Przepis art. 940 § 1 KC stanowi, że małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkobierca wystąpił o rozwód z jego winy, a żądanie rozwodu było uzasadnione. Przepis ten zawiera odstępstwo od wyrażonej w art. 931 § 1 KC zasady, zgodnie z którą powołanie małżonka do dziedziczenia z ustawy jest uzależnione od istnienia formalnego węzła małżeńskiego ze spadkodawcą. Wyrok orzekający rozwód wywiera skutek ex nunc i dopiero od chwili jego uprawomocnienia przestaje istnieć między stronami związek małżeński. Jeżeli zatem wyrok rozwiązujący małżeństwo nie uprawomocnił się przed śmiercią spadkodawcy, małżonek w zasadzie pozostaje w kręgu spadkobierców ustawowych. Artykuł 940 KC daje jednak możliwość wyłączenia małżonka spadkodawcy, który zgodnie z powszechnym poczuciem sprawiedliwości nie powinien dziedziczyć na podstawie ustawy.
Niezależnie od tego, czy spadkodawca był powodem czy pozwanym w procesie o rozwód, musi on zgłosić co najmniej żądanie o orzeczenie rozwodu z winy obu stron. Zgłoszenie żądania stosownej treści stanowi formalny warunek, od którego spełnienia jest uzależniona możliwość wyłączenia małżonka od dziedziczenia. Bez zgłoszenia takiego żądania nie jest możliwe wyłączenie małżonka od dziedziczenia, choćby w rzeczywistości małżonek-spadkobierca był winny rozkładu pożycia (tak orzeczenie SN z dnia 5 października 1954 r., II CR 295/54, OSN 1955, nr II, poz. 42; orzeczenie SN z dnia 3 maja 1961 r., 2 CR 286/60, OSPiKA 1962, z. 3, poz. 77, z notką K.P. oraz omówieniem J. P., Przegląd orzecznictwa, NP 1963, nr 7–8, s. 876 i J. G., Przegląd orzecznictwa, PiP 1964, z. 2, s. 258; orzeczenia te zachowały aktualność wobec niezmienionego co do zasady stanu prawnego).
Dla swej skuteczności roszczenie to wymaga bowiem aby żądanie rozwodu z winy małżonka spadkodawcy było uzasadnione. W procesie wytoczonym na podstawie art. 940 KC sąd musi zatem ustalić, czy żądanie rozwodu było uzasadnione, a więc czy zostały spełnione przesłanki rozwodowe przewidziane w art. 56 § 1 KRO i czy nie występują przesłanki negatywne uniemożliwiające orzeczenie rozwodu mimo wystąpienia trwałego i zupełnego rozkładu pożycia (art. 56 § 2 i 3 KRO). Ponadto sąd musi ocenić, czy małżonek-spadkobierca zawinił w rozkładzie pożycia (inaczej jedynie B. Walaszek, Dziedziczenie ustawowe pozostałego przy życiu małżonka wedle polskiego prawa spadkowego (w:) Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa dla uczczenia pracy naukowej Kazimierza Przybyłowskiego, red. W. Osuchowski, M. Sośniak, B. Walaszek, Kraków–Warszawa 1964, s. 419 i n.).
Uwzględnić trzeba, że orzekając w przedmiocie winy sąd winien ustalić, czy występuje sprzeczność zachowania się albo postępowania małżonka z normami prawnymi lub zasadami współżycia, określającymi obowiązki małżonków, a sprzeczności tej towarzyszy umyślność lub niedbalstwo tegoż małżonka. Nadto między takim zachowaniem się lub postępowaniem małżonka, a powstałym rozkładem pożycia małżeńskiego musi istnieć związek przyczynowy. A zatem nie każde naruszenie obowiązków małżeńskich stanowić będzie o winie danego małżonka lecz tylko te, które miało wpływ na spowodowanie rozkładu pożycia małżeńskiego.
Inaczej mówiąc, na gruncie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego o rozwodzie, za zawinione uznaje się działanie lub zaniechanie będące wyrazem woli małżonka, które – naruszając wynikające z przepisów prawa lub zasad współżycia społecznego obowiązki – prowadzi do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia, a w konsekwencji do rozwodu.
W przyjętej definicji wina pozostaje w związku z takimi naruszeniami obowiązków małżeńskich, które stanowiły przyczynę (współprzyczynę) rozkładu pożycia określonego w art. 56 § 1 KRO W relacji między przyczyną – tu naruszeniem obowiązków przez małżonków – a skutkiem, to jest zupełnym i trwałym rozkładem pożycia, przyczyna z oczywistych względów poprzedzać musi skutek. Jeżeli zaś ten już nastąpił, to żadne uchybienie obowiązkom małżeńskim nie może być kwalifikowane jako przyczyna rozkładu pożycia. Ze względu na powyższe związanie się jednego z małżonków z innym partnerem w czasie trwania małżeństwa, lecz po dacie, w której nastąpił już zupełny i trwały rozkład pożycia między małżonkami, nie daje podstawy do przypisania temu małżonkowi winy za ten rozkład.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Odnosząc powyższe uwagi do realiów niniejszego postępowania należy zauważyć, że Sąd Rejonowy uznał, iż w toku procesu rozwodowego pozwanego i spadkodawczyni, nie doszło do zgłoszenia przez spadkodawczynię żądania orzeczenia rozwodu z winy pozwanego. Powołał się przy tym Sąd Rejonowy na okoliczność, że proces rozwodowy wobec niestawiennictwa powódki na rozprawie, postanowieniem z dnia 3 marca został zawieszony na podstawie art. 428 § 1 KPC. W okresie zawieszenia postępowania, w piśmie z dnia 1 kwietnia pełnomocnik powódki wniósł o rozwiązanie związku małżeńskiego stron z winy pozwanego, a następnie w kolejnym piśmie z dnia 7 sierpnia wniósł o podjęcie zawieszonego postępowania.
W ocenie Sądu Rejonowego żądanie orzeczenia rozwodu z winy pozwanego nie zostało skutecznie zgłoszone, gdyż zgodnie z art. 179 § 3 KPC podczas zawieszenia sąd nie podejmuje żadnych czynności z wyjątkiem tych, które mają na celu podjęcie postępowania albo zabezpieczenia powództwa lub dowodu, zaś czynności podejmowane przez strony, a niedotyczące tych przedmiotów wywołują skutki dopiero z chwilą podjęcia postępowania. Pismo z dnia 1 kwietnia nie dotyczyło przedmiotów wymienionych w zdaniu pierwszym art. 179 § 3 KPC. Postępowanie w sprawie o rozwód zostało podjęte postanowieniem z dnia 8 września, z tą chwilą mógł więc powstać skutek czynności w postaci zmiany stanowiska procesowego zgłoszonej w okresie zawieszenia postępowania, który jednak w realiach przedmiotowej sprawy nie nastąpił, gdyż spadkodawczyni w tej dacie już nie żyła.
W realiach przedmiotowej sprawy nie budzi wątpliwości, że w małżeństwie spadkodawczyni i pozwanego zostały spełnione przesłanki rozwodowe przewidziane w art. 56 § 1 KRO. Jednocześnie nie zachodziła żadna z przesłanek negatywnych uniemożliwiających orzeczenie rozwodu mimo wystąpienia trwałego i zupełnego rozkładu pożycia, wymienionych w przepisie art. 56 § 2 i 3 KRO. Rzecz jednak w tym, że zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na przypisanie pozwanemu, w świetle jego ustalonych zachowań i jego stosunku do obowiązków małżeńskich, choćby współwiny w rozkładzie pożycia małżeńskiego stron.
Jak ustalił Sąd Rejonowy po stronie pozwanego można dopatrzeć się zachowań obiektywnie nieprawidłowych, jak mające miejsce sprzeczki ze spadkodawczynią, czy nieinteresowanie się jej stanem zdrowia w czasie choroby. Rzecz jednak w tym, że zachowania te były przejawem istniejącego już pomiędzy stronami zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżonków oraz ustania więzi między nimi, ale nie przyczyną tego stanu rzeczy, który jak wcześniej wskazano wyniknął z powodu zachowania spadkodawczyni związanego z dysponowaniem majątkiem wspólnym. Dlatego Sąd nie wyłączył małżonka od dziedziczenia po zmarłej żonie. Wyrok Sądu Okręgowego – III Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 7 czerwca 2017 r. III Ca 547/17
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
