Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, przy czym brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Zgodnie z treścią art. 1019 KC jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli, jednakże uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem oraz spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Konstrukcja uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku została rozciągnięta na sytuację, w której pod wpływem, błędu spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia. Dla oceny skuteczności tych oświadczeń zastosowanie zastosowania mieć będą przepisy art. 84 KC, 86 KC, 87 KC oraz 1019 KC
Zgodnie z treścią art. 84 § 1 i 2 KC błąd musi dotyczyć treści czynności prawnej i musi być istotny. Błąd odnoszący się do treści takiego oświadczenia obejmuje w szczególności błąd co do tytułu powołania do dziedziczenia, co do osoby spadkodawcy, co do przedmiotu spadku (np. mylne wyobrażenie lub brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego), pod warunkiem, że okoliczności te nie są efektem braku staranności ze strony spadkodawcy. Kwalifikacja błędu istotnego zależeć będzie od odpowiedzi na pytanie czy gdyby spadkobierca miał prawidłowe wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy to złożyłby oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (komentarz do art. 1019 KC wydawnictwo C.H. Beck Legalis).
Podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły (art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 1 zdanie pierwsze i § 2 KC). Błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego. Kwestię oceny związku przyczynowego między niedołożeniem należytej staranności a brakiem rozeznania co do przedmiotu spadku szczegółowo rozważał Sąd Najwyższy w uzasadnianiu postanowienia z dnia 30 czerwca 2005 roku wydanego w sprawie IV CK 799/04 (OSNC 2006/5/94, Biul.SN 2005/11/12, M.Prawn. 2006/16/881), które to rozważania sąd w pełni podziela. Nie jest więc decydujące ustalenie czy spadkobierca podjął jakiekolwiek starania mające na celu ustalenie jaki majątek pozostawił spadkodawca. Należy rozważyć czy brak rozeznania co do konkretnego przedmiotu spadku – długu spadkowego –można uznać za spowodowany konkretnym zaniechaniem. Jak podkreśla bowiem Sąd Najwyższy – Skuteczność powołania się na błąd co do przedmiotu spadku można wyłączyć wtedy, gdy spadkobierca nie dochował należytej staranności polegającej na podjęciu uzasadnionych w danych okolicznościach działań, zmierzających do ustalenia stanu spadku, których podjęcie doprowadziłoby do takiego ustalenia i w konsekwencji – do uniknięcia błędu.
Jak wyżej wskazano za prawnie doniosły błąd w rozumieniu art. 84 KC może zostać uznany tylko taki, który dotyczy treści czynności prawnej i który jest zarazem istotny tj. uzasadnia przypuszczenie, że jeżeliby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia woli danej treści. Taki błąd musi istnieć w chwili składania oświadczenia woli. Wymagania te odniesione do niezłożenia przez spadkobiercę w terminie oświadczenia oznaczają, że aby spadkobierca mógł się uchylić na podstawie przepisów o błędzie od skutków prawnych swego biernego zachowania, musi być – po pierwsze – przez cały bieg terminu w błędzie co do okoliczności objętej treścią przyjęcia spadku następującego z mocy ustawy i – po drugie – wykazać, że jeżeliby znał prawdziwy stan w zakresie tych okoliczności, to rozsądnie oceniając, odrzuciłby spadek lub przyjął go jedynie z dobrodziejstwem inwentarza (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 listopada 2012 roku II CSK 171/12, które to rozważania sąd w niniejszym składzie podziela). Należy też wskazać, że sąd z urzędu bada zasadność uchylenia się przez spadkobierców od skutków ich bezczynności, ponieważ może to mieć istotny wpływ na ustalenie kręgu spadkobierców i na odpowiedzialność spadkową (art. 670 KPC i 677 KPC).
Zgodnie z ogólną regułą wynikającą z art. 88 § 2 KC uprawnienie do uchyleniu się od skutków oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku wygasa – w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia. Termin ten ma charakter zawity. Przy czym do zachowania powyższego terminu wystarczające jest złożenie w sądzie – przed jego upływem – wniosku o odebranie oświadczenia o uchyleniu się od skutków oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku (porównaj postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2014 r. II CSK 41/13, Legalis).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
S. M. (1) wniosła o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po ojcu P. K.. W uzasadnieniu wskazała, że od momentu urodzenia ojciec nie utrzymywał z nią kontaktu. Uchylał się od płacenia na rzecz wnioskodawczyni alimentów, zasądzonych wyrokiem. Wnioskodawczyni dowiedziała się o śmierci ojca wraz z doręczeniem pisma od Komornika. Ustawowy termin do złożenia oświadczenia woli zaczął biec od tego dnia. Do momentu zawiadomienia jej o postępowaniu o stwierdzenia nabycia spadku przez SR w Toruniu XI Ns 2002/15 wnioskodawczyni nie miała wiedzy o tym, że w skład spadku po zmarłym ojcu wchodzą długi spadkowe inne niż dług wynikający z niespłaconych alimentów.
W opinii Sądu w ustalonym stanie faktycznym nie można przypisać wnioskodawczyni braku należytej staranności, której wyrazem miałoby być zaniechanie ustalenia stanu majątku spadkowego. Dla oceny tej sytuacji decydująca jest okoliczność, że wnioskodawczyni od wczesnego dzieciństwa nie utrzymywała kontaktów z ojcem. Ich relacji nie można określić nawet jako luźnych, sporadycznych. Nikt nie poinformował wnioskodawczyni o śmierci ojca. Posiadała wiedzę, że ojciec posiada źródło utrzymania pozwalające na zaspokojenie najbardziej podstawowych potrzeb, że pracuje, nie reguluje dobrowolnie alimentów na jej rzecz, podlegają one egzekucji komorniczej i jest to jedyne postępowanie egzekucyjne prowadzone przeciwko dłużnikowi. W tych okolicznościach wydaje się oczywiste, że wnioskodawczyni nie mogła wiedzieć o zaciąganych przez ojca zobowiązaniach i mogła pozostawać w usprawiedliwionym przekonaniu, że skoro od wielu lat egzekucja w zakresie alimentów jest okresowo częściowo nieskuteczna, to ojciec nie posiada zdolności kredytowej, pozwalającej na zaciąganie w instytucjach kredytowych pożyczek. Należy zaznaczyć, że wnioskodawczyni nie posiadała narzędzi do zbadania czy posiada zadłużenie w (…) spółka z o.o., albowiem nie miała wiedzy o ewentualnych umowach między spadkodawcą a wymienionym podmiotem prawnym.
Reasumując, okoliczności faktyczne sprawy uprawniały do zatwierdzenia uchylenia się przez wnioskodawcę od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzucenia spadku, gdyż niezłożenie oświadczenia w ustawowym terminie wynikało z jej usprawiedliwianej niewiedzy o przedmiocie spadku. Postanowienie Sądu Rejonowego – XI Wydział Cywilny z dnia 30 maja 2018 r. XI Ns 2125/17
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.