Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zachowek dla córki czy syna z pierwszego i poprzedniego małżeństwa lub związku

Przepis art. 991 § 1 i 2 KC stanowi, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Kodeks cywilny realizuje więc ochronę najbliższych członków rodziny zmarłego przede wszystkim przez zachowek. Zachowek to określona wartość, którą najbliższe osoby powinny otrzymać w postaci w postaci darowizny, powołania do spadku lub zapisu (zwykłego lub windykacyjnego).

Obliczenie zachowku polega na ustaleniu wysokości sumy pieniężnej jakiej uprawniony do zachowku może domagać się na podstawie art. 991 § 2 KC od spadkobiercy powołanego. Samą wysokość zachowku ustala się za pomocą obliczeń, które w zasadzie przebiegają w trzech etapach: najpierw ustala się udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku, udział ten jest wyrażony odpowiednim ułamkiem, potem ustala się substrat zachowku, który po przemnożeniu przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku, daje nam poszukiwaną wielkość, czyli wysokość zachowku. Aby ustalić substrat zachowku należy przede wszystkim określić tzw. czystą wartość spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę między wartością stanu czynnego spadku a wartością stanu biernego spadku. Na substrat zachowku składa się składa się czysta wartość spadku i niektóre darowizny zdziałane przez spadkodawcę.

Zachowek dla córki czy syna z pierwszego i poprzedniego małżeństwa lub związku Poznań

Przy obliczeniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę – art. 993 KC Przy obliczaniu zachowku, zgodnie z przepisem art. 994 § 1 KC nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Przywołany przepis art. 994 § 1 KC wymienia darowizny, które są wyłączone od obowiązku doliczania do spadku przy obliczaniu zachowku. Nieco zawiła stylistyka art. 994 § 1 KC wywołała w praktyce pewne trudności i pomyłki. Prawidłowa wykładania powinna być taka, że nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych oraz darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty przed otwarciem spadku na rzecz osób trzecich, tj. innych niż spadkobiercy i uprawnieni do zachowku. A contrario należy przyjąć, iż podlegają zaliczeniu darowizny uczynione na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku bez względu na datę ich dokonania (tak Komentarz do kodeksu cywilnego red. dr Konrad Osajda, Wydawnictwo C.H. Beck z 2013 r.)

Zgodnie z przepisem art. 996 KC zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawniony do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkobierców na rzecz wstępnego. Cytowany przepis stanowi potwierdzenie normy wynikającej z art. 991 § 2 KC zgodnie z którą zachowek może być pokryty przez powołanie do spadku, zapis lub darowiznę. Brak jest wyraźnej regulacji, z której wynikałoby że na zachowek uprawnionego zalicza się mu wartość odziedziczonego spadku i otrzymanego zapisu zwykłego – jest to jednak oczywiste. Artykuł 996 KC dla jasności wyraża to expressis verbis w odniesieniu do darowizny i zapisu windykacyjnego, które nie wchodzą w skład spadku. Dotyczy to jednak tylko tych darowizn, które wpływają na wielkość zachowku, a zatem zostały doliczone do spadku (tak Komentarz do kodeksu cywilnego red. dr Konrad Osajda, Wydawnictwo C.H. Beck z 2013 r.).

Sąd Najwyższy wskazał, iż obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu. (por. uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, OSNC 1985/10/147).

Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z daty ustalenia zachowku. Wartość zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z daty ustalenia zachowku.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Powód D. P. pozwem złożonym domagał się zasądzenia od pozwanej B. P. (1) kwoty 171.750 złotych wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia złożenia pozwu oraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie z tytułu zachowku. W uzasadnieniu D. P. podał, że należy do kręgu spadkobierców ustawowych po zmarłym ojcu L. P., a jego udział w spadku wyniósłby 1/2. Na mocy testamentu spadek nabyła w całości pozwana, natomiast powód nabył na zasadzie zapisu windykacyjnego własność broni palnej myśliwskiej i broni kulowej. Powód otrzymał również tytułem zapisu zwykłego trofea myśliwskie. Wywodził, iż w skład spadku po ojcu wchodzi nieruchomość lokalowa położona w G. przy ul. (…), nieruchomość gruntowa położona w J., gmina Ż., udział ½ w ruchomości samochodzie osobowym S. (…). Do spadku należy również doliczyć darowizny uczynione przez spadkodawcę bezpośrednio przed śmiercią w postaci udziału w nieruchomości lokalowej położonej w Z. oraz udziału w nieruchomości gruntowej zabudowanej położonej w J.. Łącznie powód uzasadniał, iż należny jego osobie zachowek po odliczeniu zapisu zwykłego i windykacyjnego wynosi 171.750 zł.

Zachowek dla córki czy syna z pierwszego i poprzedniego małżeństwa lub związku Poznań

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa przyznając, iż powód jest synem zmarłego L. P. z pierwszego małżeństwa. Pozwana zakwestionowała uwzględnienie jako składnika majątkowego polegającego rozliczeniu między stronami własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu położonego w Z., darowego na rzecz córki pozwanej wywodząc, iż nieruchomość stanowi składnik majątku osobistego pozwanej. W uzasadnieniu stanowiska B. P. (1) kwestionowała również przedstawione przez powoda wyliczenia odnośnie wartości aktywów majątku spadkowego po zmarłym mężu. Wskazała, że powód zawyżył wartość nieruchomości w G. oraz w J., a także wartość darowanej przez spadkodawcę nieruchomości w J.. Zarzuciła, iż powód nie uwzględnił , iż spadkodawca uczynił również darowizny na jego rzecz w łącznej kwocie 40.000 zł, a także wysokiej wartości broni myśliwskiej broni i kulowej oraz kolekcji trofeów myśliwskich, których łączną wartość pozwana określiła na 50.000 zł. Tym samym wywodziła, iż darowizny dokonane przez spadkodawcę na rzecz powoda jako syna oraz zapisy zwykłe i windykacyjne wyczerpują zachowek należny powodowi.

Spadkodawca L. P. na podstawie testamentu notarialnego powołał w całości do dziedziczenia żonę B. P. (1), co zostało stwierdzone aktem poświadczenia dziedziczenia. Powodowi jako jedynemu synowi spadkodawcy przysługuje zatem uprawnienie do żądania zachowku od pozwanej, przy czym – biorąc pod uwagę wiek powoda w dacie otwarcia spadku i brak podstaw do przyjęcia, że był on trwale niezdolny do pracy – na podstawie art. 991 § 1 KC in fine wysokość zachowku mu przysługującego stanowi ½ wartości udziału spadkowego który przypadłby mu w razie dziedziczenia ustawowego, a zatem ¼ wartości udziału.

Kolejnym krokiem w przedmiotowej sprawie jest określenie substratu zachowku, który tworzy czysta wartość spadku powiększona o darowizny doliczane do spadku oraz zapisy windykacyjne. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się jednak długów z tytułu zapisów zwykłych i poleceń. Sąd samodzielnie ustala skład i wartość spadku. Bezspornie w skład spadku wchodzą dwie nieruchomości, których wyłącznym właścicielem był spadkodawca: lokal mieszkalny położony w G. przy ulicy (…) oraz nieruchomość gruntowa położona w J., gmina Ż.. Wartość mieszkania w G. biegły wycenił na 288.564 zł, a nieruchomości w gminie Ż. na 13.107 zł, według stanu na dzień otwarcia spadku oraz aktualnych cen. Wartość nieruchomości określona przez biegłego nie była przez strony kwestionowana. Do wartości spadku należy również doliczyć udział w ruchomości samochodzie osobowym marki S. i strony bezspornie przyjęły, iż jego wartość wynosi 10.000. Odnośnie środków na rachunkach bankowych strony ostatecznie ustaliły, iż wspólne oszczędności małżonków zgromadzone w (…) Banku (…) S.A. wynosiły 10.000 zł, a więc zaliczeniu podlega udział w ½ – kwota 5.000 zł.

Podstawę obliczenia zachowku stanowi również wartość darowizn uczynionych przez spadkodawcę, tj. wartość darowizny dokonanej na rzecz siostry spadkodawcy jak i córki pozwanej. Obdarowane nie należały do kręgu spadkobierców ustawowych przy czym darowizny na ich rzecz zostały dokonane na miesiąc przed otwarciem spadku (w grudniu 2014 r.) i tym samym ich wartość polega zaliczeniu na substrat zachowku zgodnie z przepisem art. 994 § 1 KC

Bezspornie L. P. darował swojej siostrze J. W. cały swój udział wynoszący ¼ części w użytkowaniu wieczystym działki gruntu oraz we własności budynku mieszkalnego i zabudowania gospodarczego stanowiących odrębną nieruchomość położonych w J. przy ul. (…). Zgodnie z art. 995 KC wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Darowizna została dokonana w dniu 18 grudnia i biegły oszacował łączną wartość nieruchomości według stanu na dzień darowizny i aktualnych cen na kwotę 180.937 zł, a więc wartość udziału stanowiącego przedmiot darowizny wynosi 45.234 zł.

Zachowek dla córki czy syna z pierwszego i poprzedniego małżeństwa lub związku

Sąd uznał, iż obliczając zachowek należy również doliczyć wartość darowizny dokonanej przez spadkodawcę na rzecz M. J. córki pozwanej, a więc nie należącej do kręgu spadkobierców ustawowych. Oprócz darowizn uczynionych przez spadkodawcę na rzecz osób trzecich czyli nie należących do kręgu spadkobierców należy doliczyć darowizny dokonane na rzecz powoda. Sąd opierając się na dowodach z dokumentów ustalił, iż L. P. uczynił na rzecz syna darowizny w postaci pokrycia partycypacji w kosztach budowy mieszkania w G. przy ul (…), w kwocie 27.034 zł, a kwotę partycypacji po zamianie mieszkania na większe również pobrał powód.

Należy przy tym wskazać, iż błędny był pierwotny pogląd powoda, iż darowizny zdziałane w 2002 r. nie podlegają zaliczeniu na zachowek. Darowizny na rzecz osób z kręgu spadkobierców ustawowych podlegają bowiem zaliczeniu bez względu na datę ich uczynienia. Sąd ustalając wysokość darowizny na rzecz powoda konsekwentnie oparł się na dowodach z dokumentów. Zeznania świadków i stron w tym zakresie są dalece niespójne, darowizna na pokrycie partycypacji w kosztach budowy mieszkania była dokonana ponad 15 lat temu, a tym samym nie sposób jednoznacznie określić jakie kwoty powód otrzymał od swojej matki, jakie były rozliczenia między rodzicami powoda w zakresie wsparcia syna w uzyskaniu pierwszego mieszkania. Zeznania świadków obu stron wbrew twierdzeniom pozwanej nie wykazały również dalszych darowizn zmarłego na rzecz syna. Zaliczeniu na substrat zachowku podlega więc kwota darowizny na rzecz powoda 27.034 zł. Zaliczeniu na zasadach określonych wyżej podlega przedmiot zapisu windykacyjnego na rzecz powoda. Biegły z zakresu wyceny ruchomości określił wartość dubeltówki na kwotę 550 zł, a sztucera na kwotę 900 zł, czego strony nie kwestionowały. Powód nie otrzymał zapisu w postaci udziału w ruchomości samochodzie marki M., który został sprzedany przez śmiercią spadkodawcy i nie wchodził do spadku.

Łącznie czysta wartość spadku powiększona o wartość darowizn i zapisu windykacyjnego wynosi 462.689 zł. Kolejnym krokiem po ustaleniu substratu zachowku jest przemnożenie otrzymanej wartości przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku (1/4), co daje nam poszukiwaną wielkość, czyli wysokość zachowku (462.689 x1/4 = 115.672,25), przy czym na należny powodowi zachowek należy zaliczyć wartość zapisu windykacyjnego, zwykłego oraz uczynione przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny.

Zachowek dla córki czy syna z pierwszego i poprzedniego małżeństwa lub związku Poznań

Ostatnim krokiem jest więc odliczenie od ustalonej wartości zachowku kwot zapisów (zwykłego i windykacyjnego) oraz darowizny. Przedmioty zapisu windykacyjnego w postaci broni myśliwskiej stanowiły: dubeltówka i sztucer o wartości 550 zł i 900 zł według niekwestionowanej wyceny biegłego. Strony przyjęły, iż wartość zapisu windykacyjnego – trofeów myśliwskich wynosi 10.000 zł. Sąd wreszcie ustalił, opierając się na dowodach z dokumentów, iż L. P. w 2002 r. uczynił na rzecz syna darowizny w postaci pokrycia partycypacji w kosztach budowy mieszkania w G. przy ul (…), w kwocie 27.034 zł, a kwotę partycypacji po zamianie mieszkania na większe również pobrał powód. Łącznie kwota zapisów i darowizn na rzecz powoda wyniosła 38.484 zł (900+550+10.000+27.034=38.484). Tym samym wartość należnego powodowi zachowku wynosi 77.188,25 zł (115.672,25-38.484=77.188,25). Wyrok Sądu Okręgowego – I Wydział Cywilny z dnia 29 marca 2017 r. I C 154/15

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu