Następstwo prawne po osobie zmarłej, inaczej zwane dziedziczeniem, ma charakter sukcesji uniwersalnej (następstwa pod tytułem ogólnym). Spadkobierca na mocy jednego zdarzenia, jakim jest otwarcie spadku, wstępuje w ogół praw i obowiązków osoby zmarłej – spadkodawcy (zob. art. 922 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny; Dz. U. z 2014 r. poz. 121), zwanej dalej K.c. Nabycie spadku przez spadkobiercę w chwili jego otwarcia ma zawsze charakter tymczasowy. Spadkobierca może bowiem przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe (przyjęcie proste), przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) bądź też spadek odrzucić (art. 1012 K.c.). Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (art. 1015 § 1 K.c.).
Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku może nastąpić, według swobodnego uznania składającego, przed notariuszem (niezależnie od siedziby jego kancelarii) lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie bądź w sądzie spadku, w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku złożone w sądzie rejonowym niebędącym sądem spadku albo przed notariuszem przesyła się niezwłocznie wraz z załącznikami do sądu spadku. Od wniosku o odebranie przez sąd oświadczenia o odrzuceniu spadku pobiera się opłatę stałą w wysokości 100 zł [art. 49 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2008 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( Dz. U. z 2016 r. poz. 623, z późn. zm.)]. Na taką samą kwotę określono wysokość maksymalnej stawki taksy notarialnej za sporządzenie aktu notarialnego dokumentującego oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku [§ 8 pkt 9 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz. U. z 2013 r. poz. 237, z późn. zm.)].
Do liczenia terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku należy stosować art. 110-116 K.c. Oświadczenie to jest bowiem oświadczeniem woli, które podlega zasadom przewidzianym w księdze pierwszej Kodeksu cywilnego. Bieg terminu do złożenia oświadczenia rozpoczyna się od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do dziedziczenia po danym spadkodawcy. Taka konstrukcja oznacza, że początek biegu terminu dla każdego spadkobiercy ustalany powinien być indywidualnie i może zakończyć swój bieg w różnym czasie. Może to oznaczać, że stan niepewności w zakresie określenia kręgu spadkobierców ustawowych będzie trwał znacznie dłużej niż sześć miesięcy. Początek biegu tego terminu ustalany jest zatem według daty dowiedzenia się o tytule powołania do spadku. Stąd też dla spadkobiercy ustawowego będzie to z reguły data, w której dowiedział się o śmierci spadkodawcy, o ile w tej dacie wiedział o łączącym go ze zmarłym pokrewieństwie uzasadniającym powołanie do dziedziczenia w pierwszej kolejności (art. 931 K.c.). Jeżeli zaś chodzi o spadkobiercę ustawowego powołanego w dalszej kolejności, to bieg terminu rozpocznie się od dnia, w którym dowiedział się on, iż wyprzedzający go spadkobierca utracił tytuł powołania do dziedziczenia, tj. został wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył chwili otwarcia spadku, na przykład spadek odrzucił (art. 1020 K.c.) lub został uznany za niegodnego dziedziczenia (art. 928 K.c.).
Jeżeli spadkodawca pozostawił testament, to bieg terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku rozpoczyna się dla spadkobiercy ustawowego od dnia, w którym dowiedział się o wyłączeniu spadkobierców testamentowych od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku (art. 928, 1020 K.c.), bądź też dowiedział się o nieważności testamentu. Także dla spadkobiercy ustawowego powołanego w testamencie do spadku sześciomiesięczny termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku z ustawy rozpoczyna się z dniem, w którym dowiedział się on z właściwego źródła o tym, że testament, z uwagi na niezachowanie prawem przepisanej formy, jest nieważny (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 1991 r, III CZP 75/90, OSNC 1991, nr 5-6, poz. 68). Podkreślenia także wymaga, że dla rozpoczęcia biegu terminu z art. 1015 § 1 K.c. nie jest istotna świadomość tego, że termin ten zaczął biec, ale świadomość okoliczności uzasadniających powołanie do spadku spadkobiercy (zob. J. Pisuliński, Niektóre problemy związane z terminem do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, Rejent 1992, nr 6, s. 54).
Ustalenie początku biegu terminu dla każdego spadkobiercy wymaga poczynienia indywidualnych ustaleń. Okoliczność, czy zamieszczenie w akcie notarialnym stwierdzenia, że składający oświadczenie o odrzuceniu spadku nie ma wiedzy o innych członkach rodziny mogących wchodzić w rachubę jako spadkobiercy, wystarczy lub nie do uznania, że osoby te przyjęły spadek z dobrodziejstwem inwentarza (albo odrzuciły spadek), wymaga poczynienia indywidualnych ustaleń oddzielnie dla każdego ze spadkobierców przy uwzględnieniu regulacji opisanych wyżej.
Zgodnie z art. 1030 K.c. do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nieistniejące długi (art. 1031 § 2 K.c.).
Należy zaznaczyć, że odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe nie jest uzależniona od tego, czy zapadło prawomocne orzeczenie sądu zasądzające od spadkodawcy na rzecz wierzyciela określone świadczenie. Zatem spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i nie reguluje zobowiązań nabytych w drodze dziedziczenia, może zostać pozwany. O ile jednak wierzyciel wytoczył proces przeciwko spadkobiercy, który nabył spadek z dobrodziejstwem inwentarza, to na mocy art. 319 K.p.c. sąd może w wyroku uwzględniającym powództwo zastrzec pozwanemu (spadkobiercy) prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie jego odpowiedzialności do wartości stanu czynnego spadku ustalonego w spisie inwentarza. Zasady ponoszenia kosztów procesu są uregulowane w art. 98 i nast. K.p.c. W szczególności można wskazać, że zwrot kosztów będzie się należał pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu (zob. art. 101 K.p.c.). Zgodnie zaś z art. 770 zdanie pierwsze K.p.c., dłużnik powinien zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji. Powyższe zasady zwrotu kosztów obowiązują także w procesach wytaczanych spadkobiercom, którzy przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Zgodnie z art. 637 § 1 K.p.c. na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, sąd postanowi sporządzenie spisu inwentarza. W uzasadnieniu uchwały 7 sędziów (zasady prawnej z dnia 20 maja 1968 r., III CZP 78/67, OSNC 1968, nr 12, poz. 206) Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na to, że z punktu widzenia odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe w możliwie pełnym ustaleniu majątku spadkowego w spisie inwentarza jest zainteresowany przede wszystkim wierzyciel. Dla spadkobiercy uważanego za przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwentarza w związku z brakiem oświadczenia spis inwentarza nie będzie bowiem potrzebny na etapie postępowania rozpoznawczego ze względu na treść art. 319 K.p.c. Dopiero w stadium postępowania egzekucyjnego może się okazać konieczne złożenie przez dłużnika żądania sporządzenia spisu inwentarza na potrzeby tego postępowania, jeżeli spis taki nie został jeszcze sporządzony.
Należy jednak zauważyć, że jeśli w związku ze sporządzeniem spisu inwentarza okaże się, że spadkodawca nie pozostawił żadnego majątku, dłużnik, powołując się na ograniczenie odpowiedzialności zastrzeżone w tytule wykonawczym (zob. art. 837 w zw. z art. 319 k.p.c.), może żądać umorzenia postępowania egzekucyjnego w całości (art. 825 pkt 3 in fine K.p.c.). W razie umorzenia postępowania egzekucyjnego komornikowi nie będą przysługiwać żadne opłaty egzekucyjne ze względu na niewyegzekwowanie świadczenia (zob. art. 49 ust. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji; Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1376, z późn. zm.), zwanej dalej u.k.s.e. Nie zmienia to jednak faktu, że spadkobiercy żądający spisu inwentarza zobowiązani są do ponoszenia związanych z tym kosztów, tj. opłaty sądowej w kwocie 50 zł, stosownie do art. 49 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1025), opłaty stałej za czynność komornika (spis inwentarza) w wysokości 10% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za każdą rozpoczętą godzinę (art. 53 u.k.s.e.), jak również wydatków na wycenę aktywów spadkowych z udziałem biegłych rzeczoznawców. Koszty te niejednokrotnie mogą być bardzo wysokie.
Na gruncie obowiązujących przepisów, aby odrzucić spadek i być wyłączonym od dziedziczenia należy złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku przed sądem lub przed notariuszem w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak złożenia takiego oświadczenia nie będzie jednak skutkował odpowiedzialnością spadkobiercy za długi spadkowe całym jego majątkiem osobistym. W takiej sytuacji spadkobierca będzie odpowiadał za długi spadkowe do wysokości aktywów odziedziczonej masy spadkowej.
Zgodzić należy się ze stanowiskiem, że przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest jednym ze sposobów nabycia spadku i ma wpływ na zakres odpowiedzialności za długi spadkowe. W przypadku działu spadku czynność ta ma również wpływ na zakres odpowiedzialności za długi spadkowe. Spadkobiercy od tej chwili nie są już odpowiedzialni solidarnie, a odpowiadają do wysokości udziałów. Przedmiotem działu spadku mogą być wyłącznie aktywa tj. stan czynny spadku.
W sytuacji, gdy w postępowaniu o dział spadku przedstawiona jest do rozliczenia wartość, która nie jest nakładem na spadek lecz stanowi dług spadkowy w zasadzie nie ma podstaw do rozstrzygania przez sąd w tym zakresie. Przedmiotem działu spadku są bowiem tylko aktywa (por. postanowienie SN z dnia 26 stycznia 1972 r. III CRN 477/71 – OSPiKA 1972, nr 9, poz. 174).
Długi spadkowe podlegają rozliczeniu w postępowaniu działowym tylko wówczas kiedy zostały przez spadkobierców spłacone (art. 686 KPC in fine). Generalnie natomiast podział długów spadkowych następuje z mocy samego prawa jako konsekwencja dokonania działu spadku (art. 1034 § 2 KC) i w razie sporu między wierzycielami spadkowymi i spadkobiercami odpowiednie roszczenie powinny być dochodzone w postępowaniu procesowym. Jeżeli wbrew temu w postępowaniu o dział spadku dochodzi do podziału również długów spadkowych to, podobnie jak to ma miejsce w razie umownego działu spadku i ustalenia w tym trybie kto i w jakim zakresie spłaci długi spadkowe, orzeczenie sądu nie ma skutku wobec wierzycieli spadkowych i z punktu widzenia treści art. 1034 § 2 KC jest bezużyteczne.
Inaczej rzecz się ma w przypadku, gdy jeden ze spadkobierców jest równocześnie wierzycielem spadkowym i to wierzycielem jedynym. Nie ma prawnych przeszkód do tego, żeby w takiej sytuacji rozliczenie długu spadkowego nastąpiło w postępowaniu o dział spadku i zostało uwzględnione przez sąd przy ustalaniu wysokości spłaty przyznanej pozostałym spadkobiercom od spadkobiercy – wierzyciela spadkowego. Z istoty swej dział spadku ma ukształtować wszelkie stosunki prawne między spadkobiercami. Jeżeli wierzyciel spadkowy jest równocześnie jednym ze spadkobierców dzielonego spadku, to, choć nie wynika to z art. 686 KPC, należy dopuścić możliwość rozstrzygnięcia w postępowaniu działowym również o stosunkach pomiędzy spadkobiercami w związku z długiem spadkowym. Przemawia za tym nie tylko wzgląd na istotę działu spadku, ale również praktyczna potrzeba zaniechania stwarzania podstaw do mnożenia postępowań sądowych.
Przedmiotem działu spadku mogą być wyłącznie aktywa, a zatem stan czynny spadku. Podział długów spadkowych jest natomiast tylko konsekwencją dokonania dziani aktywów i następuje z mocy samego prawa. Wynika to z art. 1034 § 2 i art. 1081 KC (por. też uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26.9.1968 r., III CRN 209/68, OSNCP 1969, nr 6, poz. 112, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26.1.1972 r., 111 CRN 477/71, OSPiKA 1972, nr 9, poz. 174 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12.1.1978 r., III CRN 333/77, nie publ.).
Co prawda w umowie o dział spadku spadkobiercy mogą ustalić, kto z nich i w jakim zakresie ma uregulować długi spadkowe, jednakże umowa w tym przedmiocie będzie miała skutek tylko między jej uczestnikami i w żadnej mierze nie rzutuje na odpowiedzialność wobec wierzycieli. Również ewentualne dokonanie podziału pasywów w sądowym orzeczeniu działowym nie wiąże wierzycieli. Jest więc rzeczą oczywistą, że sądy w swojej praktyce, respektując powyższą zasadę, nie powinny wprowadzać do swoich orzeczeń elementów pozbawionych skuteczności prawnej. Inaczej jest w wypadku obciążenia przedmiotów spadkowych określonymi zobowiązaniami. Chodziłoby tu np. o hipoteki obciążające nieruchomości, czy też zastawy na ruchomościach. Wówczas pasywa nie mogą być pomijane przy ustalaniu wartości tych przedmiotów, gdyż wchodzi w rachubę rzeczowa odpowiedzialność. Zagadnienie zaś osobistej odpowiedzialności spadkobierców, którzy otrzymali spłatę jest wtedy drugoplanowa.
Przy zawarciu umowy pożyczki, podobnie jak przy umowie sprzedaży, dochodzi do zmian w obrębie prawa własności przedmiotu umowy. Obowiązkowi pożyczkodawcy do przeniesienia własności przedmiotu umowy na pożyczkobiorcę odpowiada obowiązek zwrotu, czyli przeniesienia przez pożyczkobiorcę na pożyczkodawcę przedmiotu umowy, powiększonego o ewentualne wynagrodzenie ustalone w umowie. Dopóki przedmiot pożyczki nie zostanie wydany pożyczkobiorcy, nie może powstać obciążający pożyczkobiorcę obowiązek jego zwrotu.
Zgodnie z treścią art. 509 § 1 KC wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Stosownie do § 2 art. 509 KC wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.
Przelew wierzytelności jest umową , na mocy której dotychczasowy wierzyciel – cedent przenosi wierzytelność do majątku osoby trzeciej – cesjonariusza. . Wierzytelność, aby mogła stać się przedmiotem rozporządzenia , musi być w dostateczny sposób oznaczona, powinien być określony stosunek prawny, którego elementem jest zbywana wierzytelność poprzez wskazanie w szczególności stron tego stosunku, świadczenia oraz przedmiotu świadczenia.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1
Pozwem wniesionym powód Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty z siedzibą w K. wniósł o zasądzenie od pozwanego K. K. kwoty 27 863,15 zł z odsetkami umownymi naliczanymi według zmiennej stopy procentowej stanowiącej dwukrotność sumy stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych (odsetki maksymalne za opóźnienie) od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Powód wniósł ponadto o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych, w tym opłaty w kwocie 1394 zł , kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 3 600 zł, opłaty od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł i innych kosztów wymienionych w pozwie. W uzasadnieniu żądania wskazano , iż powód jest nabywcą wierzytelności wynikającej z umowy pożyczki. Przedmiotowa wierzytelność stanowi sumę kapitału udzielonej przez (…) im. (…) w G. pożyczki, odsetek karnych naliczonych od niespłaconych rat kapitałowych oraz po dniu wymagalności roszczenia , od całości niespłaconego kapitału. Zgodnie z treścią umowy zawartej pomiędzy zbywcą wierzytelności Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo – Kredytową im. F. S. w G. a K. J., pożyczka została udzielona na kwotę 56 000 zł. Zgodnie z umową przedmiotowa pożyczka miała być zwrócona w miesięcznych ratach. W okresie obowiązywania umowy jak i po jej wymagalności pożyczkodawca zgodnie z umową był uprawniony do naliczania odsetek karnych.
Zgodnie z umową roczna stopa oprocentowania zadłużenia przeterminowanego wynosi dwukrotność sumy stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych , na dzień zawarcia umowy wynosi 14 %. Zgodnie z treścią art. 509 KC w chwili nabycia wierzytelności na powoda przeszło roszczenie o zaległe odsetki jak również prawo naliczania ich w wysokości obowiązującej pomiędzy pożyczkodawcą a pożyczkobiorcą na dzień przelewu wierzytelności. Pożyczkobiorca zmarł , nie regulując należności wynikającej z zawartej z pożyczkodawcą umowy pożyczki. Zgodnie z Regulaminem Udzielania Kredytów P. (…) im. (…) roszczenie o zwrot pożyczki staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa pożyczkobiorcy , a takie ma miejsce w chwili śmierci. Postanowieniem Sądu Rejonowego w sprawie(…) w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po pożyczkobiorcy orzeczono, iż spadek po nim nabył na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza pozwany K. K.. Jako spadkobierca pożyczkobiorcy stał się on dłużnikiem powoda w zakresie niespłaconej przez spadkodawcę pożyczki. Powód wezwał pozwanego do zapłaty całej należności z tytułu niespłaconej pożyczki, jednakże pozwany nie zaspokoił wskazanego w piśmie żądania powoda. Na kwotę dochodzoną pozwem składają się : kwota kapitału 23 981,47 zł oraz kwota odsetek karnych do dnia wniesienia pozwu wynikających z zaległości w spłacie rat pożyczki oraz naliczonych od kwoty całego niespłaconego kapitału pożyczki od dnia następującego po dniu wymagalności oraz odsetek zwykłych naliczanych zgodnie z treścią umowy w wysokości na dzień wniesienia pozwu 3 881,68 zł , razem 27 863,15 zł .
W ocenie Sądu powód wykazał przedłożonymi wraz z pozwem i dalszymi pismami procesowymi dowodami, iż umowa pożyczki pomiędzy J. K. a pożyczkodawcą Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo – Kredytową im. F. S. z siedzibą w G. została skutecznie zawarta i wykonana przez pożyczkodawcę. Ustalając wysokość zadłużenia z tytułu umowy pożyczki Sąd przyjął za prawidłowe wyliczenia przedstawione przez powoda.
Bezspornym w sprawie było, że J. K. zmarł w dniu 25.10.2019 r. roku. Wobec prawomocnego orzeczenia przez Sąd Rejonowy w Kętrzynie postanowieniem w sprawie (…) w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po J. K., iż spadek po nim nabył na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza syn K. K., pozwany stał się dłużnikiem powoda w zakresie niespłaconej przez spadkodawcę pożyczki.
Powód na potwierdzenie nabycia dochodzonej pozwem wierzytelności wobec pozwanych od wierzyciela pierwotnego przedłożył poświadczony notarialnie wyciąg z umowy przelewu wierzytelności pomiędzy (…) 1 Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty z siedzibą w K. a Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo – Kredytową im. F. S. z siedzibą w G. wraz z pełnomocnictwami do jej zawarcia. Zgodnie z umową zbywca – wierzyciel pierwotny przeniósł na nabywcę – powoda wierzytelności pieniężne określone w punkcie 4.2 umowy . Jak wynika z przedłożonego przez powoda wyciągu z umowy przelewu wierzytelności zawierającego w punkcie 4.2 wykaz wierzytelności, wierzytelność wynikająca z umowy pożyczki nr (…) zawartej przez J. K z wierzycielem pierwotnym została przeniesiona przez wierzyciela pierwotnego na powoda jako nabywcę wierzytelności. W konsekwencji powód jako nabywca tej wierzytelności jest uprawniony do dochodzenia od pozwanego należności wynikającej z umowy pożyczki zawartej przez spadkodawcę J. K. z wierzycielem pierwotnym.
W konsekwencji powyższych rozważań Sąd przyjął za uzasadnione żądanie zapłaty przez powoda kwoty 27 863, 15 zł, na którą składają się kapitał pożyczki pozostały do spłaty w kwocie 23 981,47 zł oraz odsetki od tego kapitału naliczone na dzień wniesienia pozwu w wysokości 3 881,68 zł. Wobec powyższego Sąd uwzględnił powództwo w całości zasądzając od pozwanego na rzecz powoda dochodzoną pozwem kwotę wraz z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.
Zgodnie z treścią art. 319 KPC jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do wysokości ich wartości, sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości, uwzględnić powództwo zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności. Mając na względzie, iż pozwany jako spadkobierca J. K. nabył spadek z dobrodziejstwem inwentarza Sąd zastrzegł pozwanemu prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie jego odpowiedzialności wynikające z przyjęcia spadku po zmarłym J. K. z dobrodziejstwem inwentarza . Wyrok Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 25 stycznia 2022 r. I C 599/21
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2
W okolicznościach niniejszej sprawy należy zauważyć, że roszczenie wnioskodawczyni A. S. o zwrot od uczestników M. J. (1) i H. J. spłaconego długu spadkowego Z. J. w sposób nie budzący wątpliwości zostało wykazane przez wnioskodawczynię. Spłaciła ona długi spadkowe w łącznej kwocie 4627,40 złotych. Na powyższą kwotę złożyły się należności wynikające z prawomocnych wyroków sądowych oraz koszty egzekucji tych należności. Argumenty podnoszone przez uczestników, że rozliczenie zapłaconych przez wnioskodawczynię długów spadkowych powinno odbyć się poza tym postępowaniem w świetle art. 686 KPC należy uznać za bezpodstawne. W ocenie Sądu uczestnicy nie wykazali również, że wnioskodawczyni pokryła długi spadkowe w kwocie wyższej niż należna. Wszystkie wpłaty dokonane przez wnioskodawczynię na spłatę długów miały bowiem pokrycie w dokumentach, natomiast okoliczności jakie powoływali się uczestnicy pozostały niczym nieudowodnionymi hipotezami. Z samego bowiem faktu nawiązania rozmów z wierzycielem nie można wyciągnąć wniosku, że kwota zadłużenia została zmniejszona czy też umorzona.
W konsekwencji Sąd zasądził od uczestnika M. J. (1) i uczestniczki H. J. kwoty po 1125,85 złotych tytułem spłaconych długów spadkowych.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię 3
T. P. ostatnio zamieszkały w G. zmarł. w G.. W chwili śmierci był żonaty z G. F. (poprzednio P.). Posiadał dzieci – uczestników postępowania: B. S., I. S. (2), M. P., K. P. i E. A..
Postanowieniem Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek po T. P. zmarłym w G., stale ostatnio zamieszkałym w G. nabyli na podstawie ustawy: żona G. F. (poprzednio P.) w ¼ części oraz dzieci: M. P., I. S. (2) (poprzednio S.), B. S., E. A. oraz K. P. – każde po 3/20 części.
Bezspornym w sprawie jest ustalony wyżej stan faktyczny w zakresie dziedziczenia ustawowego zainteresowanych w sprawie oraz składu masy spadkowej po spadkodawcy T. P.. Powyższe okoliczności wynikają nie tylko z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, ale przede wszystkim tak ustalonego stanu faktycznego nie kwestionował żaden z uczestników postępowania. W tych okolicznościach Sąd ustalił, iż przedmiotem postępowania o dział spadku po T. P. jest prawo własności nieruchomości zabudowanej, położonej w G. przy ul. (…), oznaczonej nr geod. (…), zapisanej w księdze wieczystej nr (…).
Na takiej bazie Sąd uznał za celowe i zasadne dokonanie zniesienia współwłasności oraz działu spadku po T. P., zmarłym w skład którego to spadku wchodzi prawo własności opisanej wyżej nieruchomości. Sąd uznał przy tym, że celowym i zasadnym będzie przyznanie prawa własności opisanej wyżej nieruchomości na wyłączną rzecz wnioskodawczyni G. F.. Podejmując decyzję o przyznaniu ww. składnika majątku wspólnego oraz masy spadkowej na rzecz wnioskodawczyni Sąd wziął pod uwagę przede wszystkim ostateczne stanowisko zainteresowanych w sprawie co do przyznania ww. składnika na wyłączną własność wnioskodawczyni, a przy tym także skłócenie owych zainteresowanych, widoczne już w pismach procesowych, ale ujawniające się w dwójnasób dopiero podczas bezpośrednich kontaktów na rozprawach. W ostatecznym kształcie bowiem uczestnicy postępowania: M. P., B. S. i K. P. wskazywali, że z uwagi na zawisły, rodzinny konflikt nie chcą zamieszkiwać w spornej nieruchomości i domagają się stosownych spłat z tytułu przyznania ww. składnika na rzecz wnioskodawczyni. Uczestniczki postępowania I. S. (2) i E. A. natomiast zrzekły się swoich udziałów w ramach działu spadku na rzecz wnioskodawczyni G. F.. Reasumując zatem tę kwestię Sąd stanął na stanowisku, iż jedyną właściwą decyzją mogło być przyznanie owego składnika wnioskodawczyni, co też Sąd uczynił w pkt I postanowienia.
Kwestiami spornymi w niniejszej sprawie pozostała wartość rynkowa nieruchomości wchodzącej w skład spadku (oraz majątku wspólnego). O ile bowiem uczestnicy zgodzili się z wnioskiem co do zasady, o tyle ich zdaniem, przy dokonywaniu stosownych rozliczeń pomiędzy zainteresowanymi należy uwzględnić ustaloną przez biegłego sądowego wartość nieruchomości jako sumę powstałych wskutek proponowanego przez biegłego sądowego dwóch nieruchomości. W efekcie sporną pozostała kwestia wysokości spłat należnych uczestnikom (tym, którzy nie zrzekli się swych udziałów w spadku).
W powyższym kontekście wskazać należy, że zgodnie z art. 316 § 1 KPC po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Zgodnie zaś z art. 13 § 2 przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w KPC, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. W toku postępowania ustalono możliwy podział fizyczny działki nr (…), objętej sporem, przy uwzględnieniu stanowiska uczestniczek postępowania E. A. oraz I. S. (2), dotyczącego przekazania nieodpłatnie posiadanych udziałów w nieruchomości na rzecz wnioskodawczyni, a także początkowe stanowisko uczestniczki postępowania B. S. dotyczące również przekazania odpłatnie posiadanych udziałów w nieruchomości na rzecz wnioskodawczyni. Jednocześnie ustalono wartości proponowanych nowopowstałych działek, tj. działki nr (…) na kwotę 182.600 zł, działki nr (…) zaś na kwotę 68.500 zł).
W niniejszej sprawie, orzeczenie o przyznaniu na wyłączną własność wnioskodawczyni prawa własności spornej nieruchomości skutkowało określeniem wartości spornej nieruchomości na kwotę 217.500,00 zł (jako wartość rynkową nieruchomości gruntowej zabudowanej, działki nr (…) nie zaś na kwotę 251.100,00 zł (jako sumę powstałych wskutek proponowanego przez biegłego sądowego dwóch nieruchomości). Skoro bowiem nie doszło do podziału spornej nieruchomości (w ślad zresztą za zgodnym ostatecznie stanowiskiem uczestników postępowania) nie można dokonać sumy hipotetycznej wartości proponowanych przez biegłego sądowego, nowopowstałych działek. Jednocześnie przy ustalaniu wartości nieruchomości wchodzącej w skład spadku Sąd uwzględnił treść art. 156 ust. 3 ustawy z dnia 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U.2018.2204., tj. z dnia 2018.11.26), zgodnie z którym operat szacunkowy może być wykorzystywany do celu, dla którego został sporządzony, przez okres 12 miesięcy od daty jego sporządzenia, chyba że wystąpiły zmiany uwarunkowań prawnych lub istotne zmiany czynników, o których mowa w art. 154 ww. ustawy.
Zgodnie zatem z treścią ww. regulacji biegły sądowy W. S. dokonał aktualizacji operatu szacunkowego w zakresie określenia wartości rynkowej nieruchomości, wchodzącej w skład masy spadkowej. Na marginesie jedynie zauważyć należy, że opinia sporządzona w niniejszej sprawie przez biegłego sądowego W. S. jest – w ocenie Sądu – wnikliwa i wyczerpująca, logiczna i spójna, a wnioski w niej zawarte prawidłowo uzasadnione, zatem Sąd nie widział jakichkolwiek podstaw do podważenia wyprowadzonych przez biegłego sądowego wniosków. Biegły w sposób kompleksowy przedstawił reguły ustalania wartości nieruchomości, przyjętą metodę i uzasadnił końcowe wnioski. Merytorycznych zresztą zarzutów do sporządzonej w sprawie opinii żaden z zainteresowanych w sprawie nie zgłosił, co sugeruje, że co do zasady zainteresowani zaaprobowali wnioski zeń płynące.
Przyznając nieruchomość na wyłączną własność wnioskodawczyni (jednej ze współwłaścicieli). Sąd orzekł o odpowiedniej spłacie. Prawo do spłaty stanowi bowiem uprawnienie współwłaściciela oraz obowiązek zobowiązanego do jej uiszczenia. Uwzględniając udziały spadkobierców zainteresowanych stosowną spłatą z tytułu przyznania nieruchomości na wyłączną własność wnioskodawczyni, a przy tym wartość owej nieruchomości, tj. kwotę 217.500 zł, spłata winna stanowić kwotę po 32.625 zł dla M. P., B. S. i K. P. (217.500 zł x 3/20). Sąd dostrzegł przy tym opisane wyżej zrzeczenie się swoich udziałów przez I. S. (2) i E. A.. W świetle oświadczeń zainteresowanych Sąd przyjął zatem, iż z tytułu nabycia całości praw do spornej nieruchomości G. F. nie musi dokonywać żadnych spłat na rzecz I. S. (2) i E. A., bowiem w tym zakresie owe uczestniczki przekazały jej nieodpłatnie posiadane udziały.
W toku postępowania należało rozliczyć jednak długi spadkowe wchodzące zgodnie z treścią art. 922 § 1 i 2 KC w skład spadku oraz nakłady wnioskodawczyni na nieruchomość objętą spadkiem, dokonane po śmierci spadkodawcy, przy uwzględnieniu treści art. 684 KPC Po stronie długów spadkowych niewątpliwie należało uwzględnić kredyty spłacane przez wnioskodawczynię po śmierci spadkodawcy T. P., a zaciągnięte w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej przez małżonków G. F. oraz T. P.. Wskazać należy, że w sprawie ujawnione zostały następujące obciążenia: na rzecz (…) Bank S.A. w W. kwota 3.339,13 zł, na rzecz (…) Bank S.A. w W. – kwota 3.390,04 zł, na rzecz (…) Bank (…) S.A. w W. zaś kwota 9.510,99 zł. Wynika to wprost z zaoferowanych przez wnioskodawczynię dokumentów, których treść co do zasady nie była kwestionowana przez uczestników postępowania.
Zaakcentować należy przy tym, że porozumienie zawarte przez wnioskodawczynię z (…) Bank (…) S.A. w W. dotyczyło spłaty wierzytelności z tytułu umowy kredytu w restrukturyzacji z przez T. P.. Z kolei co do zadłużenia w (…) Bank S.A. w W. oraz (…) Bank S.A. w W. wskazać należy, że owe umowy pożyczki w ww. bankach zostały zawarte wyłącznie przez wnioskodawczynię G. F. w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej. W tym kontekście nie uszło uwadze tut. Sądowi, że wyżej opisane zobowiązania zostały zaciągnięte w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej przez obojga małżonków, uczestnicy postępowania zaś nie wykazali swych twierdzeń co do tego, że spadkodawca sprzeciwiał się zawarciu owych umów, zwłaszcza tych zawartych samodzielnie przez wnioskodawczynię. Na poparcie swych twierdzeń nie przedstawili żadnych dowodów, a to na uczestnikach postępowania ciążył ciężar dowodu, że brak było zgody spadkodawcy na zawarcie przez wnioskodawczynię spornych ww. umów pożyczek. Nie wykazali również uczestnicy, by zaciągnięte przez wnioskodawczynię kredyty nie były przeznaczone na zaspokajanie zwykłych potrzeb rodziny.
Uznać należało w konsekwencji, że spadkodawca wiedział o ww. zobowiązaniach powstałych w trakcie trwania wspólności ustawowej, co skutkuje tym, że było to zobowiązanie wspólne małżonków, wchodzące w skład majątku wspólnego małżonków, a w efekcie – w skład spadku po spadkodawcy w wysokości odpowiadającej jego udziałowi w majątku wspólnym, tj. ½ części. To z kolei, w ślad za treścią art. 1034 § 1 KC, zgodnie z którym do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe – powoduje, że wnioskodawczyni może żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. Wnioskodawczyni dokonała zatem łącznej spłaty na rzecz (…) Bank S.A. w W., (…) Bank S.A. w W. oraz (…) Bank (…) S.A. w W. w wysokości 16.240,16 zł i ta kwota została uznana przez Sąd po stronie długów spadkowych.
Na marginesie jedynie wskazać należy, że art. 689 KPC zezwala na połączenie w jednym postępowaniu sprawy o dział spadku ze sprawą o zniesienie współwłasności i sprawą o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej. W przypadku gdy w skład spadku wchodzi udział spadkodawcy w majątku objętym małżeńską wspólnością ustawową niezbędne jest uprzednie lub równoczesne z działem spadku, w tym samym postępowaniu, przeprowadzenie podziału majątku wspólnego (por. uchwała SN z dnia 2 marca 1972 r. w sprawie III CZP 100/71). W tej sytuacji należało przede wszystkim dokonać podziału majątku wspólnego i następnie działu spadku.
Po stronie długów spadkowych Sąd nie uwzględnił kwoty 466,81 zł tytułem wskazanego przez wnioskodawczynię zobowiązania wobec Prokury Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego w W., a to wobec braku jakichkolwiek dowodów na wskazaną okoliczność. W tym zakresie wnioskodawczyni nie wykazała żadnej inicjatywy dowodowej (brak umowy pożyczki, harmonogramu spłat itp.). Nie uwzględnił również Sąd egzekwowanej przez Komornika Sądowego M. W. na rzecz A. K. kwoty 30.968,71 zł. W tym kontekście wskazać należy, że nakazem zapłaty wydanym przez Sąd Rejonowy w postępowaniu upominawczym orzeczono o obowiązku zapłaty od pozwanej G. F. (poprzednio P.) na rzecz powódki A. K. kwoty 15.607,60 zł wraz z odsetkami i kosztami procesu. Dochodzone w ww. sprawie roszczenie dotyczyło przewidzianej w umowie zlecenia kary pieniężnej za naruszenie przez wnioskodawczynię zakazu konkurencji. Zgodnie z ww. umową wnioskodawczyni miała świadczyć usługi w zakresie opieki nad klientem A. K., dodatkowo zaś zobowiązała się na czas trwania umowy oraz dwa lata po jej wygaśnięciu na niezawieranie żadnych umów z klientem, u którego wykonywana była usługa. Wskazane naruszenie miało miejsce po śmierci T. P.
W/w kwota (wynikająca z nakazu zapłaty wraz z odsetkami i kosztami procesu oraz powstałymi kosztami egzekucyjnymi) egzekwowana przez komornika sądowego M. W. Zastępcę B. M. w sprawie nie jest zatem długiem spadkowym, albowiem wynika ze stosunku pracy wnioskodawczyni i dotyczy naruszenia przez wnioskodawczynię klauzuli umownej w zakresie zatrudnienia u A. K. już po śmierci spadkodawcy T. P.. Wreszcie, po stronie długów spadkowych Sąd nie uwzględnił poniesionych przez wnioskodawczynię kosztów pogrzebu w łącznej (i niekwestionowanej) wysokości 5.349,30 zł, bowiem koszty te zostały pokryte w całości z przyznanego wnioskodawczyni zasiłku pogrzebowego w kwocie 6.395,70 zł. Reasumując, podziałowi zatem w niniejszym postępowaniu podlegały długi spadkowe w wysokości 16.240,16 zł.
W sprawie wnioskodawczyni domagała się również rozliczenia wydatków na nieruchomość wspólną w czasie istnienia współwłasności. Wnioskodawczyni wskazała, że poniosła koszty wymiany okien w spornym budynku w wysokości 5.520,00 zł, opłaciła wykonanie dokumentacji instalacji sanitarnej w kwocie 1.476,00 zł, opłaciła podatek od nieruchomości w łącznej kwocie 3.364,00 zł. Wysokość owych wydatków wynika wprost z zaoferowanych przez wnioskodawczynię dokumentów, których treść nie była kwestionowana przez żadnego z zainteresowanych. Nakłady te zostały dokonane już po śmierci spadkodawcy zatem stanowią nakłady podlegające rozliczeniu w niniejszym postępowaniu, z wyjątkiem poniesionych przez wnioskodawczynię kosztów wymiany okien w nieruchomości wchodzącej w skład masy spadkowej. Została ona bowiem przyznana na wyłączną na rzecz G. F., a zatem nakłady wnioskodawczyni czyniła w istocie wyłącznie na swoją rzecz.
Poza tym wartość nieruchomości w sprawie ustalona została według stanu na dzień z chwili śmierci spadkodawcy, tj. według stanu obowiązującego przed dokonanymi przez wnioskodawczynię nakładami. Z tych samych przyczyn nie uwzględnił Sąd kosztów wykonania dokumentacji instalacji sanitarnej w kwocie 1.476,00 zł, abstrahując przy tym już od stanu technicznego spornej nieruchomości, wynikającego z opinii biegłego sądowego i samej zasadności sporządzania owej dokumentacji. Sumując powyższe Sąd uznał, że wnioskodawczyni poniosła wyłącznie nakłady w łącznej wysokości 3.364,00 zł (tylko podatek od nieruchomości).
Sprawa dotyczyła podziału majątku oraz działu spadku zatem kwota długów powinna zostać podzielona zgodnie z udziałami w majątku wspólnym oraz stosowanie do posiadanych udziałów w spadku, nakładów zaś – stosowanie do posiadanych udziałów w spadku. Uczestnicy postępowania M. P., B. S. i K. P. winni ponieść koszt z tytułu długów spadkowych w kwocie 1.218 zł każdy. Spadkodawcę obciążała bowiem ½ części kwoty 16.240,16 zł (długów uznanych przez Sąd), tj. kwota 8.120,08 zł, co z kolei stosowanie do udziałów uczestników w spadku, czyli 3/20 części daje sumę 1.218 zł (8.120,08 zł x 3/20) tytułem udziałów uczestników w długach. Z kolei w odniesieniu do wydatków ww. uczestnicy postępowania winni ponieść koszt z tego tytułu w wysokości 504,60 zł każdy (3.364 zł x 3/20). Łącznie zatem każdy z ww. uczestników winien ponieść kwotę 1.722,60 zł (1.218 zł + 504,60 zł). Przy tym Sąd oczywiście uwzględnił, że uczestniczki postępowania I. S. (2) i E. A. zrzekły się swoich udziałów w ramach działu spadku na rzecz wnioskodawczyni G. F. i nie wnosiły o zasądzenie na ich rzecz żadnej spłaty, wobec tego w tym zakresie Sąd nie dokonywał żadnych wyliczeń.
Skoro uczestnicy postępowania M. P., B. S. i K. P. z tytułu spłaty powinni byli otrzymać od wnioskodawczyni kwoty po 32.625 zł (217.500 zł x 3/20) i jednocześnie z tytułu rozliczenia nakładów i długów powinni sami zapłacić wnioskodawczyni kwoty po 1.722,60 zł to po odjęciu należało od wnioskodawczyni na rzecz ww. uczestników zasądzić w myśl art. 212 § 1 KC kwoty po 30.902,40 zł (32.625 zł – 1.722,60 zł). Jednocześnie dostrzec należy, że „W myśl utrwalonego orzecznictwa oznaczenie sposobu i terminu uiszczenia spłat powinno być dokonane przez sąd z urzędu, przy czym należy zbadać i rozważyć sytuacje uczestników obciążonych spłatami i uprawnionych do spłat.
W przedmiotowej sprawie kwota spłat zasądzona od wnioskodawczyni na rzecz uczestników postępowania nie jest wprawdzie niska, jednak dostrzec należy, że przedmiotowa sprawa toczy się od lat i wnioskodawczyni, świadoma zawisłego pomiędzy zainteresowanymi sporu miała wystarczająco dużo czasu na zgromadzenie potrzebnych środków na spłatę uczestników postępowania. W żaden sposób wnioskodawczyni nie wykazała swojej trudnej sytuacji majątkowej, na którą wskazywała w pismach procesowych w odniesieniu do ustalenia żądanego terminu spłaty. Nadmienić należy, że wnioskodawczyni uzyskując przedstawiający znaczną wartość składnik majątkowy winna liczyć się z obowiązkiem spłaty na rzecz pozostałych spadkobierców. W zakresie terminu spłaty zasądzonej od wnioskodawczyni Sąd miał na uwadze, iż w wyniku zniesienia współwłasności i działu spadku uzyskuje ona składnik majątkowy, który może spieniężyć i następnie wydatkować uzyskaną kwotę, przykładowo na przyznaną uczestnikom postępowania spłatę.
W ocenie Sądu zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestników postępowania spłat nie może naruszać zasad współżycia społecznego, trzy miesiące zaś jest wystarczającym okresem, aby wnioskodawczyni podjęła decyzję w jaki sposób uzyskać środki na spłatę uczestników postępowania. Bez wątpienia wskazany w postanowieniu termin od uprawomocnienia się orzeczenia jest wystarczający na zebranie potrzebnych środków. Jednocześnie uwzględnić należało w tym kontekście trudną sytuację majątkową i osobistą samych uczestników postępowania, na rzecz których zasądzono spłatę, a w szczególności sytuację materialną uczestniczki K. P. oraz sytuację osobistą uczestnika M. P., zmagającego się z problemami zdrowotnymi. Ustalenie spłaty w ślad za wnioskiem wnioskodawczyni na pięć lat od uprawomocnienia się orzeczenia byłoby zatem krzywdzące i naruszałoby słuszny interes uczestników postępowania. Z drugiej dodatkowo uczestnicy mogą liczyć na spłatę w stosunkowo nieodległym terminie. Z przedstawionych wyżej względów należało orzec jak w pkt II postanowienia. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny I Ns 541/17
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
