Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zachowek od sprzedanego poniżej ceny rynkowej mieszkania, domu czy nieruchomości

Ustawodawca pozostawił spadkodawcy wybór co do sposobu zapewnienia uprawnionemu należnego mu zachowku, spadkodawca może bowiem powołać uprawnionego do dziedziczenia po sobie, może ustanowić na jego rzecz zapis, czy też dokonać na jego rzecz darowizny. Dopiero w sytuacji, gdy uprawniony nie otrzymał w żadnej z tych postaci należnego zachowku, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego pokrycia, natomiast w razie różnicy między wartością należnego zachowku a wartością przypadającej uprawnionemu korzyści z tytułu powołania do dziedziczenia, zapisu czy darowizny, może on dochodzić sumy pieniężnej wyrównującej tę różnicę (art. 991 § 2 KC). Konsekwencją przyjętej regulacji jest obowiązek zaliczania na poczet należnego zachowku darowizn uczynionych przez spadkodawcę.

Zachowek od sprzedanego mieszkania, domu czy nieruchomości poniżej ceny rynkowej Poznań

Stosownie do treści art. 991 § 1 KC uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, przy czym wysokość zachowku w myśl cytowanego przepisu wynosi połowę wartości udziału, jaki przypadałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym, chyba, że uprawniony do zachowku jest osoba małoletnią lub trwale niezdolna do pracy, gdyż wówczas wysokość ta wynosi dwie trzecie wartości tego udziału. Udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku ustala się dla każdego uprawnionego na podstawie ogólnych przepisów o dziedziczeniu ustawowym z art. 931 i nast. KC z uwzględnieniem zasady wyrażonej w art. 992 KC, zgodnie z którą przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni, a następnie udział ten mnoży się przez jedną drugą lub dwie trzecie. Tak ustalony udział stanowi podstawę do określenia wysokości zachowku. Ustalenie wysokości udziału spadkowego wyrażonego odpowiednim ułamkiem przeprowadza się oddzielnie dla każdej uprawnionej osoby, po czym udział ten mnoży się przez czystą wartość spadku, zaś otrzymana w wyniku tej operacji rachunkowej wartość stanowi należny uprawnionemu zachowek.

W sytuacji bowiem gdy nieruchomość, wchodząca do spadku, została zbyta przez spadkobiercę za tę nieruchomość, fizycznie weszła w skład spadku i stała się niejako jej surogatem, cena rynkowa uzyskana przez pozwana z tytułu sprzedaży tej nieruchomości.  Podkreślić należy, że tak ustalona wartość nieruchomości w oparciu o rzeczywistą, rynkową cenę uzyskaną z tytułu jej zbycia, chroni zarówno interesy spadkobiercy (pozwanej), jak i uprawnionego do zachowku (powódki), a tym samym odpowiada zasadom słuszności, na które powoływał się SN w uchwale z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, a przyjęcie do wyliczenia zachowku innej wysokości wartości tej nieruchomości wypaczałby sens instytucji zachowku. Sąd podziela przy tym stanowisko pozwanej z odpowiedzi na pozew, że w wypadku, gdy przedmiot wchodzący w skład spadku został zbyty, jego wartość powinna być określona według chwili zbycia (vide: P. Księżak, Zachowek w polskim prawie spadkowym, Warszawa 2010, str. 242; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 28.12.2012 r., sygn. I ACa 1294/12).

Zachowek od sprzedanego mieszkania, domu czy nieruchomości poniżej ceny rynkowej Poznań

Podkreślić należy, że ceny nieruchomości wynikają z uregulowań, warunków zaistniałych na rynku i nie ma na nie wpływu żadna ze stron. Tym samym nie może być tak, że znaczne różnice w wysokości tych cen zaistniałe w określonym, często znacznym czasie (tj. pomiędzy datą otwarcia spadku, a datą orzekania w sprawie o zachowek), w sytuacji gdy nieruchomość została sprzedana przez spadkobiercę za cenę rynkową (a nie miał on żadnego obowiązku powstrzymywania się z jej zbyciem), będą wyłącznie obciążać bądź spadkobiercę (gdy nastąpił wzrost cen nieruchomości) bądź uprawnionego do zachowku (w sytuacji gdy ceny te spadły). W takich zaś okolicznościach należy raczej przyjąć, że wartość nieruchomości stanowi cena uzyskana za nią przez spadkobiercę.

Zauważyć przy tym należy, iż także Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84 wskazał, iż w sprawie o zachowek konieczne jest zagwarantowanie, uwzględnienie realnej wartości spadku, która może ulegać zmianie w czasie na skutek rożnych przemian i zdarzeń ekonomicznych. Zaznaczyć zaś trzeba, że nie zawsze realna wartość spadku odpowiada, w przypadku nieruchomości, aktualnej cenie tej nieruchomości ustalonej według stanu nieruchomości na datę otwarcia spadku. Tak niewątpliwie jest, gdy nieruchomość pozostaje nadal w posiadaniu spadkobiercy, w sytuacji zaś, gdy została ona przez niego sprzedana, realną wartość stanowi cena rynkowa uzyskana za nią przez spadkobiercę.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Powódka A. B. domagała się zasądzenia na jej rzecz od pozwanej J. B. kwoty 35.000 zł z ustawowymi odsetkami do dnia zapłaty oraz zasądzenia zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu swojego żądania powódka przytoczyła, iż zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego pozwana J. B. nabyła na podstawie testamentu z 7 listopada 2003 r. w całości spadek po B. S., do kręgu spadkobierców ustawowych której należeli pozwana jako jej córka oraz J. S. jako jej syn. Testamentem B. S. powołała do spadku wyłącznie pozwaną.

Zachowek od sprzedanego mieszkania, domu czy nieruchomości poniżej ceny rynkowej Poznań

W odpowiedzi na pozew pozwana J. B. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o obciążenie powódki kosztami procesu według norm przepisanych. Pozwana zakwestionowała wysokość dochodzonego zachowku, wskazując, iż rzeczywista wartość wchodzącego w skład spadku lokalu mieszkalnego wynosiła 120.000 zł, tj. cenę za jaką została on sprzedany i ta wartość winna być przyjęta do wyliczenia wysokości zachowku.

W niniejszej sprawie poza sporem było, iż w skład masy spadkowej po B. S. wchodziło prawo własności lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość. Ustalenia wartości masy spadkowej Sąd dokonał na podstawie wartości odpowiadającej cenie sprzedaży przedmiotowego prawa, tj. przyjmując jego wartość w kwocie 120.000 zł. Pozwana J. B. sprzedając wszak przedmiotową nieruchomość sprzedała ją w takiej postaci i według takiego stanu, jaki byłby przedmiotem dziedziczenia ustawowego powódki, gdyby nie testament, zaś cena uzyskana przez pozwaną za tę nieruchomość stanowi substrat zachowku.

Mając zatem na uwadze, iż wartość stanu czynnego spadku po B. S. wynosiła 120.000 zł Sąd tę wartość przyjął jako punkt wyjścia do obliczeń należnego powódce zachowku. Jeżeli chodzi o wysokość zachowku to należy wskazać, iż powódka byłaby uprawniona do zachowku z art. 991 § 1 KC, a należny jej udział w spadku jako zstępnej J. S. wynosiłby 1/2 część spadku, w związku z czym wysokość przedmiotowego zachowku wynosi połowę wartości tego udziału, tj. ¼ ze 120.000 zł, a więc 30.000 zł. Co do tej kwoty Sąd uznał powództwo za zasadne, oddalając je w pozostałym zakresie jako pozbawione uzasadnionych podstaw. Wyrok Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 14 czerwca 2013 r. I C 122/13

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu