Nabycie spadku jest uzależnione od woli spadkobiercy. Spadkobierca bowiem może przyjąć spadek również z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w spisie inwentarza stanu czynnego spadku (art. 1012, art. 1031 § 2 KC), bądź też – ze skutkiem, jak gdyby nie dożył chwili otwarcia spadku (art. 925, 1020 KC) – odrzucić spadek. Do przejawienia woli w tym przedmiocie prawodawca jednak zakreślił termin sześciu miesięcy liczony od chwili, w której dany spadkobierca dowiedział się o tytule tego powołania do dziedziczenia (art. 112, art. 1015 § 1 KC). Oświadczenie złożone ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym (art. 73 § 2, art. 1018 § 3 KC) w tym terminie przed sądem lub państwowym biurem notarialnym oznacza definitywne – zgodnie z jego wolą – nabycie spadku w chwili jego otwarcia przez danego spadkobiercę. Niezłożenie przed upływem terminu określonego w § 1 art. 1015 KC oświadczenia jest zwykle traktowane (art. 1015 § 2 zd. 2, art. 1023 KC) jako jednoznaczne z prostym przyjęciem spadku (art. 1015 § 2 zd. 1 KC). Istotne znaczenie więc ma wyjaśnienie, od jakiej chwili rozpoczyna dla danego spadkobiercy swój bieg sześciomiesięczny termin do przyjęcia lub odrzucenia spadku.
Początkiem terminu, o jakim mowa w § 1 art. 1015 KC, jest dzień, w którym dany spadkobierca dowiedział się o tytule powołania do spadku (art. 926 KC). W poszczególnych sytuacjach jednak ta data może się kształtować odmiennie. Dla spadkobiercy ustawowego dzień ten jest zwykle tożsamy z dniem dowiedzenia się przezeń o śmierci spadkodawcy (art. 924, 925 KC), gdy już wówczas nie obca mu była znajomość stosunków rodzinnych – na których opiera się powołanie go w określonej kolejności do dziedziczenia ustawy (art. 931 i nast. KC). Jeżeli taki spadkobierca wiedział o istnieniu innych osób, które wyłączają go od dziedziczenia z ustawy, to omawiany termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku rozpocznie się później, to jest od dnia, w którym dowiedział się o uznaniu za niegodnego dziedziczenia spadkobiercy wyłączającego (art. 928 § 1 KC), czy też od dnia, w którym osoba mająca silniejsze od niego prawa spadkowe odrzuciła spadek (art. 1020 KC).
Silniejsze, od powołanych z ustawy prawa do spadku mają spadkobierca testamentowi. Stąd, gdy osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych wie, że spadkodawca powołał w testamencie inną osobę (obcą, innego spadkobiercę ustawowego) do całego spadku, to sześciomiesięczny termin do przyjęcia przez niego z ustawy lub odrzucenia spadku rozpoczyna się od dnia, gdy dowiedział się, że spadkobierca testamentowy jest niegodny dziedziczenia albo, że testament – np. ze względu na brak formy określonej w art. 949 KC – jest nieważny. W grę tu wchodzi informacja o nieważności testamentu pochodząca z miarodajnego źródła. Wystarcza, żeby o nieważności testamentu, o jakim mowa w art. 949 KC, został poinformowany – po otwarciu i ogłoszeniu testamentu – przez sąd spadku. Od takiej chwili rozpoczyna się omawiany termin również dla osoby powołanej do spadku w nieważnym testamencie, jeżeli i ona należy do kręgu spadkobierców ustawowych danego spadkodawcy.
Spadkobiercy nie można przymuszać do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Wola złożenia ustnie do protokołu – wyrażona zwłaszcza w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku – oświadczenia w tym przedmiocie powinna jednak być respektowana przez sąd spadku. Negatywne stanowisko sądu nie może tu szkodzić prawom tego spadkobiercy. Termin określony w § 1 art. 1015 KC należałoby zatem uznać dla spadkobiercy, który przed jego upływem zwrócił się o to do sądu, za zachowany również wtedy, gdy po upływie tego terminu sąd odebrał od niego do protokołu oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Odmowa przyjęcia oświadczenia w tym przedmiocie podlega kontroli instancyjnej przy okazji rozpoznawania rewizji od postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (art. 383 KPC).
Nie jest też wyłączone domniemanie, iż odmowa – mimo braku ku temu podstaw – przyjęcia od tego spadkobiercy oświadczenia do protokołu rozprawy w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku mogła wytworzyć równie u innych – biorących udział w tej rozprawie – spadkobierców ustawowych błędne przekonanie, że składanie przez nich także w formie prawem przewidzianej na piśmie oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku byłoby zbędne albo spóźnione. Złożenie po upływie terminu określonego w § 1 art. 1015 KC oświadczenia, o jakim w tym przepisie mowa, nie byłoby zaś wyłączone, gdyby okoliczności sprawy usprawiedliwiały uznanie, że spadkobierca nie złożył we właściwym czasie żadnego oświadczenia pod wpływem błędu co do praw (art. 690 KPC). Miarodajnym – w takiej sytuacji – byłby tu początek terminu wskazany w przepisach, do których odsyła art. 1019 KC.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
