Stosownie do treści art. 679 § 1 KPC dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, z zastosowaniem przepisów rozdziału 8 Działu IV Tytułu II Księgi drugiej Kodeksu postępowania cywilnego. Jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność. Wniosek o wszczęcie takiego postępowania może zgłosić każdy zainteresowany (art. 679 § 2 KPC). W razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd spadku, zmieniając to postanowienie, stwierdzi nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym (art. 679 § 3 KPC).
W doktrynie wskazuje się, że podstawą zmiany prawomocnego postanowienia jest ustalenie, że zawarte w nim stwierdzenie nabycia spadku nie jest zgodne z rzeczywistym stanem prawnym. Wykazanie, że osoba legitymująca się postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku nie jest spadkobiercą lub że jej udział jest inny niż stwierdzony, obciąża wnioskodawcę; niezależnie sąd z urzędu bada, kto jest rzeczywiście spadkobiercą. Do najczęściej wymienianych przyczyn zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku zalicza się przedstawienie testamentu nieujawnionego w trakcie postępowania, wykrycie okoliczności uzasadniających nieważność testamentu przyjętego za podstawę dziedziczenia, zgłoszenie się spadkobiercy ustawowego nieznanego uczestnikom lub przez nich zatajonego, uznanie spadkobiercy za niegodnego (por. Demendecki T., Komentarz aktualizowany do art. 679 Kodeksu postępowania cywilnego (w:) Jakubecki A. (red.), Bodio J., Demendecki T., Marcewicz O., Telenga P., Wójcik M.P., Komentarz aktualizowany do ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego., LEX/el., 2015).
W pierwszej kolejności wskazać należy, iż powołanie do spadku może wynikać z ustawy albo z testamentu, przy czym sporządzenie ważnego testamentu powoduje, iż dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Nabycie spadku następuje z chwilą jego otwarcia, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy.
Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych (art. 944 § 1 KC). Spadkodawca ma prawo do odwołania swojego testamentu w całości lub w części w dowolnym momencie (art. 943 KC). Art. 946 KC wskazuje, że odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.
Na podstawie art. 945 § 1 KC testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści lub pod wpływem groźby.
Oświadczenie woli testatora posiada walor oświadczenia świadomego, jeżeli w czasie jego wyrażania nie występowały zaburzenia świadomości, a testator jasno i wyraźnie zdaje sobie sprawę, że sporządza testament o określonej treści. Oświadczenie zaś jest swobodne, jeśli spadkodawca nie kieruje się motywami intelektualnymi lub pobudkami uczuciowymi, mającymi charakter chorobliwy, nie pozostaje pod dominującym wpływem czyjejkolwiek sugestii i zachowuje wewnętrzne poczucie swobody postępowania. Rozpatrywanie braku świadomości i braku swobody nie może następować odrębnie, gdyż w każdym przypadku wyłączenia swobody wystąpi jednocześnie jakieś ograniczenie świadomości (por. Skowrońska-Bocian E., Komentarz do art. 945 KC (w:) Gudowski J. (red.), Skowrońska-Bocian E., Wierciński J., Kodeks cywilny. Komentarz. Spadki., LexisNexis, 2013). Wskazać również należy, iż zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w postanowieniu z dnia 30 kwietnia 1976 r.,(III CRN 25/76, LexisNexis nr (…), OSPiKA 1977, nr 4, poz. 78) stwierdzenie u spadkodawcy choroby psychicznej czy też innego zaburzenia psychicznego nie powoduje samo przez się nieważności testamentu (art. 945 § 1 pkt 1). W takim wypadku niezbędne jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego w celu ustalenia zdolności testowania spadkodawcy w chwili sporządzenia przez niego testamentu.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
W niniejszej sprawie wnioskodawczyni domagała się zmiany postanowienia Sądu Rejonowego w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po S. K. F., synu Z. i Z. z domu Muszyńskiej, zmarłym dnia 22 lipca 2011 r. w Ł., ostatnio stale zamieszkałym w Ł. przy ul. (…), w ten sposób, iż zamiast stwierdzenia że spadek na podstawie testamentu z dnia 31 sierpnia 1995 r. otwartego i ogłoszonego w dniu 22 lutego 2013 r. nabyła bratanica P. F. (1) w całości, stwierdzić, że spadek po ww. spadkodawcy na podstawie testamentu notarialnego z dnia 28 lipca 1997 r. nabyły A. P. (3) z d. A., B. P., A. P. (2) z d. P. oraz J. W. z d. B. po ¼ części każda z nich. Podstawą wniosku było odnalezienie przez wnioskodawczynię testamentu sporządzonego przez wnioskodawcę w dacie późniejszej niż testament, na podstawie którego zapadło postanowienie z dnia 13 maja 2013 r. W toku postępowania pełnomocnik uczestniczki P. F. (1) zakwestionował ważność testamentu z uwagi na podnoszone przez niego upośledzenie umysłowe spadkodawcy.
Spadkodawca S. F. w dniu 28 lipca 1997 r. sporządził testament, w którym do całego spadku powołał osoby inne niż wymienione w treści postanowienia Sądu Rejonowego, odwołując jednocześnie swój poprzedni testament. Sąd uznał przedmiotowy testament z dnia 28 lipca 1997 r. za ważny, albowiem wbrew twierdzeniom uczestniczki P. F. (1) brak jest podstaw do podważenia zdolności testowania spadkodawcy w chwili jego sporządzenia.
Przy ocenie stanu psychicznego spadkodawcy w chwili sporządzenia testamentu przez S. F. Sąd oparł się w całości na opinii biegłej sądowej psychiatry B. B. (2) oraz na całokształcie okoliczności wynikających z zeznań uczestników postępowania i świadka W. K..
W ocenie Sądu sporządzona przez biegłą B. B. (2) opinia jest zupełna, sporządzona w oparciu o wszelkie dostępne w aktach sprawy dowody, w szczególności w oparciu o dokumentację medyczną spadkodawcy i zeznania świadków. Biegła w ustnej opinii uzupełniającej wydanej na rozprawie w sposób wyczerpujący wyjaśniła, iż brak w pełni kategorycznej diagnozy wynika z nieprzeprowadzenia bezpośredniego badania osoby spadkodawcy, które ze względów oczywistych jest niemożliwe. Biegła sporządzając opinię bazować musiała na aktualnie dostępnych środkach dowodowych dokumentujących stan zdrowia spadkodawcy w chwili sporządzania testamentów. Wnioskowanie oparte na dokumentacji medycznej oraz zeznaniach świadków przy uwzględnieniu wysoko wyspecjalizowanej wiedzy biegłej w zakresie wydawanej opinii jest określone na prawdopodobieństwie. Opinia biegłej B. B. (2) dostarczała w sposób zupełny i wystarczający informacji na okoliczności wskazanie we wniosku dowodowym, stanowiąc pełnowartościowe źródło wiedzy specjalnej w sprawie.
Sąd podziela opinię biegłej, iż choroba spadkodawcy miała charakter neurologiczny i objawiała się głównie w sferze fizycznej spadkodawcy, powodując tam znaczne ograniczenia i niedogodności. Taki był również powód zwolnienia spadkodawcy z pracy i uznania go za niezdolnego do pracy. Z opinii biegłej wynika, iż u spadkodawcy wraz z chorobą neurologiczną występowały wprawdzie współistniejące objawy w sferze psychicznej o obrazie organicznych zaburzeń osobowości, które przejawiały się w zwiększonej pobudliwości, drażliwości i emocjonalności, jednak biegła wyjaśniła – zaś Sąd się do opinii tej przychyla – iż wskazane objawy organicznego uszkodzenia mózgu nie wykluczają świadomego i swobodnego wyrażenia woli w zakresie rozporządzenia testamentowego. Z dokumentacji medycznej spadkodawcy wynika, że czytał książki, gazety i słuchał radia. Cechowała go również bardzo dobrą pamięć przejawiająca się m.in. w pamięci o imieninach znajomych.
Co więcej, zachowanie przez spadkodawcę świadomości w dacie sporządzenia testamentu i brak wyraźnych objawów zaburzeń psychicznych wynika z zeznań świadka i uczestników. S. F. miał świadomość, iż sporządził testament z dnia 28 lipca 1997 r., w którym zapisał swój spadek czterem przyjaciółkom, także po fakcie testowania poinformował o tym swojego brata ciotecznego. Z zeznań uczestniczki D. F. wprost wynika, iż trudności w porozumieniu ze spadkodawcą wynikały z przyczyn fizycznych. Z drugiej zaś strony żaden z uczestników, także tych, którzy wnosili o oddalenie wniosku J. W., nie przytoczył konkretnych okoliczności mogących budzić uzasadnione wątpliwości co do stanu świadomości spadkodawcy w dacie testowania. Kontakty z nim były jednak uprzejme, spadkodawca potrafił przyjmować gości. Z zeznań uczestnika P. F. (2) wynika, iż jakkolwiek przypuszczał, że spadkodawca miał zaburzenia psychiczne, jednak nie umiał podać żadnego konkretnego przykładu, aby to wykazać, co pozostawia jego twierdzenie gołosłownym szczególnie w sytuacji, gdy uczestnik w przeciągu 9 lat przed sporządzeniem testamentu z dnia 28 lipca 1997 r. nie miał jakiegokolwiek kontaktu ze spadkodawcą.
W tym stanie rzeczy sporządzony przez S. F. w dniu 28 lipca 1997 r. testament, w którym spadkodawca odwołał swój testament z dnia 31 sierpnia 1995 r. oraz powołał do spadku A. P. (3) z d. A., B. P., A. P. (2) z d. P. oraz J. W. z d. B., jest testamentem ważnym, wyznaczającym zgodnie z wolą testatora porządek dziedziczenia. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 2 listopada 2015 r. I Ns 804/13
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.