Zgodnie z art. 991 § 1 KC „zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.
Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Art. 1000 § 1 KC stanowi zaś, iż jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku.
Obliczenie wartości spadku dla potrzeb ustalenia zachowku odbywa się według zasad unormowanych w art. 922 KC i art. 993 – 995 KC, a jego efektem jest ustalenie czystej wartości spadku (substratu zachowku). Czysta wartość spadku stanowi różnicę między stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku, a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych. Istotne są regulacje zamieszczone w art. 993 – 995 KC, precyzujące sposób ustalania stanu czynnego i stanu biernego spadku – do aktywów spadku zalicza się darowizny i zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę, natomiast do pasywów spadku nie zalicza się zapisów zwykłych i poleceń. Oznacza to, że substrat zachowku równa się czystej wartości spadku oraz wartości darowizn. Przy braku majątku spadkowego podstawę obliczenia zachowku stanowi suma darowizn (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 1964 roku I CR 691/62).
Stosownie do art. 993 KC przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku darowizny. Art. 994 § 1 KC stanowi zaś, że przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od chwili otwarcia spadku, na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Istotne jest, że wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 § 1 KC).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
W niniejszej sprawie powód Z. W. (1) jest legitymowany do występowania z powództwem o zachowek, albowiem zalicza się do kręgu osób (rodzice), którym z mocy ustawy przysługuje przedmiotowe roszczenie. Jest on bowiem ojcem Z. W. (2). Z prawomocnego postanowienia (…) r., (…), wynika, że całość spadku po Z. W. (2), na podstawie testamentu własnoręcznego., nabyła M. K.. Powód nie dziedziczył po swoim synu, zatem w myśl dyspozycji art. 991 § 1 KC, należy mu się część udziału spadkowego, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Jest okolicznością bezsporną, iż spadkodawca nie uczynił na rzecz powoda darowizny w wysokości odpowiadającej należnemu mu zachowku, ani też nie dokonał na jego rzecz w testamencie żadnych zapisów.
W związku z powyższym roszczenie powoda o zachowek po Z. W. (2) jest zasadne i wymagalne, zaś obowiązek zapłaty sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku jest traktowany jako dług spadkowy, dłużnikiem zaś osoby uprawnionej do zachowku jest spadkobierca, czyli pozwana (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 1975 roku, III CZP 7/75, OSN 1976/1/1).
W sprawie ustalono, że spadkodawca zmarł jako bezdzietny kawaler, zatem cały spadek, w myśl przywołanego przepisu, na podstawie ustawy, przypadałby jego rodzicom. Jednocześnie, ponieważ matka spadkodawcy E. P. zmarła, a zatem nie dożyła otwarcia spadku, udział spadkowy, który by jej przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jedynym rodzeństwem zmarłego Z. W. (2) jest M. Ż., córka E. P. W konsekwencji stwierdzić trzeba, że przy dziedziczeniu ustawowym spadek po zmarłym Z. W. (2) nabyliby po połowie ojciec spadkodawcy – powód Z. W. (1) i siostra spadkodawcy – M. Ż..
W sprawie strony były zgodne, że w skład spadku po zmarłym Z. W. (2) wchodzi wyłącznie prawo własności lokalu mieszkalnego nr (…) położonego w budynku mieszkalnym, którą stanowi prawo użytkowania wieczystego gruntu w działce nr (…) oraz części budynku i urządzenia, które służą wyłącznie do użytku właścicieli lokal.
Kwestią sporną było z kolei ustalenie wartości przedmiotowego prawa. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2005 roku, I CK 765/04, wartość spadku w celu określenia zachowku ustala się według cen z chwili orzekania o zachowku. Powołany w sprawie biegły, którego opinia nie była kwestionowana, oszacował wartość nieruchomości na 123.000 zł. Pozwana podnosiła, że lokal obciążony jest prawem dożywocia, jednak jak ustalił biegły, z uwagi na śmierć uprawnionej, wygasło ono. W tym stanie rzeczy, dla ustalenia wysokości udziału przypadającego powodowi przyjąć należało pełną wartość nieruchomości tj. właśnie 123.000 zł.
Powód podnosił, czego pozwana nie kwestionowała, że jest trwale niezdolny do pracy z uwagi na przebyty wypadek samochodowy i powstały w jego wyniku uraz czaszkowo-mózgowy. Jak wynika z złożonych do akt dokumentów, powód jest osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym, całkowicie utracił wzrok oku lewym. W ocenie Sądu doznane urazy kwalifikują powoda do kategorii osób trwale niezdolnych do pracy, a co za tym idzie przyznania mu 2/3 udziału, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.
Ostatecznie zatem, mając na uwadze poczynione rozważania, na podstawie przywołanych przepisów, od pozwanej na rzecz powoda zasądzić należało kwotę 41.000 zł, która odpowiada wartości 2/3 udziału jaki by mu przypadał w przypadku dziedziczenia ustawowego tj. 1/2 części spadku (2/3 x 1/2 x 123.000 zł = 41.000 zł). Wyrok Sądu Okręgowego – I Wydział Cywilny z dnia 1 marca 2016 r. I C 310/15
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.