Testament jest czynnością prawną jednostronną, a zatem do jego dokonania konieczne jest oświadczenie woli spadkodawcy. Oświadczenie woli nie jest skierowane do określonego adresata, gdyż osoby ze względu na przepisy o jego formie uczestniczące w akcie jego sporządzenia nie są adresatami oświadczenia woli i stąd nie stosuje się do niego w zasadzie art. 61 KC (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1958 r., OSPiKA 1959, nr 9, poz. 253), a jedynie osoby urzędowe dokumentują fakt złożenia przez spadkodawcę oświadczenia ostatniej woli.
Ze względu na znaczenie tego aktu jest on czynnością sformalizowaną i nie zachowanie przepisów o formie testamentu, które mają charakter bezwzględnie obowiązujący skutkuje jego nieważnością (art. 958 KC). Przepisy dotyczące formy testamentu mają na celu zapewnienie autentyczności testamentu, woli testowania, zdolności testowania, ustalenia wzajemnego stosunku kilku testamentów. Dlatego też wyłączają w zasadzie jako lex specialis ogólny przepis art. 60 KC. Już z tego względu zarzut obrazy tego przepisu należało uznać za chybiony. W związku z tym występujące w sprawie zagadnienie należało rozstrzygać na gruncie art. 950 KC, który w istocie odsyła do ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (Dz.U. Nr 22, poz. 91 ze zm. – dalej „PrNot”). Zatem dopiero w kwestiach nie unormowanych w art. 79 – 95 PrNot można by sięgać do art. 60 KC. Ponieważ przepisów wyjątkowych nie należy interpretować rozszerzająco, trzeba się zatem opowiedzieć za taką ich wykładnią, która nie może być sprzeczna z ustawą (art. 958 KC), ale odpowiadającą teorii woli i uwzględniającą okoliczności konkretnej sprawy.
Stosownie do art. 950 KC sporządzenie testamentu notarialnego następuje w formie właściwej dla aktu notarialnego. Notariusz zatem powinien przestrzegać reguł obowiązującego przy sporządzaniu tego rodzaju czynności notarialnej (art. 92 PrNot). W świetle wyżej zasygnalizowanych zasad wykładni można przyjąć, że nieważność testamentu notarialnego wywołują takie uchybienia, które rodzą uzasadnioną wątpliwość co do prawdziwości zdarzeń ujętych w akcie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2003 r., I CKN 367/01, Legalis i uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 lipca 2001 r., III CZP 36/01, OSNC 2002, nr 1, poz. 7). Stosownie do przepisów art. 91 – 95 PrNot złożone przez testatora oświadczenie woli powinno być spisane w akcie notarialnym, a następnie odczytane przez notariusza lub inną osobę w obecności notariusza i przyjęte przez sporządzającego testament (potwierdzone). Po dokonaniu tych czynności akt notarialny powinien być podpisany przez spadkodawcę i przez notariusza, o czym należy uczynić wzmiankę. Jeżeli testator nie umie lub nie może pisać powinien złożyć tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wpisać imię i nazwisko osoby nie umiejącej lub nie mogącej pisać i umieścić swój podpis.
Konieczność zachowania tych podstawowych wymagań formy staje się istotna już z tego względu, że jak wyżej zasygnalizowano, testament jest czynnością jednostronną i mortis causa, a więc powinien być sporządzony w sposób wyłączający lub przynajmniej minimalizujący wątpliwości dotyczące zarówno treści, jak swobody testowania (por uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 lipca 2001 r., III CZP 36/01, OSNC 2002, nr 1, poz. 7).
Nie wykluczając więc możliwości posłużenia się przez notariusza projektem testamentu spadkodawca powinien oświadczyć przed sporządzającym testament notariuszem swą ostatnią wolę, następnie przygotowany wcześniej projekt, jeżeli całkowicie odpowiada jego woli powinien mu być odczytany, w dalszej kolejności notariusz powinien upewnić się, przez potwierdzenie przez spadkodawcę zapisanej treści, czy spadkodawca dokładnie rozumie treść oraz znaczenie aktu i czy jest on zgodny z jego wolą. To tak zwane potwierdzenie aktu przez spadkodawcę jest więc tylko jednym z elementów omawianej formy. Pozwala ono dodatkowo przekonać się, czy spadkodawca działał z zamiarem dokonania rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 13 stycznia 2005 r. IV CK 428/04
Sprawa spadkowa opracowana przez Kancelarię
Jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego spadkodawca J. P. zmarł 18 stycznia 2019 r. w Z.. Pozostawił testament sporządzony w formie aktu notarialnego w dniu 12 maja 2017 r. przed notariuszem M. T., Repertorium A nr 1989/2017, w którym do całości spadku powołał żonę M. P. (1). Sporządzając powyższy testament spadkodawca wyraźnie odwołał uprzednio sporządzony przed tym samym notariuszem testament z dnia 21.06.2007 r. za numerem Rep. A 3586/2007
Odnosząc się do podnoszonych przez uczestnika S. S. twierdzeń, jakoby spadkodawca miał problemy zdrowotne mogące rzutować na jego zdolność testowania, okoliczności te nie znalazły potwierdzenia w zebranym w sprawie materiale dowodowym. Wnioskodawczyni stanowczo zaprzeczyła, aby J. P. miał jakiekolwiek problemy z pamięcią, wskazując, iż spadkodawca nie miał żadnych problemów psychicznych. Odpowiadając na zarzuty uczestnika wnioskodawczyni wyjaśniła, że mąż pojechał do Egiptu bez niej, ponieważ była chora i nie mogła chodzić. Była to pielgrzymka z miejscowego kościoła. Mąż nie pojechał z sąsiadką, tylko przyłączył się do sąsiadów, którzy też w tej pielgrzymce uczestniczyli. Drugi z uczestników postępowania, brat spadkodawcy K. P. również nie kwestionował ważności sporządzonego testamentu. Wobec powyższego brak było podstaw do podważenia testamentu stosownie do przepisu art. 945 KC Sąd nie stwierdził również żadnych innych podstaw, aby złożony do akt sprawy testament uznać za nieważny. Testament został sporządzony w przepisanej prawem formie, a jego sformułowania nie budzą zastrzeżeń.
Sąd pouczył również uczestnika S. S., że przedmiotem sprawy o stwierdzenie nabycia spadku jest ustalenie zasad dziedziczenia spadku wyłącznie po J. P.. W ramach tego postępowania Sąd nie bada i nie decyduje o tym, co wchodzi w skład spadku, nie przesądza też o tym czy istniał jakikolwiek majątek wspólny zgromadzony w czasie trwania pierwszego małżeństwa. Mając na uwadze okoliczności sprawy przedmiotem badania jest wyłącznie kwestia ważności testamentów, w szczególności ostatniego testamentu z 2017 r.
Reasumując, w ocenie Sądu spadkodawca w dniu 12 maja 2017 r. sporządził ważny testament, w którym do całości spadku powołał wnioskodawczynię M. P. (1). Testament sporządzono już po śmierci pierwszej żony, gdy spadkodawca pozostawał w związku małżeńskim z wnioskodawczynią i zapewne dlatego zmienił swą wolę wyrażoną w testamencie z 2007 r.
Wobec powyższego Sąd stwierdził na podstawie art. 922 § 1 KC, art. 926 § 1 KC, art. 946 KC, art. 950 KC, art. 959 KC w związku z art. 1015 KC, że spadek po J. P. nabyła na podstawie testamentu notarialnego w całości żona M. P. (1) z dobrodziejstwem inwentarza. Zgodnie bowiem z art. 1015 KC w brzmieniu obowiązującym w chwili śmierci spadkodawcy brak oświadczenia spadkobiercy o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania do spadku jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Postanowienie Sądu Rejonowego w Zawierciu – I Wydział Cywilny z dnia 30 lipca 2019 r. I Ns 80/19
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
