Stosownie do art. 1019 § 1 KC, jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:
1) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;
2) spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
Zgodnie z art. 1019 § 2 KC, spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.
Jak stanowi art. 1019 § 3 KC, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.
W stanie faktycznym niniejszej sprawie zachodzi podstawa do uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, określona w art. 82 KC tj. stan wyłączający świadome wyrażenie decyzji i powzięcie woli. Wnioskodawca od wielu lat nadużywał narkotyków. W terminie przewidzianym przez ustawodawcę na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku był wstanie czynnym uzależnienia, który powodował u niego stan wyłączający swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Stan ten ustał ok. 24 maja 2017 roku.
Zgodnie z art. 82 KC, nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.
Wady oświadczenia woli w przypadku złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wprost reguluje art. 1019 § 1 KC Przepis ten dotyczy tylko dwóch wad oświadczenia woli: błędu i groźby. Nakazuje on do tych dwóch wad stosować przepisy o wadach oświadczenia woli z art. 84-88 KC ze zm. w tym przepisie przewidzianymi. Taki rodzaj unormowania sprawia mylne wrażenie, że prawo spadkowe nie reguluje problemu oświadczenia woli w sprawie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożonego w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Nie powinno jednak budzić wątpliwości, że do złożonych oświadczeń mają zastosowanie także przepisy części ogólnej KC, dotyczące innych wad oświadczenia woli. W doktrynie przyjmuje się bowiem, iż oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być dotknięte bezwzględną nieważnością na podstawie art. 82 KC (szerzej B. Kordasiewicz (w:) System prawa prywatnego, t. 10, s. 505 i n.). Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, jest zawsze nieważne.
Należy zauważyć, iż przepis art. 1019 KC reguluje tryb postępowania w kwestii uchylenia się od skutków złożenia lub też niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie, jednak jedynie w odniesieniu do błędu i groźby. Należy jednak przyjąć, iż do sytuacji wnioskodawcy, gdy podstawą uchylenia się przez niego od skutków niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie był stan wyłączający świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, przepisy te będą miały zastosowanie per analogiam. Za niedopuszczalną bowiem w ocenie sądu należy uznać koncepcję, że osoby będące w sytuacji tożsamej z sytuacją wnioskodawcy pozbawione są w jakiejkolwiek sposób ochrony prawnej.
Podziela się pogląd wyrażony w uzasadnieniu Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 23 marca 2016 r. III Ca 18/16 wydanego na gruncie identycznego stany faktycznego, że „surowość normy uznającej niezłożenie przez spadkobiercę oświadczenia w terminie za jednoznaczne z przyjęciem spadku łagodzi przepis art. 1019 § 2 KPC Konstrukcję fikcyjnego przyjęcia spadku przez bierne zachowanie można zatem zaakceptować pod warunkiem jednoczesnego zapewnienia spadkobiercy możliwości skorygowania skutków tej fikcji w sposób pozwalający na uwzględnienie stanu świadomości spadkobiercy, na co w pewnym stopniu pozwalają właśnie przepisy o wadach oświadczenia woli”. Co więcej, w takiej sytuacji nie ma żadnego terminu zawitego na złożenie przez wnioskodawcę wniosku o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożonego oświadczenia, inaczej niż w przypadku błędu, oraz groźby, co do których ustawodawca przewidział roczny termin zawity (art. 88 § 2 KC) (por. postanowienie Sądu Rejonowego w Wieluniu z dnia 12 lipca 2016 r. I Ns 661/15)
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Wnioskiem R. K. wystąpił o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po matce D. K.. Podniósł, że w okresie po jej śmierci był osobą silnie uzależnioną od narkotyków i innych środków psychoaktywnych, i kwestia odrzucenia spadku po matce nie była dla niego istotna. Podjął jednak terapię w ośrodku i ma zamiar powrócić do normlanego życia, zaczął się także interesować swymi sprawami.
W niniejszej sprawie R. K. wskazał, iż nie złożył oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie z uwagi na swoje silne uzależnienie od narkotyków. Wobec powyższego, Sąd uznał, że, skoro w okresie od śmierci D. K. do ok. 24 maja 2017 r., wnioskodawca nie mógł świadomie powziąć decyzji w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku, należało zatwierdzić uchylenie się przez wnioskodawcę od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po spadkodawczyni. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 29 maja 2018 r. I Ns 540/17
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
