Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Nieważny testament, którego nie napisał zmarły spadkodawca, tylko osoba trzecia

Analizując problem wadliwości testamentu należy odróżnić ważność (nieważność) testamentu jako całości i poszczególnych rozrządzeń testamentowych. W praktyce testament może być nieważny jedynie:

1)  z powodu niedochowania wymogów formalnych;

2)  z powodu wad oświadczenia woli odnoszących się do całego testamentu – będzie tak zaw­sze w wypadku braku świadomości lub swobody, ale groźba lub błąd mogą odnosić się do niektórych tylko rozrządzeń, co spowoduje nieważność testamentu jedynie wtedy, gdy z okoliczności wynika, że bez postanowień dotkniętych nieważnością testament nie zostałby sporządzony;

3)  z powodu braku zdolności testowania;

4)  z powodu sporządzenia testamentu przez przedstawiciela;

5)  w wypadku zawarcia w testamencie rozrządzeń kilku spadkodawców ;

6)  w wypadkach, gdy nieważne są niektóre rozrządzenia testamentowe, a z okoliczności wynika, że bez postanowień dotkniętych nieważnością testament nie zostałby sporządzony.

Nieważny testament, którego nie napisał zmarły spadkodawca, tylko osoba trzecia Poznań

Ważność (zwłaszcza formalna) testamentu nie przesądza o ważności i skuteczności wszystkich rozrządzeń w nim zawartych. Nieważność poszczególnych rozrządzeń może wynikać ze sprzeczności z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością dotknięta jest tylko część rozrządzeń, pozostałe rozrządzenia pozostają w mocy, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością testament nie zostałby sporządzony. To samo należy odnieść do wypadku bezskuteczności niektórych rozrządzeń.

Podstawowym kryterium oceny ważności testamentu, jako czynności prawnej jest istnienie po stronie testatora woli testowania (animus testandi). Brak tej woli przesądza o tym, że czynność prawna jednostronna na wypadek śmierci (testament) w ogóle nie została dokonana (nie zostało złożone oświadczenie woli).

Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli może być rozumiany tylko jako stan, w którym możliwość wolnego wyboru jest całkowicie wyłączona. W celu ustalenia stanu świadomości testatora w chwili sporządzenia testamentu z zasady przeprowadza się dowód z opinii biegłego, przy czym dowód ten przeprowadza się już po jego śmierci. Fakt śmierci nie stoi jednak na przeszkodzie przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego lub przesłuchania świadków. Sugestia osób trzecich nie wyłącza swobody powzięcia decyzji. W przeciwnym wypadku niemal każde oświadczenie woli byłoby dotknięte wadą wskazaną w art. 945 § 1 pkt 1 KC, rzadko bowiem człowiek działa zupełnie swobodnie.

Nieważny jest również testament sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu danej treści. Do przyjęcia, że testament został sporządzony pod wpływem błędu, nie ma znaczenia, czego błąd dotyczył, treści testamentu, czy też pobudek jego sporządzenia. Wystarczy, że w danych okolicznościach jest on subiektywnie istotny, czyli prowadzi do ustalenia, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu o określonej treści. Z tego też punktu widzenia nie ma znaczenia przyczyna powstania błędu, czy powstał on na skutek mylnego wyobrażenia testatora, czy działań osób trzecich. O tym, czy błąd spadkodawcy jest istotny, decyduje ocena konkretnego wypadku, przy uwzględnieniu wszelkich okoliczności, dokonywana wyłącznie w kategoriach subiektywnych spadkodawcy (błąd powinien stanowić przyczynę sprawczą sporządzenia testamentu).

Również sporządzenie testamentu pod wpływem groźby prowadzi do nieważności testamentu. Groźba, jako wada oświadczenia woli przy testamencie wystąpi wówczas, gdy po stronie testatora powstaje stan obawy, pod wpływem którego sporządza on testament, tj. składa określone oświadczenie woli, przy czym stan ten ma poważny, chociaż niekoniecznie wyłączny wpływ na decyzję testatora (Komentarz do art. 945 Kodeksu cywilnego. A Kidyba).

Nieważny testament, którego nie napisał zmarły spadkodawca, tylko osoba trzecia Poznań

Testament nie może być sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; sprzeczność taka może odnosić się jedynie do poszczególnych rozrządzeń testamentowych. W wypadku, gdy z okoliczności wynika, że bez rozrządzeń nieważnych z powodu sprzeczności z zasadami współżycia społecznego testament nie zostałby sporządzony, będzie on nieważny. Nieważny testament powoduje nieważność wszystkich zawartych w nim rozrządzeń. Należy jednak zaznaczyć, że pomimo nieważności testamentu z powodów formalnych, niektóre rozrządzenia mogą pozostać ważne jako nieformalne oświadczenia spadkodawcy. Dotyczy to wyłącznie rozrządzeń niemajątkowych, dla których nie jest wymagane zawarcie ich w testamencie (np. dyspozycja co do osoby opiekuna dla dziecka, co do pochówku) i co do których nie zachodzą powody nieważności, tzn. postanowienie nie jest sprzeczne z prawem i nie zostało złożone w warunkach braku świadomości albo swobody itd.

Jeśli testament nie ma daty i w związku z tym powstaje wątpliwość, czy w chwili jego sporządzania spadkodawca miał możliwość sporządzenia ważnego testamentu (tzn. miał pełną zdolność do czynności prawnych oraz działał świadomie i swobodnie), to jest on nieważny. Wątpliwość taka powstanie, gdy zostanie udowodnione, że w okresie, w którym testament mógł być sporządzony, spadkodawca był w stanie wyłączającym działanie swobodne i świadome. Testament własnoręczny bez daty będzie nieważny z powodów formalnych. Warto podkreślić, że podstawą nieważności będzie brak formalny (brak daty), a nie wada oświadczenia woli – jest tak dlatego, że nie ma wcale pewności, że spadkodawca działał wadliwie, bo nie wiadomo, kiedy testament był sporządzony.

Nieważny testament jest bezskuteczny. Poszczególne rozrządzenia mogą być bezskuteczne z wielu powodów, np. zapis zwykły rzeczy oznaczonej co do tożsamości będzie bezskuteczny, jeżeli rzecz zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia; powołanie spadkobiercy będzie bezskuteczne, jeśli nie będzie on żył w chwili otwarcia spadku. Nieważność testamentu, jak również nieważność jego poszczególnych rozrządzeń, musi być brana przez sąd pod uwagę z urzędu.

Skutkiem odwołania testamentu jest przekreślenie, unicestwienie wcześniej dokonanej czynności prawnej; powstaje stan, jakby czynności takiej nie było. Testament odwołany (jego część) nie wywołuje skutków prawnych, oczywiście tylko o tyle, o ile odwołanie będzie skuteczne.

Nieważny testament, którego nie napisał zmarły spadkodawca, tylko osoba trzecia Poznań

Sprawa spadkowa opracowana przez Kancelarię

W niniejszej sprawie bezsporną i niewątpliwą była okoliczność, że spadkodawczyni pozostawiła jeden testament – sporządzony pismem ręczny z dnia 14.11.2013 r., w którym rozrządziła swym mieszkaniem na wypadek śmierci. Nie było jednakże w niniejszej sprawie ani spornym, ani wątpliwym, że oświadczenia swego nie spisała własnoręcznie spadkodawczyni. Treść testamentu napisała osoba trzecia, a spadkodawczyni złożyła pod nim jedynie swój podpis.

Przystępując do oceny ważności testamentu J. S. Sąd zważył w pierwszej kolejności, że zgodnie z treścią art. 949 § 1 KC spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Okoliczność, że treść testamentu napisała inna aniżeli spadkodawczyni osoba, przesądzała o konieczności uznania, że sporządzony testament ręczny z dnia 14.11.2013 r., nie spełniał wymagań formalnych, skoro nie napisała go pismem ręcznym spadkodawczyni.

Bezspornym było również, że ostatnia wola nie została oświadczona w obecności wskazanych w art. 951 § 1 KC funkcjonariuszy publicznych, uzasadniającej rozważanie ważności testamentu alograficznego, ani nie miała formy aktu notarialnego (art. 950 KC).

W świetle bezspornych stanowisk i wyjaśnień stron niewątpliwym było przy tym, że w dacie testowania nie istniała obawa rychłej śmierci spadkodawczyni, zaś trzy z pięciu osób, które podpisały się jako świadkowie na testamencie były rodzeństwem wnioskodawczyni, dla której testament przewidywał korzyść. Nie mogły być zatem świadkami przy sporządzaniu testamentu zgodnie z treścią art. 957 § 1 KC, a testament nie mógł stanowić testamentu szczególnego, ustnego, o jakim mowa w art. 952 § 1 KC.

Wzgląd na powyższe uzasadniał konkluzję, że testament z dnia 14.11.2013 r. jest nieważny, co uzasadniało zastosowanie art. 926 § 2 KPC i stwierdzenie, że w niniejszej sprawie zachodzi dziedziczenie ustawowe co do całości spadku, na podstawie reguł przewidzianych w ustawie Kodeks cywilny – w Księdze czwartej, Tytule drugim, normujących dziedziczenie ustawowe w brzmieniu obowiązującym w dacie otwarcia spadku. W myśl z kolei art. 931 § 1 KC w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych.

Stosując się do tej bezwzględnie obowiązującej regulacji i ustalając, że nie zaszły negatywne przesłanki dziedziczenia, czy to w postaci zrzeczenia się dziedziczenia, czy odrzucenia spadku, czy wreszcie niegodności dziedziczenia, Sąd stwierdził, że spadek po J. S. nabyły w równych częściach jej dzieci. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 9 września 2016 r. I Ns 973/15

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu