Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zachowek wnuka i dziecka po odrzuceniu spadku przez rodzica, matkę, ojca, córkę czy syna po śmierci mamy, taty, babci czy dziadka. Czy jak odrzucę spadek po śmierci, to moje dziecko ma prawo do zachowku?

Czy jeżeli zmarł moja matka, babcia, ojciec czy dziadek i odrzucę spadek, to moja córka, wnuczka, syn czy wnuczek ma prawo do zachowku? Czy wchodzi w moje miejsce po odrzuceniu spadku po śmierci?

Zgodnie z art. 991 § 1 KC in principio, zachowek należy się zstępnym, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Z unormowania tego wynika, że określenie osób uprawnionych do zachowku wymaga ustalenia, kto w konkretnym przypadku dziedziczyłby spadek na podstawie ustawy. Kwestia ta wymaga zaś w pierwszym rzędzie wyjaśnienia, kto jest legitymowany do złożenia oświadczenia w przedmiocie nabycia spadku.

W uchwale zaś z dnia 19 października 2018 r., III CZP 36/18 (OSNC 2018, nr 7-8, poz. 74) wskazał że złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu termin do dokonania tej czynności, określony w art. 1015 § 1 KC, jest bezskuteczne. Wyjaśnił przy tym, że oświadczenia o odrzuceniu spadku nie można skutecznie złożyć antycypująco, niejako na wypadek, że składająca je osoba stanie się spadkobiercą; w chwili składania tego oświadczenia musi już istnieć tytuł powołania do spadku i tytuł ten ma być wymieniony w treści składanego oświadczenia, przy czym jest to okoliczność obiektywna, a więc niezależnie od subiektywnego przekonania składającego oświadczenie. Oświadczenie złożone na podstawie, która nie zaistniała (np. złożone w odniesieniu do dziedziczenia na podstawie ustawy w sytuacji, w której dochodzi do dziedziczenia testamentowego), nie wywołuje skutków prawnych.

Zachowek wnuka i dziecka po odrzuceniu spadku przez rodzica, matkę, ojca, córkę czy syna po śmierci mamy, taty, babci czy dziadka. Czy jak odrzucę spadek po śmierci, to moje dziecko ma prawo do zachowku?

Również w uzasadnieniu uchwały z dnia 19 października 2017 r., III CZP 48.17 (OSNC 2018, nr 6, poz. 58) wyrażony został pogląd, że oświadczenie w przedmiocie nabycia spadku składane jest indywidualnie przez każdego spadkobiercę w odniesieniu do konkretnej podstawy dziedziczenia, co może– w razie braku woli dojścia do dziedziczenia – wywoływać potrzebę kilkakrotnego jego składania. Ocena skuteczności przyjęcia lub odrzucenia spadku oraz zatwierdzenia uchylenia się od skutków prawnych złożenia lub niezłożenia oświadczeń w tym przedmiocie dokonywana jest w postepowaniu o stwierdzenie nabycia spadku lub o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Z przytoczonych wypowiedzi wynika, że legitymację do złożenia skutecznego oświadczenia w przedmiocie nabycia spadku mają wyłącznie spadkobiercy, którzy dowiedzieli się o tytule swojego powołania, przy czym status tych spadkobierców podlega ocenie według kryteriów obiektywnych, a nie na podstawie ich subiektywnego przekonania. Jeżeli zatem takie oświadczenie złożyła osoba nie będąca spadkobiercą – np. osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych, nie mająca wiedzy o sporządzeniu testamentu powołującego do spadku inną osobę – to jej oświadczenie nie wywiera skutków prawnych; nie wpływa na określenie kręgu potencjalnie uprawnionych do dziedziczenia ustawowego, a w konsekwencji – uprawnionych do zachowku. Na rzecz tego poglądu przemawiają również inne ważkie argumenty.

Prawo do zachowku ma charakter osobisty i przysługuje konkretnej osobie. Uprawniony nie ma zatem możliwości dysponowania tym prawem; może jedynie – na zasadach ogólnych – dysponować roszczeniem o zapłatę zachowku. Przyjęcie odmiennego zapatrywania de facto przekreślałaby tę regułę i stanowiło przejaw ignorowania wyjątkowego charakteru norm regulujących prawo do zachowku, wymagającego ich ścisłej wykładni.

Polskie prawo spadkowe nie zna instytucji odrzucenia prawa do zachowku, a taki w istocie charakter miałoby uznanie za ważne oświadczenia o odrzuceniu spadku złożonego przez osobę z kręgu spadkobierców ustawowych spadkodawcy w przypadku dziedziczenia na podstawie testamentu. Oświadczenie takie z jednej strony nie mogłoby wyłączyć takiej osoby od nabycia spadku, z drugiej zaś – paradoksalnie – miałoby wpłynąć na zmianę kręgu hipotetycznych spadkobierców ustawowych, a w rezultacie kręgu uprawnionych do zachowku.

Zachowek wnuka i dziecka po odrzuceniu spadku przez rodzica, matkę, ojca, córkę czy syna po śmierci mamy, taty, babci czy dziadka. Czy jak odrzucę spadek po śmierci, to moje dziecko ma prawo do zachowku? Poznań Warszawa

Należy wreszcie wskazać na niedopuszczalność zwiększenia obciążenia zachowkiem spadkobierców z woli osób uprawnionych do zachowku. Rozmiar tego obciążenia został określony w ustawie ułamkowo w stosunku do wartości ewentualnego udziału w spadku w odniesieniu do określonych kategorii potencjalnych spadkobierców ustawowych (art. 991 § 1 KC). Nie ma podstaw do uznania za dopuszczalne, aby faktyczna wola konkretnych osób mogła to obciążenie modyfikować. Do takiego rezultatu mogłoby prowadzić uznanie, że w razie odrzucenia spadku przez osobę uważającą się za spadkobiercę ustawowego, prawo do zachowku przysługuje jego zstępnym, np. w sytuacji, w której odrzucającemu spadek miałaby przypaść tytułem zachowku 1/2 należnego mu udziału w spadku, a jego spadkobiercy – 2/3 tego udziału ze względu na to, że jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy. Rozwiązanie takie mogłoby stwarzać pole do nadużyć i skłaniać spadkobierców do odrzucenia spadku jedynie po to, aby ich spadkobiercy uzyskali więcej tytułem zachowku od zobowiązanych do jego zapłaty.

Należy zatem uznać, że zstępnemu osoby należącej do kręgu spadkobierców ustawowych, która – choć nie była spadkobiercą – złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku, nie przysługuje prawo do zachowku. Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 23 października 2019 r. III CZP 23/19

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Małoletni powód M. L. reprezentowany przez przedstawiciela ustawowego T. L. oraz małoletni powodowie: Z. O., M. O. i B. O. (1) reprezentowani przez przedstawicielkę ustawową D. O. wystąpili przeciwko pozwanej M. B. (1) z żądaniem zapłaty zachowku po spadkodawcy J. L. w następującym zakresie ilościowym: na rzecz M. L. w kwocie 96 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, na rzecz Z. O. w kwocie 32 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, na rzecz M. O. w kwocie 32 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz na rzecz B. O. (1) w kwocie 32 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Powodowie wnieśli także o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powodowie wskazali, że dochodzone kwoty należności głównej przysługują im z tytułu zachowku po spadkodawcy J. L., który był ich dziadkiem. Powodowie zaznaczyli, że prawomocnym postanowieniem z dnia 5 października X  r. Sąd Rejonowy (…) w W. stwierdził, że spadek po J. L. nabył wnuk M. L. w 3/6 części spadku, a wnuki B. O. (1), M. O. i Z. O. – po 1/6 części każde z nich. W skład masy spadkowej nie wchodził żaden składnik majątkowy, bowiem w dniu 14 kwietnia X  r. spadkodawca rozporządził swoim majątkiem w postaci spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w formie darowizny na rzecz siostry M. B. (1). Zdaniem powodów wartość tego lokalu obecnie wynosi 288 000 złotych.

Pozwana M. B. (1) w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa i o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu. Pozwana zakwestionowała powództwo co do zasady i wysokości, zaprzeczyła sposobowi obliczania udziału spadkowego, będącego podstawą do wyliczenia zachowku, a przede wszystkim – wartościom przyjętym za podstawę wyliczenia kwot zachowku, na dowód czego przedłożyła akt notarialny umowy darowizny.

W niniejszej sprawie powodowie jako współuczestnicy formalni wystąpili przeciwko pozwanej z roszczeniem o zapłatę kwot pieniężnych z tytułu zachowku po dziadku J. L..

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd ustalił, że wbrew pierwotnym twierdzeniom powodów, J. L. pozostawił majątek spadkowy, którego wartość wynosi łącznie 71.929,99 zł. Ponadto, Sąd ustalił, że w skład spadku weszły także długi spadkodawcy w łącznej kwocie 41.754,31 zł. Natomiast wartość rynkowa przedmiotu darowizny dokonanej przez spadkodawcę na rzecz pozwanej, tj. własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego nr (…) w budynku wielomieszkaniowym w W. przy ul. (…), według stanu na dzień dokonania wyżej wymienionej darowizny, a według cen aktualnych wynosi kwotę 360.859 złotych.

W tym miejscu należy podnieść, iż pozwana nie wykazała i nie udowodniła (mimo spoczywającego na niej ciężaru procesowego zgodnie z art. 6 KC), iż wartość ruchomości pozostawionych w spadku po J. L. przedstawiała wartość 10.000 zł, a powodowie zakwestionowali tę wartość. Wobec zaniechania inicjatywy dowodowej w tym zakresie Sąd nie miał podstaw do uwzględniania, iż w skład spadku po wyżej wymienionym wchodziły ruchomości o wartości 10.000 złotych.

Odpowiedzialność pozwanej jako podmiotu obdarowanego ma charakter subsydiarny, aktualizuje się dopiero wówczas gdy odpowiedzialności z tytułu zachowku nie może ponieść spadkobierca z uwagi na niższy stan aktywów masy spadkowej niż wartość darowizny dokonanej przez spadkodawcę. Ratio legis tej regulacji ustanawiającej subsydiarną odpowiedzialność obdarowanych leży w uznaniu za uzasadnione wyłączenia z odpowiedzialności z tytułu zachowku spadkobierców, który w drodze spadkobrania nie uzyskali żadnych aktywów lub aktywa te przedstawiają wartość niższą niż wysokość należnego zachowku. Zastępczo ich miejsce zajmują podmioty, na rzecz których spadkobierca dokonał darowizny. Trafnie zatem powodowie wskazali na możliwość zastosowania w sprawie art. 1000 § 1 KC Przy czystej wartości spadku równej 30.175,68 zł (aktywa spadkowe wynoszące 71.929,99 zł pomniejszone o długi spadkowe wynoszące 41.754,31 zł) aktualizuje się ustanowiona w tym przepisie subsydiarna odpowiedzialność obdarowanej.

Zachowek wnuka i dziecka po odrzuceniu spadku przez rodzica, matkę, ojca, córkę czy syna po śmierci mamy, taty, babci czy dziadka. Czy jak odrzucę spadek po śmierci, to moje dziecko ma prawo do zachowku? Poznań Warszawa

Sąd Okręgowy podziela zatem stanowisko, że w przedmiotowej sprawie powodowie mają legitymację czynną do występowania z żądaniem zapłaty sumy pieniężnej niezbędne do pokrycia zachowku bądź jego uzupełnienia przeciwko pozwanej obdarowanej przez spadkodawcę.

Nie jest uprawniony zarzut pozwanej, która powołując się na art. 992 KC wywodzi, że spadkobiercy, którzy odrzucili spadek, powinni być traktowani tak, jakby nie byli wyłączeni od dziedziczenia. Zgodnie z art. 992 KC, przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Przepis ten ustanawia ogólne reguły ustalania udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku, nie reguluje zaś kwestii, jakie osoby są uprawnione do zachowku lub też jakie są skutki odrzucenia spadku.

Argumentując brak uprawnienia powodów do domagania się zapłaty z tytułu zachowku pozwana w piśmie procesowym powoływała się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2019 r. (III CZP 23/19). Pozwana wywodziła, że zgodnie z treścią tej uchwały dalszy zstępny spadkodawcy nie jest uprawniony do zachowku po nim, jeśli zstępny spadkodawcy złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku z ustawy. Uzasadniając swoje stanowiska pozwana pominęła jednak istotne fragmenty uchwały. W stanie faktycznym, na tle którego powstało pytanie prawne skierowane do Sądu Najwyższego, zstępny odrzucił spadek z ustawy, w związku z czym zachowku domagał się dalszy zstępny spadkodawcy. Po odrzuceniu spadku ujawniono jednak, że spadkodawca sporządził testament, na podstawie którego odrzucający nie był w ogóle powołany do dziedziczenia. W takich okolicznościach Sąd Najwyższy trafnie zauważył, że nie mogła skutecznie odrzucić spadku osoba, która nie była w chwili składania oświadczenia spadkobiercą. Stąd też zstępni tej osoby nie byli legitymowani do występowania z roszczeniem o zapłatę zachowku. Dokładne brzmienie uchwały Sądu Najwyższego brzmiało następująco: „Dalszy zstępny spadkodawcy nie jest uprawniony do zachowku po nim, jeśli – w razie dziedziczenia testamentowego – zstępny spadkodawcy złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku z ustawy”.

Jak wynika z powyższego, stan faktyczny będący podstawą rozważań w uzasadnieniu uchwały III CZP 23/19 jest odmienny od okoliczności niniejszej sprawy. Inaczej niż miało to miejsce w sprawie pytania prawnego J. L. nie sporządził testamentu, a rodzice powodów byli powołani do dziedziczenia z ustawy i skutecznie złożyli swoje oświadczenia o odrzuceniu spadku. Powodowie nabyli zatem własne roszczenie o zachowek po J. L.. Uchwała pod tym względem nie jest przydatna dla rozstrzygnięcia w naszej sprawie.

Z roszczeniem z tytułu zachowku może wystąpić zatem osoba pominięta jako spadkobierca testamentowy, a także osoba będąca spadkobiercą ustawowym, która wobec braku rzeczywistej masy spadkowej lub wartość stanu czynnego spadku uzyskanego przez spadkobiercę, który przyjął go z dobrodziejstwem inwentarza, nie wystarcza na pełne pokrycie roszczenia osoby uprawnionej do zachowku. Roszczenie to w przypadku istnienia masy spadkowej może skierować wobec spadkobierców (art. 991 § 2 KC), a także w przypadku braku masy spadkowej wobec obdarowanych (art. 1000 § 1 KC).

W niniejszej sprawie obdarowaną jest pozwana M. B. (1), która otrzymała od brata J. L. darowiznę w postaci spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (…) znajdującego się przy ul. (…) w W..

Przedmiotowa darowizna podlega doliczeniu do spadku na potrzeby zachowku powodów, albowiem darowizna ta nie została dokonana przed dziesięcioma laty od daty otwarcia spadku, a zatem nie znajduje zastosowania ograniczenie czasowe przewidziane w art. 994 § 1 KC, które teoretycznie mogłoby znaleźć zastosowania, albowiem pozwana nie jest spadkobiercą J. L. ani też osobą uprawnioną do zachowku po nim.

W tym stanie rzeczy należało uznać, iż pozwana ponosi wobec powodów odpowiedzialność z tytułu zachowku na podstawie art. 1000 § 1 KC. Powyższe stanowisko wynika z faktu, iż majątek pozostawiony przez spadkodawcę nie pokrywa zachowku, a istotnym składnikiem majątku, będącego podstawą do obliczenia zachowku jest darowizna dokonana przez spadkodawcę na rzecz pozwanej.

Zachowek wnuka i dziecka po odrzuceniu spadku przez rodzica, matkę, ojca, córkę czy syna po śmierci mamy, taty, babci czy dziadka. Czy jak odrzucę spadek po śmierci, to moje dziecko ma prawo do zachowku?

W konsekwencji stosownie do treści art. 991 § 1 KC zachowek powodów wynosi 2/3 wartości udziałów, które przypadły im w spadku po J. L. (3/6 dla powoda M. L. oraz po 1/6 dla B. O. (1), M. O. i Z. O.), albowiem powodowie w dacie otwarcia spadku po dziadku byli osobami małoletnimi.

Powodowie nie zostali pozbawieni prawa do zachowku, albowiem spadkodawca nie dokonał ich wydziedziczenia w testamencie. Powodowie nie zostali także uznani za niegodnych dziedziczenia i nie otrzymali należnego mu zachowku w postaci darowizny, powołania do spadku lub zapisu.

W przypadku uznania przez Sąd, że powodom przysługuje co do zasady roszczenie o zachowek, pozwana wskazywała, że jego wysokość wynosi ½ należnego udziału w spadku, mimo, że w chwili otwarcia spadku powodowie byli małoletni. Zdaniem pozwanej powodom przysługuje zachowek w takiej wysokości, w jakiej przysługiwałby on ich rodzicom. Należy jednak podkreślić, że wskutek odrzucenia spadku nie doszło do „dziedziczenia” roszczenia o zachowek, lecz powodowie nabyli swoje własne uprawnienia w tym zakresie. Zgodnie z art. 991 § 1 KC należą oni do kręgu uprawnionych do zachowku, a na gruncie przedmiotowej sprawy nie zachodzi sytuacja opisana w art. 1002 KC. Zgodnie z tym przepisem do dziedziczenia roszczenia z tytułu zachowku dochodzi w sytuacji, gdy osoba do niego uprawniona umiera przed jego zrealizowaniem. W przypadku odrzucenia spadku ustawodawca przewidział fikcję prawną, zgodnie z którą spadkobiercę, który spadek odrzucił, traktuje się tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020 KC). Rodzice powodów nie nabyli zatem własnych roszczeń o zachowek i jedynymi uprawnionymi z tego tytułu są powodowie.

Uzasadnieniem obniżenia zachowku zdaniem pozwanej miały być także wnioski płynące z uzasadnienia wspomnianej już uchwały Sądu Najwyższego III CZP 23/19. Pozwana podniosła, że niezgodne z zasadami współżycia społecznego jest zwiększenie rozmiaru zachowku na 2/3 należnego udziału w spadku w drodze odrzucenia spadku przez wstępnego na rzecz małoletniego zstępnego. Wprawdzie Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały wskazuje na niedopuszczalność takiej sytuacji, ale wnioski te są uboczne w stosunku do tezy uchwały i samego pytania prawnego, które takiej dopuszczalności nie dotyczyło. Pozwana domagała się zmniejszenia zachowku do 1/2 należnego udziału spadkowego na podstawie art. 5 KC. W ocenie Sądu, nawet gdyby przyjąć, że działania rodziców powodów polegające na odrzuceniu spadku były sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, nie jest możliwe ograniczenie praw podmiotowych powodów, którzy domagających się ich realizacji. W świetle treści art. 5 KC nie mogą oni bowiem odpowiadać za czynności podejmowane przez osoby trzecie. Ponadto, z akt sprawy o stwierdzenie nabycia spadku wynika, że rodzice powodów usiłowali odrzucić spadek także w imieniu swoich dzieci, ale nie otrzymali zgody sądu opiekuńczego (w przypadku D. O.) lub nie dotrzymali terminu do dokonania tej czynności (w przypadku T. L.).

W ocenie Sądu powodowie występują w niniejszym postępowaniu z żądaniem zapłaty realizują swoje uprawnienie ustawowe i brak jest podstaw do przyjęcia, aby realizacja ta stanowiła nadużycie prawa podmiotowego.

Niezależnie od powyższego Sąd rozważał zastosowanie w niniejszej sprawie zasad współżycia społecznego i doszedł do wniosku, iż nie mogą one stanowić podstawy oddalenia powództwa. Zdaniem Sądu nie można wskazać takich zasad współżycia społecznego, które działając na rzecz strony pozwanej zwalniałyby ją z zobowiązania wobec strony powodowej. Należy podkreślić, iż powodowie nie pozostawali w konflikcie z J. L., dziadek nie miał do nich negatywnego stosunku. Powodowie nie zostali przez niego wydziedziczeni. Natomiast okoliczność w postaci utrzymywania przez powodów jedynie sporadycznych relacji rodzinnych z dziadkiem, nota bene wynikająca z odległego w czasie konfliktu pomiędzy rodzicami powodów oraz ich babką a J. L., nie może stanowić uzasadnionej podstawy do pozbawienia powodów prawa do zachowku. W szczególności, iż powodowie są osobami małoletnimi, które w żadnym wypadku nie doprowadziły do zaistnienia w/w opisanej sytuacji rodzinnej. Natomiast relacje pomiędzy spadkodawcą a rodzicami powodów nie mają żadnego znaczenia dla oceny zasadności roszczeń powodów. Rodzice powodów nie są stronami niniejszego procesu, a jedynie reprezentują małoletnich powodów jako ich przedstawiciele ustawowi.

W tym miejscu należy podnieść, iż pozwana zakwestionowała podaną przez powodów wartości darowizny dokonanej przez J. L. i w związku z tym wartość darowizny została ustalona przez Sąd na podstawie opinii biegłego sądowego z zakresu wyceny nieruchomości A. G.. Ocena tej opinii została przedstawiona przez Sąd powyżej.

Zachowek wnuka i dziecka po odrzuceniu spadku przez rodzica, matkę, ojca, córkę czy syna po śmierci mamy, taty, babci czy dziadka. Czy jak odrzucę spadek po śmierci, to moje dziecko ma prawo do zachowku?

Jak już wcześniej wspomniano, ustalenie wysokości zachowku składa się z kilku etapów. W pierwszej kolejności, należy określić ułamek stanowiący podstawę do obliczania zachowku. Udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku zostaje ustalony zgodnie z art. 992 KC Uzyskany w ten sposób ułamek mnoży się przez jedną drugą lub dwie trzecie. Następnie ustala się substrat zachowku, na który składa się stan czysty spadku wraz z doliczonymi darowiznami. W ostatniej kolejności, mnoży się substrat zachowku przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wynik mnożenia stanowi wielkość zachowku.

Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, iż powodom co do zasady przysługuje prawo do zachowku po J. L.. Wysokość tego zachowku dla powoda M. L. wynosi 1/3 (udział spadkowy wynoszący 3/6 x 2/3), zaś dla pozostałych powodów 1/9 (udział spadkowy wynoszący 1/6 x 2/3) części substratu zachowku, który w niniejszej sprawie wynosi 391.034,68 zł. Na substrat zachowku składają się czynna wartość spadku w wysokości 30.175,68 zł (obliczona jako różnica pomiędzy aktywami a długami spadkowymi, tj. 71.929,99 zł – 41.754,31 zł) oraz wartość darowizny dokonanej przez spadkodawcę na rzecz pozwanej wynosząca 360.859 zł.

Tym samym, na podstawie powołanych powyżej przepisów powód M. L. uprawniony jest do uzyskania tytułem zachowku kwoty w wysokości 130.344,89 zł (391.034,68 zł x 1/3). Wartość udziału spadkowego powoda przedstawia niższą wartość niż należny mu zachowek, dlatego też obliczoną w powyższy sposób kwotę zachowku należy pomniejszyć o wartość udziału spadkowego, który przypadł powodowi w wysokości 35.964,99 zł (71.929,99 zł x 3/6). Wobec powyższego pozwana jest zobowiązana do zapłaty tytułem uzupełnienia zachowku na rzecz M. L. kwoty 94.379,90 zł (130.344,89 zł – 35.964,99 zł).

Pozostali powodowie, tj. Z., M. i B. O. (2) uprawnieni są do uzyskania tytułem zachowku kwot po 43.448,29 zł (391.034,68 zł x 1/9). Także i w tym przypadku otrzymaną kwotę należy pomniejszyć o wartość udziałów spadkowych, które przypadły powodom i dla każdego z nich wynosiły po 11.988,33 zł (71.929,99 x 1/6). Pozwana jest zatem zobowiązana do zapłaty na rzecz Z., M. i B. O. (1) kwot po 31.459,96 zł tytułem uzupełnienia zachowku (43.448,29 zł – 11.988,33 zł).

Nie ma racji pozwana twierdząc, że do obliczenia wysokości zachowku należnego powodom powinna zostać wzięta jako wartość przedmiotu darowizny kwota 235.000 zł, którą powódka uzyskała z tytułu sprzedaży nieruchomości przy ul. (…) w W. W ocenie Sądu wartość przedmiotu darowizny powinna zostać ustalona jako rynkowa wartość tego składnika majątkowego według stanu istniejącego w chwili ustalania zachowku zgodnie z przepisem art. 995 § 1 KC. Sąd ustalił tę wartość na podstawie w/w opinii biegłego sądowego. Okoliczność w postaci zbycia tej nieruchomości przez powódkę jak i kwota za jaką tego dokonała nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Wobec powyższego roszczenia powodów ponad kwoty wskazane w poprzednim akapicie podlegały oddaleniu.

Sąd nie podzielił poglądu pozwanej, iż fakt opłacania przez matkę pozwanej czynszu za lokal nr (…) przy ul. (…) lub też fakt dokonywania darowizn przez pozwaną na rzecz J. L. ma znaczenie dla oceny roszczeń powodów. W ocenie Sądu brak jest jakichkolwiek podstaw do uwzględniania tych okoliczności przy ocenie przesłanek roszczeń powodów o zachowek po J. L..

Podobnie bez znaczenia dla oceny roszczeń powodów, w szczególności dla ustalenia wartości przedmiotu w/w darowizny jest okoliczność, że w umowie darowizny pozwana jako obdarowana złożyła oświadczenie o obciążeniu dożywotnim użytkowaniem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego na rzecz darczyńcy nie wpływa na wartość spornego lokalu. Zdaniem Sądu zdarzenie to nie miało w ogóle wpływu wartość przedmiotu umowy darowizny, ponieważ takie obciążenie było stosownie do treści art. 58 § 1 KC nieważną czynnością prawną. Nie można obciążyć użytkowaniem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, gdyż obciążenie takie w sposób nieuprawniony obciążałoby nieruchomość spółdzielczą, z naruszeniem art. 1716 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2013 r., V CSK 549/11).

Zachowek wnuka i dziecka po odrzuceniu spadku przez rodzica, matkę, ojca, córkę czy syna po śmierci mamy, taty, babci czy dziadka. Czy jak odrzucę spadek po śmierci, to moje dziecko ma prawo do zachowku?

Powodowie wystąpili także o zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego.

W odniesieniu do żądania o zasądzenie należności ubocznych Sąd stanął na stanowisku, że powinny one być naliczane w niniejszej sprawie od dnia 22 września X r., a więc po upływie 7 dni od otrzymania przez pozwaną wezwania do zapłaty, czyli odpisu pozwu, co miało miejsce w dniu 14 września X r. Powodowie nie wykazali, aby wzywali uprzednio pozwaną do zapłaty.

Sąd Okręgowy rozpoznającym niniejszy spór podziela natomiast drugi z prezentowanych poglądów, zgodnie z którym roszczenie o zachowek jest roszczeniem bezterminowym, do którego zastosowanie ma art. 455 KC, a więc odsetki ustawowe za opóźnienie należą się od daty wezwania zobowiązanego do zapłaty zachowku z uwzględnieniem odpowiedniego terminu umożliwiającego spełnienie świadczenia, który to termin zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie wynosił 7 dni.

Mając na uwadze powyższe Sąd oddalił roszczenie powodów o zasądzenie odsetek za okres od dnia wniesienia pozwu do dnia 21 września X  r. włącznie.

Sąd nie uwzględnił wniosku pozwanej o oddalenie roszczeń powodów w zakresie zasądzenia odsetek od dnia wniesienia pozwu. Pozwana argumentowała, że była w prawidłowym przekonaniu o braku podstaw roszczenia powodów, co miał potwierdzać wyrok Sądu Okręgowego z dnia 10 października X  r. Powoływała się przy tym na uchybienia proceduralne spowodowane przez powodów, którzy nie wyjawili od razu wszystkich składników spadku po J. L.. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że składniki te były także wiadome pozwanej, która podobnie jak powodowie nie wskazała ich w toku postępowania. Zostały one ujawnione przez powódkę dopiero w apelacji od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 19 października X  r. Pozwana była stroną postępowania o dział spadku, dlatego też należy przyjąć, że miała wiedzę o stanie majątku odziedziczonego przez powodów, a mimo tego nie wymieniła ich na wcześniejszym etapie postępowania. Z tych względów Sąd nie przychylił się do wniosku pozwanej.

Sąd nie znalazł także podstaw do nieuwzględnienia roszczenia powodów o odsetki na podstawie art. 5 KC. Pozwana nie wykazała, aby powodowie formułując to roszczenie dokonali nadużycia prawa podmiotowego. Należy podkreślić, iż powódka podejmując decyzję o odmowie dobrowolnej zapłaty zachowku na rzecz powodów podjęła tym samym ryzyko, iż w przypadku uznania przez Sąd, że powodom przysługuje prawo do zachowku, Sąd uzna iż popadła ona w stan opóźnienia ze spełnieniem tego świadczenia. Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie – XXV Wydział Cywilny z dnia 30 maja 2022 r. XXV C 1013/21

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu