W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku sąd jest związany wnioskiem tylko co do osoby spadkodawcy. Sposób dziedziczenia i krąg spadkobierców jest ustalany z urzędu. Obowiązek zbadania, kto jest spadkobiercą, dotyczy spadkobierców zarówno powołanych do spadku z ustawy, jak i z testamentu. Przy dziedziczeniu ustawowym konieczne jest ustalenie głównie związku rodzinnego określonych osób fizycznych ze spadkodawcą, o których mowa w art. 931-937 KC oraz okoliczności wyłączających poszczególne osoby od dziedziczenia.
Stwierdzenie nabycia spadku pełni funkcję legitymacyjno-dowodową (por. B. Kordasiewicz w: System Prawa Prywatnego, tom 10, Prawo spadkowe, red. B. Kordasiewicz, Warszawa 2013, s. 547 i powołana literatura). W relacjach z osobami nieroszczącymi sobie praw do spadku, dowód z postanowienia sądowego o stwierdzeniu nabycia spadku albo z zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia ma status dowodu wyłącznego (art. 1027 KC). Oczekuje się, że stwierdzenie nabycia spadku powinno stwarzać pewność istnienia prawa, które dokumentuje (por. E. Warzocha, Ustalenie stosunku prawnego lub prawa w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1982, s. 17). Legitymacyjno- dowodowa funkcja prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku powoduje, iż zarówno podmiot wymieniony w nim jako spadkobierca, jak i pozostali uczestnicy obrotu prawnego mają prawo żywić niezachwiane przeświadczenie, że wskazane orzeczenie ma charakter wiążący i realizuje zasadę demokratycznego państwa prawnego przez zapewnienie pewności prawa. Sąd jest tego gwarantem, gdy działa z urzędu. Doniosłość prawidłowego ustalenie spadkobierców spowodowała nałożenie na sąd obowiązku działania z urzędu (art. 670 KPC).
Między innymi dlatego, aby ustalenie spadkobierców było niewątpliwe, przewidziano różne rozwiązania prawne i organizacyjne, w tym także o charakterze technicznym, zapewniające właściwą kwalifikację pism wpływających do sądu i prawidłowy przepływ informacji pomiędzy sądami. W § 57 pkt 1 Regulaminu urzędowania sądów powszechnych, obowiązującego podczas postępowania, którego dotyczy skarga nadzwyczajna, czyli zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. „Regulamin urzędowania sądów powszechnych”, wydanego na podstawie art. 41 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz.U. Nr 38, poz. 249, wskazano, że Przewodniczący wydziału kieruje całokształtem pracy w wydziale w zakresie spraw sądowych, a w szczególności zaznajamia się z pismami wpływającymi do Wydziału i wydaje do nich odpowiednie zarządzenia.
W zakresie właściwej organizacji pracy sądów w ostatnich latach rozwiązania prawne i organizacyjne w tych kwestiach są wspomagane przez systemy teleinformatyczne. Ułatwia to przykładowo ustalenie, czy w danym sądzie toczy się (toczyło się) postępowanie o określonym przedmiocie z wniosku (przy uczestnictwie) określonej osoby, jaka jest jego sygnatura, czy postępowanie jest w toku itp.
Realizacji poszanowania swobody decyzji potencjalnego spadkobiercy w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku, gdy stosownego oświadczenia nie przyjmował sąd spadku, jest obowiązek organu, który przyjął stosowne oświadczenie niezwłocznego przesłania oświadczenia wraz z załącznikami do sądu spadku (art. 640 § 1 KPC zd. 2).
Nie ulega przy tym wątpliwości, że choć przepis art. 1015 § 1 KC mówi o konieczności złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy od powzięcia informacji o tytule powołania, to wyrażenie w tym terminie przez spadkobiercę wobec sądu jedynie woli co do zamiaru złożenia tego oświadczenia traktowane jest jako zachowanie tego terminu w przypadku następczego złożenia oświadczenia już po jego upływie. Taka jest zresztą powszechna i utrwalona praktyka sądowa, potwierdzona zresztą już postanowieniem Sądu Najwyższego z 20 lutego 1963 r., II CR 109/63 (OSNCP 1964, nr 3, poz. 51) czy też postanowieniem Sądu Najwyższego z 24 września 2015 r., V CSK 686/14. Przyjęcie innej interpretacji oznaczałoby, że nawet ewentualne naturalne działania procesowe, nie mające charakteru szczególnej opieszałości sądu, narażałyby osobę chcącą odrzucić spadek przed sądem na ryzyko uchybienia terminowi, o którym mowa w art. 1015 § 1 KC. W rozpatrywanej sprawie spadkobiercy wyrazili wobec sądu wolę odrzucenia spadku zachowując 6 miesięczny termin, o którym mowa powyżej – nie wpływa tym samym na skuteczność złożonych oświadczeń fakt, iż sąd przyjął je formalnie po upływie tego terminu. Należy jednak zauważyć, że de lege ferenda byłoby wskazane, aby przepis art. 1015 KC wprost normował wskazaną powyżej, niewątpliwie słuszną praktykę sądową.
Nie ulega także wątpliwości, że doręczenie oświadczenia o odrzuceniu spadku do sądu spadku nie jest obowiązkiem osoby składającej oświadczenie. Z art. 640 § 1 i 2 KPC wynika, iż jeżeli oświadczenie o odrzuceniu spadku nie jest składane przed sądem spadku lecz przed notariuszem bądź innym sądem rejonowym (w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu odrzucającego spadek) tenże notariusz lub sąd ma obowiązek niezwłocznego przesłania złożonego oświadczenia wraz z załącznikami do sądu spadku. Na marginesie warto zauważyć, że w prawie polskim obowiązek odrzucającego spadek co do dostarczenia oświadczenia samodzielnie do sądu spadku został zarysowany jedynie w warunkach zastosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.Urz. UE L 201/107 z 27 lipca 2012 r.). Sytuacja ta dotyczy jednakże wyłącznie przesyłania takiego oświadczenia transgranicznie (w przypadku odrzucania spadku otwartego od dnia 17 sierpnia 2015 r., gdy sąd spadku jest sądem innego państwa niż to, przed którego sądem złożone było oświadczenie) i nie ma zastosowania w rozpatrywanej sprawie.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
