Zgodnie z art. 925 KC spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku tj. z mocy samego prawa (ex lege) wstępuje w ogół praw i obowiązków zmarłego. Wejście w ogół praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy powoduje, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za zobowiązania, których podmiotem był zmarły. Zakres tej odpowiedzialności, a także jej charakter zależą od złożenia i treści oświadczenia o przyjęciu spadku, a także od tego czy chodzi o okres przed przyjęciem spadku, czy po jego przyjęciu, a także od tego czy nastąpił podział majątku spadkowego, gdy do dziedziczenia dochodzi więcej niż jeden spadkobierca.
Odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe uregulowana jest w przepisach art. 1030 -1034 KC Zgodnie z art. 1030 KC do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku, a od chwili przyjęcia spadku z całego swego majątku. Przy czym w razie prostego przyjęcia spadku, spadkobierca odpowiada za długi spadkowe bez ograniczenia, a w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza – tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 KC). Pamiętać przy tym należy, że oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 KC). W myśl art. 1034 § 1 KC do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów.
Z chwilą zawarcia małżeństwa, powstała między stronami z mocy ustawy, na podstawie art. 31 § 1 KRO, wspólność majątkowa, nazwana przez ustawodawcę wspólnością ustawową. Wspólność ustawowa stanowi ustrój majątkowy preferowany przez prawodawcę, jednak nie jest on obligatoryjny. Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego pozwalają na inne ukształtowanie tego ustroju, a mianowicie na rozszerzenie lub ograniczenie wspólności, a nawet na jej wyłączenie. Mogą tego dokonać sami małżonkowie, stosownie do art. 47 § 1 KRO, a w braku ich zgody sąd na żądanie jednego z małżonków w trybie art. 52 KRO Zgodnie z przywołanym art. 52 § 1 KRO, z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej.
W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem intercyzy, jak i majątek nabyty później. Jeżeli intercyza jest zawierana w trakcie małżeństwa, zgromadzony do tej pory przez małżonków majątek wspólny ulega podziałowi. W razie ustania wspólności, udziały małżonków w majątku wspólnym są równe, chyba że umowa majątkowa małżeńska stanowi inaczej. Sposób podziału majątku wspólnego określają małżonkowie w treści umowy. Po ustanowieniu rozdzielczości majątkowej każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.
Zawarcie umowy wprowadzającej rozdzielność majątkową (intercyzę) wywołuje skutki w znacznym stopniu zbliżone do tych, jakie spowodowałoby orzeczenie separacji lub rozwodu (rozdzielność majątkowa nie wpływa jednak na prawo dziedziczenia po małżonku). Rozdzielność majątkowa oznacza, że każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy jak i majątek nabyty później (art. 51 KRO). Takie ukształtowanie stosunków między małżonkami często jest stosowane jako środek zabezpieczający część majątku w wypadku ewentualnego niepowodzenia działalności gospodarczej prowadzonej przez jedno z małżonków i powstania z tego tytułu zadłużenia.
Jeśli nawet małżonkowie zdecydowali się na rozdzielność majątkową na mocy intercyzy, to małżonek nie jest zwolniony z odpowiedzialności za długi. Intercyza nie ma żadnego wpływu na zasady dziedziczenia ustawowego pomiędzy małżonkami, dlatego dziedziczy się tak, jakby intercyzy nie było. Niezależnie od tego, jaką decyzję podejmie małżonek, musi spadek przyjąć lub odrzucić, tak samo jak w przypadku, w którym rozdzielność majątkowa nie byłaby podpisana.
Dziedziczony przez spadkobiercę spadek trafia bowiem do jego majątku osobistego małżonka. Oczywiście z istoty tego ustroju majątkowego wynika, że wierzyciele spadkowi nie mogą poszukiwać zaspokojenia w majątku osobistym małżonka spadkobiercy ani w majątku wspólnym (którego przy tym ustroju majątkowym małżeńskim nie ma), a pozostaje im jedynie majątek spadkobiercy.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje, że wierzyciel będzie mógł prowadzić egzekucję z majątków spadkobierców ale z ograniczeniem ich odpowiedzialności do wartości masy czynnej spadku (art. 1031 § 2 KC). W toku niniejszego postępowania Sąd jednak nie ustala składu majątku spadkowego. W niniejszej sprawie Sąd ustala jedynie czy spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkodawcy, zastrzegając im w sentencji wyroku, na zasadzie art. 319 KPC, możliwość powoływania się na ograniczenie ich odpowiedzialności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1976 r., IV PR 135/76, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2011 r., I CSK 439/10, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 października 1977 r., II CR 335/77).
Zgodnie z art. 319 KPC jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do wysokości ich wartości, sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości uwzględnić powództwo zastrzegając pozwanemu prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności. Powyższy przepis znajduje zastosowanie m.in. w przypadku odpowiedzialności spadkobiercy w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Kwestia czy w takim przypadku długi spadkowe przekraczają stan czynny spadku, nie podlega badaniu w ramach postępowania rozpoznawczego. Zastrzegając pozwanemu prawo powoływania się na ograniczenie odpowiedzialności, sąd nie bada, co wchodzi w skład przedmiotów majątkowych, do których ogranicza się odpowiedzialność pozwanego, ani ich wartości stanowiącej granicę odpowiedzialności pozwanego.
Należy wskazać, iż art. 319 KPC uprawniający sąd do ograniczenia w sentencji wyroku zakresu odpowiedzialności dłużnika za dług spadkowy do wartości stanu czynnego spadku nie daje podstawy do oddalenia powództwa wytoczonego przez wierzyciela spadkodawcy na tej podstawie, że zmarły nie pozostawił spadku. Ustalenie czy istnieje spadek (majątek) pozwalający na zaspokojenie przypadającej od dłużnika należności należy do postępowania egzekucyjnego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 marca 2013 r., sygn. akt V ACa 1007/12).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Strona powodowa (…) Sp. z o.o. Sp. k. z siedzibą we W. wniosła o orzeczenie nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym, by pozwani D. P. oraz H. P. zapłacił solidarnie stronie powodowej kwotę 14 633,59 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP, liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Ponadto domagała się od pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym opłaty sądowej od pozwu w kwocie 732,00 zł, kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 4 800,00 zł, opłaty od pełnomocnictwa w kwocie 17,00 zł oraz kosztów wniosku, mającego na celu ustalenie spadkobierców zmarłej pożyczkobiorczyni w wysokości 20,00 zł.
W uzasadnieniu strona powodowa wskazała, że jest nabywcą wierzytelności wynikającej z umowy pożyczki nr (…). Przedmiotowa wierzytelność składa się z kapitału, odsetek karnych naliczonych od : niespłaconych rat kapitału oraz, po dniu wymagalności roszczenia, od całego niespłaconego kapitału. Odsetki karne zostały naliczone od 1 stycznia X r. do dnia wniesienia pozwu. Umowa pożyczki została zawarta z J. P. na kwotę 34 000 zł. Zgodnie z umową pożyczka miała być zwrócona w miesięcznych ratach. W dniu 31 sierpnia X r. pożyczkobiorca zmarł, nie regulując należności z tytułu ww. umowy pożyczki. Zgodnie z Regulaminu Udzielania Kredytów i P. w (…) im. (…) roszczenie o zwrot pożyczki staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa pożyczkobiorcy, a takie ma miejsce w chwili śmierci.
Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku nie było prowadzone. Pozwany D. P. jest synem pożyczkobiorcy i złożył oświadczenie o przyjęciu spadku po pożyczkobiorcy. Pozwana H. P. jest żoną zmarłego. Pozwani jako spadkobiercy pożyczkobiorcy stali się dłużnikami solidarnymi w zakresie niespłaconej części pożyczki. Pozwani zostali wezwani do zapłaty całej należności z tytułu niezapłaconej pożyczki, jednakże bezskutecznie. Nadto informował pozwanych o możliwości zawarcia ugody, ale nie skorzystali z takiej możliwości.
Pozwana H. P. w piśmie procesowym podała, że miała rozdzielność majątkową z mężem – J. P.. Żadnej pożyczki z nim nie zaciągała. Jest sytuacja majątkowa uniemożliwia spłatę dochodzonego roszczenia, tym bardziej że spłaca inne zobowiązania, ma wszczęte postępowanie komornicze z emerytury. Choruje i na leki przeznaczane znaczne kwoty. Kredyt zaciągnięty przez męża był ubezpieczony na wypadek śmierci. Z uwagi na jej sytuację majątkowo- zdrowotną wniosła o oddalenie powództwa.
W przedmiotowej sprawie kwestią bezsporną było istnienie i wysokość zadłużenia wynikającego z umowy pożyczki zawartej pomiędzy (…) S. z siedzibą w G. a J. P.. Pozwani nie kwestionowali bowiem tych okoliczności. Poza sporem pozostawała również okoliczność, iż na pozwanych przeszły prawa i obowiązki zmarłego pożyczkobiorcy.
Podkreślenia wymaga, iż w niniejszej sprawie żaden ze spadkobierców nie złożył oświadczenia o odrzuceniu spadku, przeciwnie – spadek został przez pozwanego D. P. definitywnie przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.
Pozwana H. P. podał, że od 4 kwietnia X r. pozostawała w rozdzielności majątkowej ze zmarłym J. P.. Jednak rozdzielność majątkowa nie wpływa w żaden bezpośredni sposób na dziedziczenie ustawowe pomiędzy małżonkami. Małżonek pozostający w ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej jest uprawniony do dziedziczenia majątku wchodzącego w skład tak zwanego majątku osobistego drugiego małżonka. Możemy przyjąć w uproszczeniu, że dziedziczył będzie majątek, co do którego za życia małżonka nie posiadał żadnych większych uprawnień. W konsekwencji niniejsza okoliczność nie miała wpływu na zakres odpowiedzialności pozwanej.
W toku postępowania powódka wykazała, że pożyczkobiorca nie spłacił kwoty zadłużenia, na które składały się: zaległy kapitał pożyczki w kwocie 10 825,11 zł oraz odsetki w łącznej wysokości 3 808,48 łącznie 14 653,59 zł. Pozwani nie podważali wysokości dochodzonej przez powódkę kwoty.
W tym miejscu należy zauważyć, iż w niniejszym postępowaniu nie zostali pozwani wszyscy spadkobiercy, gdyż jak wynika z oświadczenia pozwanego D. P. o przyjęciu spadku do kręgu ustawowych spadkobierców należy również I. P.- córka J. P. Jednak fakt ten nie wklucza pozwania wyłącznie niektórych ze spadkobierców skoro ich odpowiedzialność jest solidarna. Zgodnie bowiem z art. 366 KC kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników). Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani.
W związku z tym, iż pozwany D. P. przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza należy wskazać, na zasadzie art. 1016 KC, obowiązującego w dacie dokonania tej czynności, że także spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia tj. pozwana H. P. przyjęła spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Mając na uwadze powyższe ustalenia oraz powołane przepisy Sąd zasądził solidarnie od pozwanych D. P. oraz H. P. na rzecz powódki (…) Sp. z o.o. Sp. k. z siedzibą we W. kwotę 14 653,59 zł z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego do dnia zapłaty, zastrzegając pozwanym prawo do powoływania się w toku egzekucji zasądzonego od nich świadczenia pieniężnego na ograniczenie odpowiedzialności do wysokości wartości spadku nabytego po J. P.
O kosztach Sąd orzekł na podstawie przepisu art. 98 KPC , a więc skoro strona powodowa wygrała proces to należy się jej zwrot kosztów procesu na które złożyły się: opłata od pozwu w kwocie 732 zł, koszty zastępstwa procesowego radcy prawnego w wysokości 4800 zł (§ 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu – Dz.U. z 2013 r. poz. 490), opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. Sąd nie uwzględnił w kosztach procesu kosztów wniosku, mającego na celu ustalenie spadkobierców zmarłej pożyczkobiorczyni w wysokości 20,00 zł, gdyż nie mieszczą się one w definicji kosztów postępowania. Kosztami procesu, których zasady zwrotu między stronami dotyczy całościowa kodeksowa regulacja, są:
1) koszty sądowe, na które składają się opłaty sądowe, kancelaryjne oraz wydatki, wszystkie szczegółowo uregulowane w odrębnych przepisach – obowiązujących w chwili wniesienia sprawy do jej zakończenia w instancji;
2) koszty strony, która działa w sprawie osobiście lub z pełnomocnikiem niebędącym adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, a więc z pełnomocnikiem nieprofesjonalnym wskazanym w art. 87 KPC;
3) koszty związane z reprezentowaniem strony przez profesjonalnego pełnomocnika.
W żadnej z ww. kategorii nie mieści się koszty poniesione przed wszczęciem postępowania w celu poszukiwania dłużników.
Mając powyższe na uwadze Sąd zasądził od pozwanego D. P. kwotę 5 549 zł tytułem kosztów procesu (pkt IV wyroku). Jednocześnie Sąd na podstawie art. 102 KPC odstąpił od obciążenia tymi kosztami pozwaną H. P. Wyrok Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie – I Wydział Cywilny I C 1619/16
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
