Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Odrzucenie czy zrzeczenie się spadku, dziedziczenia długów, kredytów, pożyczek przed sądem przez dziecko po terminie 6 miesięcy

Zgodnie z art. 1015 KC, oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania; brak takiego oświadczenia lub złożenie go z uchybieniem terminowi jest równoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W odniesieniu do spadkobierców małoletnich, dziedziczących po swoich rodzicach – po odrzuceniu przez nich spadku – termin do złożenia omawianego oświadczenia biegnie od dnia, w którym rodzice odrzucili spadek. Zważywszy że odrzucenie spadku przez małoletniego jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu jego majątkiem, przedstawiciele ustawowi – zamierzający odrzucić spadek w imieniu dziecka – muszą wystąpić o zezwolenie na to do sądu opiekuńczego (art. 101 § 3 KRO). W analizowanej sytuacji możliwość tę uzyskują z chwilą, w której sami odrzucili spadek, otwierając drogę do dziedziczenia swoim zstępnym (art. 1020 KC).

Termin przewidziany w art. 1015 § 1 KC jest terminem zawitym, co oznacza, że jego upływ powoduje utratę uprawnienia do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2012 r., I CSK 414/11, „Monitor Prawniczy” 2014, nr 20, s. 1087, z dnia 13 grudnia 2012 r., V CSK 18/12, lub z dnia 25 lutego 2015 r., IV CSK 304/14).

Odrzucenie czy zrzeczenie się spadku, dziedziczenia długu, kredytów, pożyczek przed sądem przez dziecko po terminie 6 miesięcy Poznań Warszawa

Jest oczywiste, że złożenie wniosku do sądu opiekuńczego o zezwolenie na odrzucenie spadku nie jest jednoznaczne ze złożeniem stosownego oświadczenia; konieczne jest przeprowadzenie postępowania rozpoznawczego, wydanie orzeczenia co do istoty sprawy i jego uprawomocnienie się. Dopiero wtedy przedstawiciel ustawowy może złożyć oświadczenie w przewidziany prawem sposób, a więc przed notariuszem, także w toku postępowania w sprawie poświadczenia dziedziczenia, w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu spadkobiercy, albo w sądzie spadku, w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (por. art. 640 KPC). Jest także oczywiste, że między złożeniem wniosku do sądu a wydaniem postanowienia co do istoty sprawy i jego uprawomocnieniem się upływa czas, na którego bieg wnioskodawca zasadniczo nie ma żadnego wpływu. Ocena, czy przedstawiciel ustawowy małoletniego zachował termin określony w art. 1015 § 1 KC, musi zatem tę okoliczność uwzględniać, przy czym w praktyce okazuje się, że rozpoznanie sprawy przez sąd opiekuńczy zazwyczaj znacznie poza ten termin wykracza.

W ślad za uchwałą pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 20 maja 1978 r., III CZP 39/77 (OSNCP 1079, nr 3, poz. 40) przyjął dopuszczalność stosowania w drodze analogii przepisów o przedawnieniu do terminów zawitych i w konsekwencji w postanowieniach z dnia 20 listopada 2013 r., I CSK 329/13 (OSNC 2014, nr 9, poz. 93) i z dnia 24 września 2015 r., V CSK 686/14 uznał, że złożenie wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego powoduje zawieszenie – na czas trwania postępowania – biegu terminu określonego w art. 1015 § 1 KC, natomiast w postanowieniu z dnia 28 maja 2015 r., III CSK 352/14 (OSNC 2016, nr 5, poz. 63) zajął stanowisko, iż skutkiem złożenia wniosku do sądu opiekuńczego jest przerwa biegu tego terminu. Obydwa orzeczenia zostały zaaprobowane w piśmiennictwie, przy czym za bardziej przekonujące uznano przyjęcie przerwy biegu terminu, znajdujące odniesienie do art. 123 § 1 pkt 1 KC. Zdaniem piśmiennictwa, łączności z przepisami dotyczącymi przedawnienia nie ma koncepcja zawieszenia biegu terminu, gdyż konieczność złożenia wniosku do sądu opiekuńczego o udzielenie zezwolenia na złożenie w imieniu małoletniego oświadczenia o odrzuceniu spadku nie odpowiada żadnej z przesłanek przewidzianych w art. 121 KC.

Zagadnienie jest jednak bardziej skomplikowane, a obie koncepcje zaproponowane dotychczas przez Sąd Najwyższy nie rozwiązują wszystkich problemów pojawiających się przy próbie zastosowania instytucji zawieszenia lub przerwy biegu terminu przedawnienia do biegu terminu zawitego przewidzianego w art. 1015 § 1 KC. W obu wypadkach dochodzi w praktyce do nadmiernego przedłużenia tego terminu; w pierwszym wypadku termin ten ulega przedłużeniu o czas trwania postępowania przed sądem opiekuńczym, a w drugim – na skutek przerwy – biegnie on od początku, niezależnie od tego, jak długo trwało postępowanie opiekuńcze i jak długi okres upłynął od chwili dowiedzenia się przez przedstawiciela ustawowego małoletniego o tym, że dziedziczy on ustawy na skutek odrzucenia spadku przez jego wstępnego. Do tego dochodzi możliwość „manipulowania” biegiem omawianego terminu, co ilustruje niniejsza sprawa, w której po zawieszeniu biegu terminu, taką bowiem koncepcję przyjął Sąd Okręgowy, przedstawicielka ustawowa małoletniego złożyła ponowny wniosek o zezwolenie na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego, po uprzednim prawomocnym oddaleniu wcześniejszego podobnego wniosku, upatrując w tej czynności aktu ponownie zawieszającego (przerywającego) bieg terminu.

Odrzucenie czy zrzeczenie się spadku, dziedziczenia długu, kredytów, pożyczek przed sądem przez dziecko po terminie 6 miesięcy Poznań Warszawa

Jeżeli doszło do zmiany okoliczności, wniesienie kolejnego wniosku o wydanie zezwolenia przez sąd opiekuńczy nie jest wyłączone (art. 523 in fine KPC). Poszukiwania rozwiązania omawianego zagadnienia muszą zatem uwzględniać także to, że relatywnie krótki, sześciomiesięczny termin ustanowiony do odrzucenia spadku, został podyktowany ważnymi względami prawnymi i praktycznymi, to bowiem, kto dziedziczy spadek i kto ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe, powinno być rozstrzygnięte jak najszybciej (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2013 r., I CSK 329/13).

Powstający w niniejszej sprawie cel jurysdykcyjny oraz dyktowana jego istnieniem potrzeba zastosowania analogii pozwala na przyjęcie, że najwłaściwszym punktem odniesienia dla niej jest instytucja zawieszenia biegu terminu przedawnienia. Nie ma przy tym istotnego znaczenia, że w art. 121 KC nie można znaleźć adekwatnych przyczyn zawieszenia terminu przewidzianego w art. 1015 § 1 KC, chodzi bowiem o osiągnięcie słusznego celu prawnego, jaki przynosi wstrzymanie biegu terminu; zawieszenie powoduje, że w oznaczonym czasie termin ten nie biegnie, w związku z czym zainteresowany może spokojnie, bez jakiegokolwiek uszczerbku wynikającego dla niego z upływu terminu, wykonać wszystkie niezbędne czynności, na których tok nie ma wpływu. Należy pamiętać, że instytucja zawieszenia biegu terminu przedawnienia została stworzona po to, by przedawnienie nie biegło przeciwko temu, kto z powodu szczególnych, niezależnych od siebie okoliczności nie może się przed nim bronić.

W konsekwencji należy przyjąć, że jeżeli w czasie biegu terminu zawitego przewidzianego w art. 1015 § 1 KC przedstawiciel ustawowy zamierzający odrzucić spadek w imieniu małoletniego złoży stosowny wniosek do sądu opiekuńczego, termin ten przestaje biec przez czas trwania postępowania, ale przestaje biec tylko w tym znaczeniu, że nie może upłynąć (zakończyć biegu) przed uprawomocnieniem się postanowienia sądu kończącego postępowanie. Na tym celowa analogia się kończy; po uprawomocnieniu się postanowienia sądu zezwalającego na złożenie oświadczenia przedstawiciel ustawowy powinien niezwłocznie złożyć to oświadczenie, chyba że omawiany termin, uwzględniając czas trwania postępowania opiekuńczego, jeszcze nie upłynął. W takiej sytuacji złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku może nastąpić w dowolnej chwili, byleby przed upływem sześciu miesięcy od dowiedzenia się przez przedstawiciela ustawowego o tym, że małoletni dziedziczy spadek z ustawy na skutek odrzucenia spadku przez jego wstępnego. Tylko w takiej sytuacji możliwe jest skuteczne złożenie kolejnego wniosku o zezwolenie na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku – po prawomocnym oddaleniu pierwszego wniosku – jeżeli oczywiście zachodzą okoliczności przewidziane w art. 523 KPC. Złożenie kolejnego wniosku przed upływem terminu powoduje takie same skutki, jak – przedstawione wcześniej – złożenie pierwszego wniosku.

Odrzucenie czy zrzeczenie się spadku, dziedziczenia długu, kredytów, pożyczek przed sądem przez dziecko po terminie 6 miesięcy Poznań Warszawa

Inne próby zapełnienie luki dotyczącej biegu terminu zawitego przewidzianego w art. 1015 § 1 KC, podjęte w orzecznictwie Sądu Najwyższego, nie są wolne od wad, gdyż zarówno zbyt szeroka analogia do art. 121 KC, dopuszczająca dalszy bieg tego terminu po prawomocnym zakończeniu postępowania opiekuńczego, jak i sięgnięcie do art. 124 w związku z art. 123 § 1 pkt 1 KC, powodujące, że omawiany termin – po przerwaniu jego biegu wniesieniem wniosku do sądu opiekuńczego – biegnie na nowo, stwarzają nadmierne, nieuzasadnione oraz naruszające zasadę równości wobec prawa uprzywilejowanie małoletniego i jego przedstawiciela, a także sprzyjają niepożądanemu, szkodliwemu również dla innych osób, w tym innych spadkobierców oraz wierzycieli spadku, rozregulowaniu porządku dziedziczenia. Poza tym umożliwiają – co ilustruje m.in. niniejsza sprawa – zbyt łatwe „manipulowanie” przez uprawnionego terminem zawitym oraz nadużywanie prawa do spadku. Symulacja intelektualna wskazuje, że przyjęcie zawieszenia biegu terminu w jego „klasycznej” postaci przewidzianej w art. 121 in principio KC, a więc ze skutkiem w postaci wznowienia biegu terminu, albo koncepcji przerwy biegu terminu ze skutkami określonymi w art. 124 § 1 in fine KC, może powodować bardzo znaczne, sięgające nawet kilku lat wydłużenie czasu trwania postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, a w skrajnych wypadkach, wypełnionych szczególnie złą wolą zainteresowanych, uniemożliwienie w ogóle tego stwierdzenia. Interes prywatny, pewność obrotu oraz powaga wymiaru sprawiedliwości sprzeciwiają się aprobowaniu takich zjawisk w drodze sprzyjającej im wykładni.

Należy przy tym pamiętać, że ocena „niezwłoczności” złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez przedstawiciela po udzieleniu mu na to zezwolenia przez sąd opiekuńczy należy do sądu spadku, który może brać pod uwagę całokształt okoliczności. Dodaje to przyjętej koncepcji pewną elastyczność, umożliwiającą uwzględnianie sytuacji nadzwyczajnych lub wyjątkowych. Przy ocenie pojęcia „niezwłocznie” sąd spadku może brać pod uwagę dorobek piśmiennictwa i judykatury dotyczący wykładni tego pojęcia, wielokrotnie stosowanego w aktach normatywnych, oznaczającego „bezpośrednio po, bez nieuzasadnionej opieszałości, szybko, bez odkładania na później” (por. np. uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 października 1985 r., III CZP 56/85, OSNC 1986, nr 9, poz. 137, oraz wyroków Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 564/99, OSP 2002, nr 11, poz. 144, z dnia 13 grudnia 2006 r., II CSK 293/06, i z dnia 30 stycznia 2015 r., III CSK 164/14). Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 września 2016 r. III CSK 329/15

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu