W okresie, w którym majątek spadkowy stanowi własność dzieci małoletnich, osoby te, z uwagi na przewidziane w stosunku do nich ograniczenia w zakresie zdolności do czynności prawnych, nie są samodzielne w zarządzaniu swoim majątkiem. Zasadą jest, że zarząd majątkiem małoletnich dzieci, a więc także wchodzącymi w skład tego majątku nieruchomościami, sprawują ich rodzice. Jest to związane z przysługującą rodzicom władzą rodzicielską, która obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodzica do wykonywania pieczy nad majątkiem dziecka (art. 95 § 1 i art. 101 § 1 KRO). Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską aż do pełnoletności (art. 92 KRO). W wyjątkowych sytuacjach zarząd majątkiem małoletniego dziecka, w tym wchodzącymi w jego skład nieruchomościami, może być wykonywany przez ustanowionego przez sąd opiekuńczy kuratora. Możliwość taką wyraźnie przewiduje art. 109 § 3 KRO. Artykuł ten reguluje wydawanie przez sąd opiekuńczy różnych zarządzeń w sytuacji, gdy dobro dziecka jest zagrożone.
Sprawowanie przez rodziców zarządu majątkiem ich małoletnich dzieci, w tym należącymi do tego majątku nieruchomościami, znajduje się zatem pod nadzorem sądu opiekuńczego. Na przykład sąd opiekuńczy może nakazać rodzicom, żeby sporządzili inwentarz majątku dziecka i przedstawili go sądowi oraz zawiadamiali sąd o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku, w szczególności o nabyciu przez dziecko przedmiotów majątkowych o znacznej wartości (art. 104 § 1 KRO), którymi niewątpliwie są nieruchomości. Niezależnie od interwencji sądu opiekuńczego, rodziców zarządzających nieruchomościami ich dzieci, obowiązują określone zasady ustawowe, dotyczące tego zarządu. Poza tym, że zarząd ten sprawowany być powinien z należytą starannością (art. 101 § 1 KRO), odbywać się powinien z poszanowaniem wzajemnych relacji między rodzicami oraz ich dziećmi. W szczególności o istotnych sprawach dziecka, którymi są niewątpliwie sprawy dotyczące nieruchomości, rodzice rozstrzygają wspólnie, a w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy (art. 97 § 2 KRO). Poza tym przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących majątku dziecka, rodzice powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia (art. 95 § 4 KRO).
Oczywiście także przy podejmowaniu decyzji (czynności), przekraczających granice zwykłego zarządu, należy brać pod uwagę to, że do ważności tych czynności wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego. Na przykład w wyroku SN z 3.4.2007 r. (II UK 178/06, OSNP, Nr 9–10/2008, poz. 141) Dbałość o dobro dziecka w zarządzaniu jego majątkiem przejawia się też w tym, że czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim obracany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim, nadwyżka zaś na inne uzasadnione potrzeby rodziny (art. 103 KRO). Dotyczy to np. dochodów, uzyskiwanych z tytułu najmu lub dzierżawy należących do dziecka nieruchomości.
Zarządzając wchodzącymi w skład majątku dziecka nieruchomościami, należy się też liczyć z obowiązkiem rozliczenia z tego zarządu, biorąc pod uwagę jego zakończenie. Zgodnie z art. 105 KRO, po ustaniu zarządu rodzice obowiązani są oddać dziecku lub jego przedstawicielowi ustawowemu zarządzany przez nich majątek dziecka, a poza tym na żądanie dziecka lub jego przedstawiciela ustawowego, zgłoszone przed upływem roku od ustania zarządu, rodzice obowiązani są złożyć rachunek z zarządu, przy czym żądanie to nie może jednak dotyczyć dochodów z majątku pobranych w czasie wykonywania władzy rodzicielskiej.
Matka i ojciec nie mają wpływu na spadek i majątek dziecka
Szczególny przypadek zarządu majątkiem dziecka przez ustanowionego przez sąd opiekuńczy kuratora przewiduje art. 102 KRO. Zgodnie z tym przepisem w umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W wypadku takim, gdy darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczył zarządcy, sprawuje zarząd kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.
Wyłączenie składnika majątku spod zarządu rodziców na podstawie art. 102 KRO oznacza zarazem ograniczenie w tym zakresie ich władzy rodzicielskiej, względnie: do jej podziału między zarządcę (kuratora) i rodziców. Od woli testatora lub darczyńcy zależy w tym wypadku wyłączenie rozwiązania uznawanego przez ustawodawcę za „wyjściowe” (zarząd wszystkimi składnikami majątku dziecka przez rodziców) i przyjęcie skutku opcjonalnego, w postaci powstania odrębnego zarządu. Mechanizm tej dyspozytywności pozostaje jednak szczególny na tle typowych wypadków posługiwania się tą konstrukcją przez ustawodawcę.
Zapisanie majątku tylko na dziecko
Wyrażenie woli wyłączenia przedmiotów objętych darowizną lub zapisem spod zarządu wykonywanego przez rodziców zawsze musi nastąpić do chwili, w której przysporzenie wywoła skutek prawny. W konsekwencji (gdy do przysporzenia doszło inter vivos), po wejściu tej rzeczy do majątku dziecka i poddaniu jej zarządowi rodziców nie jest możliwa zmiana tego stanu przez złożenie zastrzeżenia, o którym mowa w art. 102 KRO.
Do chwili przeniesienia przedmiotu majątkowego na małoletniego, wola darczyńcy lub testatora może być wyrażana bez ograniczeń czasowych ani instrumentalnych. Co szczególnie istotne, zastrzeżenie o wyłączeniu tego przedmiotu z zarządu rodziców może zostać złożone w ramach osobnego aktu – uzupełnienia umowy darowizny (której skutki jeszcze nie nastąpiły) lub w ramach innego testamentu.
Spadek i majątek tylko dziecka, a matka nie decyduje
Podstawą ustanowienia zarządcy powinno być zawsze orzeczenie sądu opiekuńczego. W konsekwencji, wskazanie zarządcy przez darczyńcę lub testatora oznacza wyłącznie określenie osoby mającej sprawować tę funkcję. Jej kompetencja do wykonywania zarządu wynika jednak zawsze, ostatecznie, z orzeczenia sądu – który zobowiązany jest ocenić, czy w testamencie lub umowie darowizny zostały spełnione przesłanki skutecznego ustanowienia kuratora.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości w zakresie błędu medycznego lekarza albo szpitala, odszkodowania czy zadośćuczynienia pozostajemy do Państwa dyspozycji.
Z wyrazami szacunku.