Określenie spadku zawarte jest w art. 922 KC Z treści tego przepisu wynika, że do spadku należą prawa i obowiązki spadkodawcy, które jednocześnie spełniają cztery wymagania:
1. mają charakter cywilnoprawny,
2. mają charakter majątkowy,
3. nie są ściśle związane z osobą zmarłego,
4. nie przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy osoby te są spadkobiercami. Na marginesie można dodać, że pierwsze z tych kryteriów wprost nie wynikają z przepisu, ale z faktu, że prawo spadkowe jest częścią prawa cywilnego.
Prawa rodzinne, tj. wynikające ze stosunków rodzinnych, i odpowiadające tym prawom obowiązki z reguły mają charakter niemajątkowy. Wszakże nie wszystkie prawa i obowiązki rodzinne mają taki charakter, albowiem niektóre z nich, chociaż opierają się na więzi natury osobistej, mają określoną treść gospodarczą i są uwarunkowane interesem ekonomicznym uprawnionego, jak np. prawo do alimentacji.
Spośród praw i obowiązków majątkowych zmarłego, które są ściśle związane z jego osobą i wskutek tego nie wchodzą w skład spadku, można przykładowo wymienić:
1. prawa i obowiązki o treści majątkowej wynikające ze stosunków rodzinnych (w tej grupie największe praktyczne znaczenie ma prawo do żądania środków otrzymania alimentów i odpowiadający mu obowiązek alimentacyjny; prawo to gaśnie z chwilą śmierci uprawnionego, a w razie śmierci zobowiązanego odpowiedni obowiązek nie przechodzi na jego spadkobierców – art. 139 KRO, ale może powstać w stosunku do zobowiązanego w dalszej kolejności – art. 132 KRO);
2. prawo do renty i odpowiadający mu obowiązek, które nie wynikają ze stosunków rodzinnych, a których źródłem może być umowa lub jednostronna czynność prawna w formie zapisu testamentowego (art. 968 KC) albo czyn niedozwolony (art. 907 § 1 KC w związku z art. 444 KC – renta przyznana w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, bądź orzeczenie sądowe (art. 913 § 1 KC);
3. inne prawa majątkowe, które ex definitione nie mogą trwać dłużej niż przez okres życia uprawnionego, jak użytkowanie (art. 266 KC), służebności osobiste (art. 290 KC), prawo dożywocia (art. 908 i 911 KC);
4. niektóre umowne stosunki obligacyjne ulegają rozwiązaniu z chwilą śmierci jednej ze stron, przy czy m zwykle skutek ten zależy od dalszych okoliczności określonych w ustawie lub w treści umowy;
5. prawo do zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę doznaną wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia albo naruszenia dóbr osobistych wymienionych w art. 445 § 2 KC (wyjątek – roszczenie z tego tytułu zostało uznane na piśmie albo powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego – art. 445 § 3 KC).
W wypadku wymienionym wyżej w punkcie 1 wyjątek dotyczy rat alimentacyjnych, które stały się wymagalne za życia uprawnionego i zostały prawomocnie zasądzone, ale nie przekazane uprawnionemu, należą do spadku po uprawnionym (orzeczenie SN z 15 lipca 1965 r., III CO 36/65, OSNC 1966, z. 3, poz. 37).
Nie przechodzi na spadkobierców prawo dożywocia ustanowione na rzecz dożywotnika (art. 908 i 911 KC) z wyjątkiem – podobnie jak przy rencie – roszczeń o świadczenia należne za czas do śmierci uprawnionego (orz. SN z 1 marca 1954 r., II CO 1/54, OSN 1955, z I, poz. 10).
W razie ustanowienia renty prawo do pobierania renty – ze względu na jej osobisty charakter – wygasa ze śmiercią uprawnionego (R. Longchamps de Berier „Zobowiązania” wyd. III, Księgarnia Akademicka, Poznań 1948, s. 606, a także A. Ohanowicz i J. Górski „Zarys prawa zobowiązań” PWN Warszawa 1970, s. 506-507). Natomiast zaległe raty z tytułu renty stanowią wierzytelność spadkodawcy, która przechodzi na jego spadkobiorcę (orz. SN z 28 grudnia 1966 r., I PR 536/66, OSNC 1967, z 5, poz. 115). Jeżeli uprawniony do renty dożył dnia płatności renty płatnej z góry, to należy mu się całe świadczenie przypadające na dany okres, chociażby przypadały z góry także na czas po ustaleniu obowiązku płacenia renty; np. gdy pobrał rentę z góry za maj i zmarł 2 maja, to jego spadkobiercy nie są zobowiązani do zwrotu. W przypadku renty płatnej z dołu uprawnionemu należy się tylko ta część raty, która przypada za okres do ustania obowiązku, a więc gdy uprawniony zmarł np. 15 maja, to jego spadkobiercy mogą żądać tylko połowę renty za maj – art. 594 k.z., obecnie art. 905 KC (R. Longchamps de Berier, dz. cyt., s.608 oraz A. Ohanowicz, J. Górski dz. cyt., s. 506). Analogiczna sytuacja ma miejsce w razie śmierci zobowiązanego do świadczenia renty.
Na spadkobierców osoby obciążonej zapisem przechodzą prawa i obowiązki przewidziane w art. 968 KC, jeżeli co innego nie wynika z treści testamentu albo z istoty konkretnego zapisu lub polecenia (co do zapisu – zob. przytoczone przez sąd pierwszej instancji orz. SN z 5 stycznia 1962 r., 3 CR 862/61, OSNC 1963, z. poz. 121). Wyjątek stanowi zapis ustanawiający rentę o charakterze alimentacyjnym, która nie wchodzi w skład spadku po osobie zobowiązanej do wykonania takiego zapisu. Jednakże niespełnione świadczenia do chwili śmierci zobowiązanego z tytułu zapisu o charakterze renty wchodzą do spadku jako długi spadkodawcy.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
