, nie okazywał ojcu należnego mu szacunku, wypowiadając się ojcu pogardliwie i lekceważąco. Mając na uwadze przytoczone powyżej okoliczności Sąd uznał, iż zasadnym jest obniżenie należnego powodowi zachowku o około 30 %, z uwagi na nadużycie przez powoda prawa podmiotowego – art. 5 KC

Biorąc pod uwagę wartość zachowku, który przypadałby powodowi na podstawie art. 991 § 1 KC, tj. kwotę 67.363 zł, obniżenie jej o 30 %, daje kwotę 47.000 zł. (67.363×70 % =47.154). Tak wyliczoną wartość zachowku Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda. Wyrok Sądu Okręgowego – I Wydział Cywilny z dnia 15 kwietnia 2014 r. I C 321/12

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu