W myśl art. 628 KPC do czynności w postępowaniu spadkowym, które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy. Podobne unormowanie znajduje się w art. 4 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE z dnia 4.07.2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego.
Pod pojęciem postępowania spadkowego mieszczą się wszystkie sprawy rozpoznawane przez sąd w trybie nieprocesowym. Są to sprawy dotyczące:
1) zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza;
2) przyjęcia lub odrzucenia spadku;
3) ogłoszenia testamentu;
4) wyjawienia przedmiotów spadkowych;
5) przesłuchania świadków testamentu ustnego;
6) wykonawcy testamentu;
7) zarządu spadku nieobjętego;
8) stwierdzenia nabycia spadku;
9) działu spadku;
10) uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku;
11) zwolnienia z obowiązków wykonawcy testamentu.
Mimo, że przepisy ustawy nie zawierają definicji miejsca zwykłego pobytu, to za miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy należy uznać miejscowość, w której w ostatnim czasie przed śmiercią znajdował się główny ośrodek życiowy spadkodawcy, w której spadkodawca przebywał przez pewien czas, jednak bez zamiaru stałego pobytu w rozumieniu art. 25 KC. Samo przebywanie w danej miejscowości nie stanowi o zamieszkaniu, lecz musi być połączone z zamiarem stałego pobytu, tj. z takim przebywaniem, które ma cechy założenia tam ośrodka swoich osobistych i majątkowych interesów. Powszechnie przyjmuje się, że oba te elementy – fizyczne przebywanie w danej miejscowości (corpus) i zamiar, wola stałego pobytu (animus), muszą występować łącznie.
Uzasadnione jest więc, aby za decydujące kryterium w tej mierze nie było przyjmowane tylko ostatnie miejsce przebywania zmarłego (np. w przypadku wyjazdu do pracy poza miejsce zwykłego pobytu), a także ostatnie miejsce jego zamieszkania. Z powyższego wynika zatem, że sam fakt zameldowania osoby fizycznej absolutnie nie ma wpływu na właściwość sądu spadku, tym bardziej, że jest to właściwość wyłączna.
Trzecie kryterium wskazujące właściwy sąd spadku związane jest z wykazaniem stanu polegającego na niemożliwości ustalenia ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy oraz miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. W tej sytuacji sądem spadku staje się sąd rejonowy dla m.st. Warszawy. W tym wypadku mamy do czynienia z właściwością subsydiarną (posiłkową), która znajdzie zastosowanie w razie niezaistnienia wcześniejszych przesłanek określonych w art. 628 zd. 1 KPC.
Przepis art. 1018 § 3 KC stanowi, iż oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym. Przepis ten daje więc możliwość złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed notariuszem lub przed sądem w formie ustnej lub pisemnej – z podpisem urzędowo poświadczonym. Przy czym forma oświadczenia, m.in. o odrzuceniu spadku, określona w wymienionym przepisie ma zastosowanie do wszystkich przewidzianych w dziale IV księgi drugiej kodeksu cywilnego przypadków składania tego oświadczenia (por. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie sygn. akt III CZP 77/13).
Wobec braku podstaw w treści w art. 1018 § 3 KC do różnicowania wypadku złożenia oświadczenia, m.in. o odrzuceniu spadku, przed sądem lub przed notariuszem, brak uzasadnienia do wywodzenia wymogu złożenia przed notariuszem oświadczenia o odrzuceniu spadku wyłącznie w formie aktu notarialnego. W szczególności w uzasadnianiu postanowienia Sąd Najwyższy z dnia 2 lipca 2015 r. w sprawie V CSK 641/14 jako słuszną oceniono tezę, że w przepisie art. 1018 § 3 KC forma aktu notarialnego dla złożenia oświadczenia m.in. o odrzuceniu spadku nie jest wymagana, chyba że taka jest wyraźna wola spadkobiercy. Doktryna wyraźnie aprobuje stanowisko, że spadkobierca składając na piśmie oświadczenie o odrzuceniu spadku podpisuje je, a jego podpis na tym dokumencie poświadcza notariusz, który powinien pouczyć spadkobiercę, że oświadczenie wywoła zamierzony skutek prawny, ponieważ oświadczenie takie z podpisem urzędowo poświadczonym uzyskuje wymaganą przez ustawę formę kwalifikowaną.
Kwestia składania oświadczenia uregulowana jest również w artykule 640 KPC, który stanowi, że oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie (§ 1) oraz, że oświadczenia, o których mowa w paragrafie pierwszym, mogą być również składane w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku (§ 2).
Oświadczenie to może nastąpić według swobodnego uznania spadkobiercy bądź przed każdym notariuszem – tu występuje pełna swoboda w wyborze notariusza na terenie kraju, odbyć się to bowiem może niezależnie od siedziby kancelarii – bądź przed sądem rejonowym – tutaj jednak uprawniony ograniczony jest w możliwości wyboru, albowiem oświadczenie to może być złożone wyłącznie w sądzie, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu spadkobiercy, albo w sądzie spadku, lecz w tym przypadku w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku złożone w sądzie rejonowym niebędącym sądem spadku albo przed notariuszem przesyła się niezwłocznie wraz załącznikami, o których mowa w art. 641 § 3 KPC, do sądu spadku. Dokonując wykładni tego przepisu, w pierwszej kolejności należy wskazać, że nie budzi wątpliwości możliwość złożenie takiego oświadczenia przed sądem, w tym także sądem spadku, ale w toku postępowania o stwierdzenia nabycia spadku (por. art. 640 § 2 KPC), przy czym spadkobierca może takie oświadczenie złożyć zarówno ustnie – wówczas sporządzony zostaje protokół art. 641 § 4 KPC, jak i pisemnie, przy czym spadkobierca składa w sądzie oświadczenie na piśmie, to musi to nastąpić w formie pisemnej szczególnej – z podpisem urzędowo poświadczonym.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
