Testament jest aktem sformalizowanym i musi spełniać warunki ustawowe (art. 945 § 1, art. 958 KC). Jeśli jest testamentem własnoręcznym (holograficznym), to musi go sporządzić własną ręką w całości spadkodawca (testator), indywidualnie, podpisać i opatrzeć datą. Jako wyraz woli spadkodawcy musi zawierać oświadczenie jednostronne, nieskierowane do konkretnego adresata, zawierające rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci, powołujące do całego lub do części spadku jednego lub więcej spadkobierców (art. 942, art. 949 i art. 959 KC). Obok spadkobierców może ustanowić zapisy albo nie powoływać w ogóle spadkobiercy, a całym lub prawie całym majątkiem rozporządzić poprzez zapisy (art. 968 § 1, art. 961 KC). Testament może być w każdej chwili odwołany w całości lub w części przez spadkodawcę, także przez sporządzenie nowego testamentu (art. 943, art. 946-947 KC). Jeżeli spadkodawca nie sporządził testamentu lub testament okazał się nieważny, wówczas następuje dziedziczenie z mocy ustawy (art. 931 i nast., art. 926 KC). W każdym rodzaju dziedziczenia, testamentowym i ustawowym oznacza ono sukcesję uniwersalną spadkobiercy lub spadkobierców po danym spadkodawcy, czyli wejście w ogół jego praw i obowiązków o charakterze majątkowym (art. 922 § 1 KC). Spadek nabywa się z chwilą jego otwarcia, a jest nią chwila śmierci spadkodawcy, o którym to fakcie spadkobierca może nawet nie wiedzieć (art. 924, art. 925 KC).
Żaden przepis nie określa minimalnej treści testamentu. Okoliczność, że treść testamentu ogranicza się do rozrządzenia jednym tylko składnikiem majątku nie przekreśla jego charakteru jako testamentu, przyjmuje się bowiem, że dopuszczalne jest sporządzenie testamentu w którym spadkodawca ustanawia tylko zapis. Analiza przepisu art. 961 KC wskazuje, że dopuszczalne jest przeznaczenie oznaczonej osobie w testamencie poszczególnych przedmiotów majątkowych. W testamencie można skutecznie rozporządzić nawet tym, co nie było własnością testatora w dacie sporządzania testament, ale stało się jego własności później. Przepis art. 961 KC rozstrzyga, kiedy testament uznany być musi za powołanie do całego spadku a kiedy powinien być uznany za zapis testamentowy.
Dla oceny ważności i skuteczności zapisu nie jest konieczne wskazanie w nim spadkobierców, gdyż także w żadnym przepisie nie jest to wymagane. Stawianie takiego wymogu uniemożliwiałoby w istocie ustanowienie zapisu przy dziedziczeniu ustawowym, skoro w każdym przypadku ustanowienia zapisu konieczne byłoby określenie spadkobierców. Wskazanie wówczas na spadkobierców ustawowych jako zobowiązanych do wykonania zapisu w gruncie rzeczy skutkowałoby także powołaniem ich do dziedziczenia na podstawie testamentu zawierającego zapis. Fakt, że testator nie sformułował powinności wykonania zapisu po stronie konkretnego spadkobiercy nie wpływa na skuteczność zapisu. W takiej sytuacji obowiązek wykonania zapisu spoczywa na spadkobiercy, który odziedziczył spadek, niezależnie od tytułu jego powołania ani też niezależnie od tego, czy został powołany w testamencie wcześniejszym względem zapisu czy też późniejszym.
Polskie prawo spadkowe nie przewiduje możliwości powołania spadkobierców do poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku, ani też do wyodrębnionych gospodarczo części majątku spadkowego poza gospodarstwem rolnym. Dopuszczalne jest powołanie spadkobiercy lub spadkobierców jedynie do całego spadku albo do jego ułamkowej części. Nie jest przy tym możliwe dopatrywanie się wyjątku od omawianej reguły w dyspozycji art. 961 KC. Przepis ten nie wprowadza bowiem odmiennych od tej reguły zasad dziedziczenia. Stanowi jedynie normę interpretacyjną w wypadku, gdy spadkodawca rozrządził w testamencie poszczególnymi przedmiotami majątkowymi, które wyczerpują prawie cały spadek, istnieje zaś wątpliwość co do rzeczywistej woli spadkodawcy.
Według nie nasuwającej wątpliwości interpretacyjnych treści zdania pierwszego art. 961 KC, osoba, której spadkodawca przeznaczył poszczególne przedmioty majątkowe, może być poczytana za ustanowionego w testamencie spadkobiercę całego spadku tylko wtedy, gdy te przedmioty wyczerpują prawie cały spadek. Nie jest natomiast dopuszczalne co do pewnych przedmiotów dziedziczenie testamentowe, a co do pozostałych dziedziczenie ustawowe. Stanowisko to jest zgodne z utrwalonym kierunkiem orzecznictwa Sądu Najwyższego (por.orzecz. SN 8 września 1975 r. III CRN 218/75, OSNCP 1976, poz. 200 i z 29 listopada 1977 r. III CRN 291/77, OSPiKA 1978, z. 9, poz. 167) oraz zapatrywaniami doktryny.
Dziedziczenie testamentowe może dotyczyć części spadku, nie tylko części ułamkowej. Jednakże, gdy spadkobierca przeznaczył poszczególne przedmioty (grunt, budynki) dwom osobom, to w takim wypadku dopuszczalne jest dziedziczenie testamentowe tylko wtedy, gdy przedmioty te wyczerpują spadek lub prawie cały spadek (art. 961 KC). Powtórzmy jeszcze raz, nie jest zaś dopuszczalne co do pewnych przedmiotów dziedziczenie testamentowe, a co do pozostałych – ustawowe.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
