Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli: podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności; umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. Natomiast przepis art. 929 KC stanowi, że uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku.
Regulujący kwestię niegodności dziedziczenia przepis art. 928 KPC odzwierciedla powszechnie akceptowane w społeczeństwie zasady etyczne i przyjęte zwyczaje, zgodnie z którymi za niesłuszne i niewłaściwe uważa się dziedziczenie osoby, która dopuściła się względem spadkodawcy czynów niegodziwych, nacechowanych wysokim stopniem zawinienia i naganności. Powszechnie brak jest bowiem zgody na to, aby majątek spadkodawcy, będący niejednokrotnie dorobkiem jego całego życia, przeszedł po jego śmierci na osobę, która popełniła ciężkie umyślne przestępstwo przeciwko spadkodawcy, czy też świadomie, celowo dążyła do unicestwienia woli spadkodawcy co do następstwa prawnego po nim.
W każdym przypadku – niezależnie od chwili dowiedzenia się o przyczynie niegodności – uprawnienie do wytoczenia powództwa wygasa z upływem lat trzech od daty otwarcia spadku. Nie jest więc możliwe przywrócenie terminu do wystąpienia z takim żądaniem do Sądu. Instytucja przywrócenia terminu uregulowana w art. 167 KPC dotyczy bowiem wyłącznie terminów procesowych i nie ma zastosowania do terminów materialnoprawnych. Terminy z art. 929 KC mają przy tym charakter terminów zawitych z zakresu prawa materialnego, stąd też do ich biegu nie można stosować, nawet w drodze ostrożnej analogii, przepisów o terminach przedawnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 1998 r. w sprawie o sygn. akt I CKN 448/97, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 grudnia 2012 r. w sprawie o sygn. akt I ACa 1010/12, inaczej M. Pazdan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, s. 797). Podkreślić bowiem należy, że mimo, iż w orzecznictwie przyjmuje się, że żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego ma charakter roszczenia majątkowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7.10.1966 r. w sprawie o sygn. akt I CZ 105/66 – OSNCP rok 1967, poz. 128), to jednak jest ono roszczeniem o ukształtowanie prawa. Nie będą zatem miały zastosowania przepisy o zawieszeniu i przerwaniu biegu terminu(art. 117 i nast. KC). Odmienne stanowisko, zgodnie z którym możliwe jest stosowanie ostrożnej analogii do przepisów art. 121-123, zajmują A. Szpunar ( Z problematyki niegodności (…), s. 31) oraz M. Pazdan (w: Kodeks cywilny. Komentarz, s. 748).
Nie jest tez możliwe uwzględnienie powództwa wniesionego z uchybieniem terminom zawitym z art. 929 KC przy zastosowaniu art. 5 KC. Przepis art. 5 KC, ma co prawda charakter klauzuli generalnej, jednak jego stosowanie nie powinno podlegać dalej idącym ograniczeniom niż te, które pozwalają się wyprowadzić z jego treści. Pominięcie skutków upływu terminów materialnoprawnych przewidzianych w kodeksie cywilnym w oparciu o ten przepis, prowadziłoby to do zaburzenia porządku prawnego. O tym, który termin podlega przywróceniu decyduje bowiem jego charakter. Ponieważ terminy określone w art. 929 KC są terminami zawitymi, umieszczonymi w nauce prawa w grupie terminów służących do ukształtowania prawa, nie jest dopuszczalne nieuwzględnienie upływu tych terminów przez wykorzystanie art. 5 KC (wyrok SA w Katowicach z 1 sierpnia 2007 r., o sygn. akt V ACa 269/07).
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.