Zgodnie z regulacją zawartą w art. 924 – 925 KC, spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy – z tym właśnie momentem spadkobiercy z mocy samego prawa nabywają spadek – wstępują w ogół praw i obowiązków, niezależnie od swojej woli, czy wiedzy w tym przedmiocie. Dla rozstrzygnięcia sprawy niezbędne było ustalenie, czy spadkodawca sporządził ważny i skuteczny testament własnoręczny, a jeśli tak, jakie rozrządzenia na wypadek śmierci zawiera ów testament. Stosownie do treści art. 926 § 1 KC, powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. W świetle § 2 wskazanego przepisu, dziedziczenie ustawowe, co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Natomiast, zgodnie z § 3 art. 926 KC, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Polskie prawo spadkowe daje pierwszeństwo porządkowi dziedziczenia wypływającemu z woli spadkodawcy wyrażonej w testamencie. Jak wynika z treści art. 941 KC, rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Podstawy dziedziczenia nie może stanowić żadna inna czynność prawna.
Porządek dziedziczenia określają przepisy od art. 931 KC i następne. W pierwszej kolejności do dziedziczenia z ustawy powołani są małżonek i dzieci spadkodawcy. Dziedziczą oni w częściach równych z tym, że w przypadku wielości spadkobierców, część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku (art. 931 § 1 KC).
Dziedziczenie ustawowe, co do całości spadku ma miejsce: po pierwsze, gdy spadkodawca w ogóle nie sporządził testamentu. Po drugie, gdy spadkodawca sporządził testament, lecz jego treść ogranicza się do innych rozrządzeń, a nie zawiera powołania spadkobiercy. Ponadto, dziedziczenie ustawowe dotyczące całości spadku ma miejsce wówczas, gdy testament sporządzony przez spadkodawcę okaże się nieważny lub bezskuteczny, jak również wtedy, gdy ustanowieni w testamencie spadkobiercy lub spadkobierca nie chcą dziedziczyć i odrzucą spadek bądź nie mogą dziedziczyć, gdyż nie dożyli otwarcia spadku albo zostaną uznani za niegodnych dziedziczenia. Testament jest czynnością prawną jednostronną, osobistą, nie skierowaną do adresata, na wypadek śmierci (mortis causa), odwołalną oraz sformalizowaną do tego stopnia, iż sporządzenie go z naruszeniem przepisów o formie testamentu, skutkuje jego bezwzględną nieważnością (art. 941 KC, art. 944 § 2 KC, art. 958 KC) Mianem testamentu określa się także dokument zawierający oświadczenie woli testatora.
Aby można mówić o testamencie niezbędne jest ustalenie, iż spadkodawca działał z wolą testowania. Innymi słowy, że celem jego działania był rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci, sporządzenie testamentu, a nie wywołanie innych skutków prawnych. Testator musi mieć świadomość tego, że reguluje losy swego majątku na czas po swojej śmierci. Jest to elementarny wymóg sporządzenia testamentu. Brak takiej świadomości po stronie spadkodawcy powoduje, że nie dochodzi w ogóle do sporządzenia testamentu, choćby według subiektywnej oceny innych osób był to testament. Ustalenie woli testowania winno nastąpić przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności sprawy, cech testatora, jego sytuacji życiowej, stanu intelektualnego i uczuciowego, formy dokonanej czynności oraz jej treści.
Zgodnie z art. 948 § 1 KC, testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Natomiast, stosownie do § 2 powołanego przepisu, jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.
Jednakże, w świetle ugruntowanych poglądów judykatury i piśmiennictwa, przedmiotem wykładni in favorem testamenti opartej na treści art. 948 KC może być dopiero czynność prawna stanowiąca testament i to testament ważny oraz skuteczny. Albowiem, z art. 948 KC wyraźnie wynika, że „życzliwa interpretacja” ma dotyczyć treści ważnego testamentu, a nie przepisów o formie testamentu czy też oceny w zakresie woli testowania spadkodawcy (tak między innymi Sąd Najwyższy w orzeczeniach: z dnia 6 listopada 1998 roku, III CKN 3/98, ; z dnia 16 grudnia 1997 roku, III CKN 310/97, OSNC 1998, nr 7-8, poz. 115; Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 28 kwietnia 1973 roku, III CZP 78/72, OSNC 1973, nr 12, poz. 207; Elżbieta Skowrońska -Bocian „Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki” Warszawa 2002 rok, M. Pazdan „Kodeks cywilny. Komentarz”).
Wola testowania (animus testandi) to kwestia woli i świadomości dokonywania czynności prawnej na wypadek śmierci, a nie użycia w testamencie określonych wyrażeń, np. „testament”, „ostatnia wola”, itp., aczkolwiek wyrażeniami tymi najczęściej posługują się testatorzy. Testator musi obejmować swoją świadomością fakt regulowania losów majątku na czas po swojej śmierci. O woli testowania może świadczyć zarówno sama treść oświadczenia woli i użyte do jej wyrażenia sformułowania, jak również okoliczności złożenia tego oświadczenia.
Kodeks cywilny dzieli testamenty na zwykłe oraz szczególne. Do testamentów zwykłych zalicza między innymi testament własnoręczny (holograficzny – art. 949 § 1 KC). Stosownie do przepisu art. 949 § 1 KC, spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Jednakże, brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości, co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub, co do wzajemnego stosunku kilku testamentów (§ 2 art. 949 KC).
Art. 270 kodeksu karnego
§ 1. Kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto wypełnia blankiet, opatrzony cudzym podpisem, niezgodnie z wolą podpisanego i na jego szkodę albo takiego dokumentu używa.
§ 2a. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 3. Kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w § 1, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Przypomnijmy, że przepis sankcjonujący fałsz materialny dokumentu chroni publiczne zaufanie i wiarę w autentyczność formalną dokumentów, pewność obrotu, wiarygodność dokumentów, a w następstwie pewność obrotu, Podnosi się, iż art. 270 § 1 KK, w zakresie podrobienia lub przerobienia dokumentu w celu użycia go jako autentycznego, chroni kilka dóbr prawnych, które są ze sobą ściśle powiązane. W pierwszej kolejności należy wskazać na wiarygodność dokumentu. Pojęcie to obejmuje zarówno autentyczność, jak i prawdziwość treści dokumentu. W odniesieniu do fałszu materialnego dokumentu dobrem chronionym jest wiarygodność dokumentu w sensie jego autentyczności (oryginalności). Wiarygodność dokumentów, co oczywiste, jest jednym z warunków prawidłowego obrotu prawnego, a zatem art. 270 § 1 KK chroni także pośrednio pewność obrotu prawnego. Pośrednio, dlatego że dopiero użycie podrobionego lub przerobionego dokumentu narusza pewność obrotu. Wiarygodność dokumentu jest ściśle związana z jego znaczeniem dowodowym. Dokument bowiem zgodnie z art. 115 § 14 KK stanowi dowód łączącego się z nim uprawnienia albo ze względu na swoją treść jest dowodem prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne. Dobro chronione przez art. 270 § 1 KK można zatem określić także jako znaczenie dowodowe dokumentu (por. bliżej J.Piórkowska – Flieger, Fałsz dokumentu w polskim prawie karnym, Zakamycze 2004, Rozdział VI, Fałsz materialny dokumentu – Przedmiot ochrony, str. 269 i n.).
Istota podrobienia dokumentu polega na takim działaniu sprawcy, które powoduje, że z danym przedmiotem lub innym zapisanym nośnikiem informacji związane jest określone prawo albo, iż ze względu na zawartą w nim treść stanowi on dowód prawa, stosunku prawnego bądź okoliczności mającej znaczenie prawne. Sprawca może sporządzić taki dokument w całości albo uzupełnić dany przedmiot lub inny nośnik o taki element bądź elementy, które powodują, że z danym przedmiotem albo innym zapisanym nośnikiem informacji wiąże się określone prawo lub ich treść ma znaczenie prawne. Wprowadzony przez sprawcę element lub elementy przesądzają o tym, że konkretnemu przedmiotowi albo innemu zapisanemu nośnikowi informacji nadawany jest pozór autentycznego dokumentu. Takim elementem może być określony tekst, podpis, pieczątka. Możliwe jest więc podrobienie dokumentu np. przez napisanie całego tekstu dokumentu lub przez uzupełnienie zapisu treści o dodatkowy fragment. Istotne jest, ażeby działanie sprawcy nadało danemu przedmiotowi lub innemu zapisanemu nośnikowi informacji pozór autentycznego dokumentu” (J. Piórkowska-Flieger:
Fałsz dokumentu w polskim prawie karnym, Kraków 2004, s. 274). Zdaniem S. Lelentala podrobieniem dokumentu jest sporządzenie całego dokumentu albo jego części i tym samym wywołanie wrażenia, że pochodzi on od osoby lub instytucji, w imieniu której został sporządzony. Podrobienie ma miejsce wówczas, gdy sprawca podrobi cały tekst pisemny wraz z podpisem, a także gdy podrobi sam podpis (S. Lelental w: O. Górniok, S. Lelental, H. Popławski: Prawo karne. Cz. szczególna, Gdańsk 1977, s. 188). Analogicznie o podrobieniu dokumentu przez podpisanie go cudzym nazwiskiem piszą J. Bafia w: J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski: Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1977, s. 696; O. Górniok w: O. Górniok, S. Hoc, M. Kalitowski, S. M. Przyjemski, Z. Sienkiewicz, J. Szumski, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek: Kodeks karny. Komentarz, Gdańsk 2002/2003, s. 1149; W. Makowski: Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1937, s. 560; A. Marek: Prawo karne, Warszawa 2000, s. 69; L. Peiper: Komentarz do Kodeksu karnego, Kraków 1936, s. 395; W. Wróbel w: G. Bogdan, K. Buchała, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, M. Radzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll: Kodeks karny. Komentarz, Kraków 1999, t. II, s. 1030. Równocześnie komentatorzy podkreślają, że jest obojętne, czy osoba, której podpis podrobiono istnieje w rzeczywistości, czy też nie istnieje.
Sąd Najwyższy wywiódł przykładowo: dokument jest podrobiony wówczas, gdy nie pochodzi od tej osoby, w której imieniu został sporządzony. Podpisanie innej osoby jej nazwiskiem na dokumencie mającym znaczenie prawne, nawet za zgodą tej osoby, stanowi przestępstwo z art. 265 – obecnie 270 § 1 KK (wyrok z dnia 25 października 1979 r., II KR 10/79, OSNPG 1980 nr 11, poz. 127); dokument jest podrobiony wówczas, gdy nie pochodzi od tej osoby, w imieniu której został sporządzony (wyrok z dnia 27 listopada 2000 r., III KKN 233/98, Legalis); dokument może powstać poprzez wypełnienie przez jedną osobę gotowego druku oraz potwierdzenie zwartych w nim treści złożeniem podpisu przez drugą osobę i tylko działania osoby podpisującej dokument mogą doprowadzić do nadania mu treści niezgodnej z rzeczywistym stanem rzeczy. Nieuznanie tak powstających dokumentów za podrobione oznaczałoby, że zachowują one walor pełnowartościowego dowodu prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne, choć ich treść nie odpowiada temu, co miały stwierdzić te dokumenty (wyrok z dnia 11 marca 2004 r., III KK 336/03, LEX nr 109458); działanie sprawcy w sposób oczywisty wyczerpuje znamiona przestępstwa określonego w art. 270 § 1 KK w formie podrobienia dokumentu, a więc nadania pozoru, że zawarta w nim treść o znaczeniu prawnym, w omawianym wypadku podpis, pochodzi od osoby, która rzekomo go złożyła i poświadczyła, że ona właśnie a nie inna uczestniczyła w czynnościach procesowych (wyrok z dnia 9 lutego 2004 r., V KK 194/03, OSNKW 2004, z. 4, poz. 42).
Jak wskazuje się w literaturze karnistycznej, podrobienie dokumentu (testament stanowi dokument w rozumieniu art. 115 § 14 KK) polega na każdym działaniu, które powoduje, że z danym przedmiotem lub innym zapisanym nośnikiem informacji związane jest (pozornie) określone prawo, albo że ze względu na zawartą w nim treść stanowi on (pozornie) dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne. Zabronione zachowanie może polegać na sporządzeniu dokumentu w całości albo uzupełnieniu przedmiotu lub innego nośnika informacji o taki element bądź elementy, które sprawiają, że z danym przedmiotem lub innym zapisanym nośnikiem informacji wiąże się określone prawo albo ich treść ma znaczenie prawne. W pierwszym przypadku wszystkie elementy dokumentu pochodzą od sprawcy, w drugim tylko niektóre. Sprawca podrobienia dokumentu może więc sporządzić cały tekst dokumentu lub jego fragment. Istotne jest, że jego działanie nadaje określonemu przedmiotowi lub innemu zapisanemu nośnikowi informacji pozór autentycznego dokumentu (tak. L . Gardocki [red.] – System Prawa Karnego, tom VIII, Przestępstwa przeciwko państwu i dobrom zbiorowym, Wyd.CH Beck, Warszawa 2013, wersja elektroniczna legalis, komentarz do art. 270 KK, nb 56, dostęp na dzień sporządzania uzasadnienia).
Nadto podkreśla się, że dla bytu przestępstwa z art. 270 § 1 KK zupełnie obojętne jest to, czy osoba, której podpis podrobiono na dokumencie, wiedziała o tym lub wyraziła na to zgodę, czy też nie. Dokument jest bowiem podrobiony wówczas, gdy nie pochodzi od osoby, w której imieniu został sporządzony. Podpisanie innej osoby jej nazwiskiem na dokumencie mającym znaczenie prawne, nawet za zgodą tej osoby, stanowi przestępstwo z art. 270 KK. Dla bytu tego przestępstwa jest przy tym obojętne, czy ktoś poniósł przez to szkodę, czy też nie (tak SA w Łodzi w Wyroku z dnia 4 grudnia 2014 roku, sygn. II AKa 273/14, legalis 1195387).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
M. K. (1) wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po S. K. zmarłym w dniu 9 kwietnia na podstawie ustawy. Jako spadkobierców ustawowych wnioskodawczyni wskazała siebie oraz G. K., syna spadkodawcy oraz wniosła o stwierdzenie, że spadek po S. K. zarówno ona, jak i uczestnik nabyli po połowie. W uzasadnieniu wniosku M. K. (1) wskazała, że co prawda G. K. twierdził, że został powołany do całości spadku po spadkobiercy na podstawie testamentu, jednak do chwili obecnej uczestnik nie przedstawił powyższego dokumentu. W dniu 17 lipca G. K. złożył rękopis pisma tekstowego zakończonego podpisem o treści (…), stanowiących treść testamentu S. K. z dnia 2 kwietnia, sporządzonego na kratkowanej kartce papieru formatu A4. W piśmie z dnia 27 października wnioskodawczyni wniosła o uznanie złożonego przez uczestnika testamentu z dnia 2 kwietnia za nieważny. W uzasadnieniu M. K. (1) podała, że co prawda po upływie pewnego czasu po pogrzebie spadkodawcy, uczestnik oświadczył, że posiada testament S. K., jednak nigdy go nie okazał. Ponadto w ocenie wnioskodawczyni wobec tego, że w dniu 2 kwietnia S. K. znajdował się w szpitalu, a kilka dni później zmarł, to spadkodawca znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Identyczne stanowisko zajęła uczestniczka Z. K..
Co prawda G. K. złożył rękopis pisma tekstowego zakończonego podpisem o treści (…), stanowiących treść testamentu S. K. z dnia 2 kwietnia, sporządzonego na kratkowanej kartce papieru formatu A4. Jednak w świetle opinii biegłego z zakresu kryminalistycznych badań pisma i dokumentów, złożony przez uczestnika testament należy uznać za nieważny, gdyż nie został nakreślony i podpisany przez S. K.. Dlatego też, o tym kto i w jakiej części jest spadkobiercą decydują przepisy Kodeksu cywilnego (art. 926 § 2 KC).
S. K. zmarł jako wdowiec, miał dwoje dzieci, dwóch synów G. K. i R. K., przy czym ten ostatni zmarł, czyli przed datą śmierci spadkodawcy. Zgodnie z art. 931 § 2 KPC jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. R. K. pozostawił jedno dziecko, wnioskodawczynię. W takiej sytuacji spadek przypadnie G. K. i M. K. (1) po połowie. W toku postępowania nie stwierdzono również, aby po stronie spadkobierców ustawowych zaistniały przeszkody w dojściu do dziedziczenia; G. K. i M. K. (1) nie zawarli ze spadkodawcą umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia, nie odrzucili spadku, ani wobec nich nie zapadło orzeczenie o uznaniu za niegodnych dziedziczenia. Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji postanowienia, określając, iż spadek po S. K. dziedziczą syn G. K. i wnuczka M. K. (1) po ½ części każde z nich. Postanowienie Sądu Rejonowego – VIII Wydział Cywilny z dnia 7 maja 2018 r. VIII Ns 116/15
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
