Jak stanowi art. 670 KPC, w toku postępowania zainicjowanego złożonym przez zainteresowanego wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku sąd bada kto jest spadkobiercą i czy spadkodawca pozostawił testament. Przedmiotem badania nie jest natomiast to, jaki majątek spadkodawca pozostawił. Stosownie do treści art. 926 § 1 KC, powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Ustawa przyznaje jednak pierwszeństwo porządkowi dziedziczenia określonemu przez spadkodawcę w testamencie, a więc w razie sporządzenia ważnego testamentu powołanie do dziedziczenia następuje na jego podstawie z wyłączeniem spadkobierców ustawowych. Artykuł 926 § 2 KC wyraża generalną zasadę, że powołanie do dziedziczenia z testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym (M. Pazdan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, s. 788-789).
Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament (art. 941 KC). Jak podkreśla się w doktrynie testament należy do czynności prawnych formalnych. Nazwą tą określa się czynności, które muszą być dokonane w formie przewidzianej ustawą, a niezachowanie formy powoduje nieważność dokonanej czynności (zob. Komentarz do art. 949 Kodeksu cywilnego, Elżbieta Skowrońska-Bocian, Jacek Wierciński, Gudowski J. (red.)). Jedną z form testamentu zwykłego jest testament holograficzny czyli własnoręczny (art. 949 § 1 KC). Testament własnoręczny to najprostsza forma testamentu przewidziana w polskim prawie. Wymagania ustawowe ograniczone są do spełnienia trzech przesłanek: własnoręcznego spisania treści testamentu, podpisania sporządzonego pisma i opatrzenia go datą. Brak daty może w pewnych sytuacjach pozostawać bez wpływu na ważność dokonanych rozrządzeń (art. 949 § 2).
Wymaganie spisania testamentu w całości przez testatora pismem ręcznym ma charakter ad solemnitatem, podobnie jak inne wymagania formalne testamentu. Brak utrwalenia woli testatora na piśmie uniemożliwia późniejsze dowodzenie, że spadkodawca dokonał rozrządzeń o określonej treści. Wyłączone jest posługiwanie się urządzeniami utrwalającymi pismo w sposób mechaniczny (np. maszyną do pisania, drukarką komputerową). Pismo powinno wykazywać indywidualne cechy testatora, umożliwiające identyfikację autora. Posłużenie się jakimiś urządzeniami, a także spisanie woli spadkodawcy przez inną osobę („obcą ręką”) uniemożliwia osiągnięcie tego celu. Judykatura od dawna stoi na stanowisku, że nie czyni zadość wymaganiom formalnym dokument zatytułowany „testament”, obejmujący spisane na maszynie oświadczenie o ofiarowaniu na wypadek śmierci określonego majątku, z zamieszczonym poniżej potwierdzeniem własnoręczności podpisu ofiarodawcy (tak postanowienie SN z dnia 2 kwietnia 1998 r., I CKU 16/98).
W polskim porządku prawnym istnieje wprawdzie instytucja podstawienia, przewidziana w art. 963 KPC, który stanowi, że można powołać spadkobiercę testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą (podstawienie). Jednakże należy wyjaśnić, iż podstawienie jest warunkowym powołaniem spadkobiercy, pod warunkiem że osoba powołana jako pierwsza nie będzie chciała lub nie będzie mogła dziedziczyć.
Powołany do dziedziczenia nie chce być spadkobiercą wtedy, gdy: odrzuci spadek (art. 1012 i n. KC) albo zrzeknie się dziedziczenia (art. 1048 KC). Natomiast nie może być spadkobiercą po pierwsze powołana osoba fizyczna, która zmarła przed spadkodawcą, lub powołana osoba prawna, która nie istnieje w chwili otwarcia spadku (art. 927 § 1), a także fundacja powołana w testamencie, która w określonym terminie nie została wpisana do rejestru, po drugie dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku, które urodziło się nieżywe (art. 927 § 2 KPC), po trzecie osoba powołana do dziedziczenia, która została uznana za niegodną (art. 928 KPC) albo spadkodawca skutecznie ją wydziedziczył (art. 1008 KPC) a także osoba powołana na podstawie ustawy, na którą rozciągają się skutki zrzeczenia się dziedziczenia dokonane przez wstępnego (art. 1049 § 1 KPC). Jak podkreśla się w doktrynie spadkodawca może ograniczyć podstawienie tylko do jednej lub niektórych spośród wymienionych sytuacji. Nie jest natomiast możliwe ustanowienie spadkobiercy podstawionego z innych przyczyn, wykraczających poza zakres sformułowania „nie chce lub nie może być spadkobiercą” (zob. Komentarz do art. 963 Kodeksu cywilnego, Elżbieta Skowrońska-Bocian, Jacek Wierciński, Gudowski J. (red.)).
Sprawa spadkowa opracowana przez Kancelarię
Testament złożony do akt niniejszej sprawy opatrzony datą 28 stycznia 2008 roku jest nieważny, bowiem nie został sporządzony w całości pismem ręcznym. Treść testamentu została wyrażona pismem komputerowym, co uniemożliwia nadanie temu pismu cech testamentu własnoręcznego. Jednakże w toku postępowania został złożony także drugi testament spadkodawcy W. B., opatrzony datą 1 marca 2008 roku, który w całości został sporządzony pismem ręcznym i został przez spadkodawcę podpisany. Testament ten spełnia wszystkie wymagania stawiane przez ustawodawcę testamentowi holograficznemu, dlatego też Sąd nie stwierdził żadnych podstaw, aby go kwestionować. Nadto wnioskodawczyni – M. J. i uczestnicy B. G. (1) i L. B., dzieci spadkodawcy, którzy wnosili o stwierdzenie nabycia spadku po W. B. na podstawie dziedziczenia ustawowego, w żaden sposób nie kwestionowali ważności przedmiotowego testamentu.
W tym miejscu odnieść się należy do treści samego rozrządzenia testamentowego. Spadkodawca W. B. w testamencie z dnia 1 marca 2008 roku wskazał, by cały majątek po jego śmierci, to jest działki ziemi w J. (M.) i w R., nieruchomości tj. dom i budynki gospodarcze i depozyty i fundusze inwestycyjne w Bankach, jak i pozostałe składniki majątkowe przeszły po jego śmierci w całości w posiadanie jego żony B. z domu Ł. Jednocześnie W. B. w sporządzonym przez siebie testamencie zawarł postanowienie, by po śmierci jego żony B., nieruchomości oraz ewentualnie inne pozostające składniki majątkowe przeszły jako masa spadkowa wyłącznie na rzecz jego dzieci, tj. „M., L. i A. (B.)”.
Wskazania w testamencie przez W. B., że spadek po nim dziedziczy jego żona B. G. (2), zaś po jej śmierci, jego dzieci M., L. i B. (nazywana przez niego A.) nie można uznać za instytucję podstawienia, bowiem żona B. B. (1) z domu Ł. w chwili otwarcia spadku po W. B. żyła, zmarła „dopiero” w dniu 10 grudnia 2015 roku. Nadto zaś z uwagi na powołane wyżej rozważania uznać należało, iż do B. B. (1) z domu Ł. nie znajdowały zastosowania przewidziane w przepisie art. 963 KPC przesłanki dotyczące tego, że w chwili otwarcia spadku, tj. w chwili śmierci W. B. nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą.
Wnioskodawczyni M. J. i uczestnicy – B. G. (1) i L. B. nie kwestionowali ważności testamentu, wręcz przeciwnie potwierdzili, że ojciec ich był zdrowy, nie leczył się psychiatrycznie, był w pełni władz umysłowych w chwili sporządzania przedmiotowego dokumentu 1 marca 2008 roku. Zatem z uwagi na nieudowodnienie w niniejszej sprawie, aby testament W. B. z dnia 1 marca 2008 roku był nieważny, Sąd stwierdził, że spadek po W. B. synu A. i A., zmarłym w dniu 27 marca 2015 roku w Łącznej koło K., ostatnio stale zamieszkałym w J. gmina R., na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 1 marca 2008 roku, otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym nabyła żona B. B. (1) z domu Ł., córka K. i M. w całości. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 7 września 2018 r. I Ns 2542/16
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
