Stosownie do treści art. 922 § 1 KC prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi czwartej kodeksu cywilnego. Podstawą powołania do spadku może być testament, a w razie jego braku ustawa. Dziedziczenie ustawowe bowiem co do całości albo co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 KC).
W myśl art. 941 KC na wypadek śmierci można rozrządzić majątkiem jedynie przez testament, który zgodnie z art. 942 KC może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Art. 944 § 1 KC stanowi zaś, że sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Dodatkowo stosownie do art. 945 § 1 pkt 1 KC testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.
Testament należy do czynności prawnych o wysokim stopniu sformalizowania. Musi zostać sporządzony w formie przewidzianej prawem i z zachowaniem wszystkich wymogów ustawowych. Zgodnie z art. 949 § 1 Kodeksu cywilnego, spadkobierca może sporządzić taki testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Zgodnie z § 2 przywołanego artykułu, brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeśli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Zgodnie z art. 958 Kodeksu cywilnego, testament sporządzony z naruszeniem art. 949 § 1 Kodeksu cywilnego jest nieważny . Jak zauważył Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 kwietnia 1973 r. (III CZP 78/72)3, ten szczególny rygoryzm w zakresie formy rozrządzeń na wypadek śmierci wiąże się, z jednej strony, z ich doniosłością w zakresie praw majątkowych. z drugiej zaś strony z faktem, że o ich ważności i tłumaczeniu decyduje się dopiero po śmierci testatora. Dalej Sąd Najwyższy stwierdza, iż zgodnie z utrwalonym poglądem zachowanie szczególnej formy testamentów ma na celu, po pierwsze, skłonienie spadkodawcy do dojrzałego rozważenia doniosłości kroku, który chce przedsięwziąć, i treści testamentu, który zamierza sporządzić. Po drugie, ułatwienie zbadania, czy spadkodawca miał rzeczywiście wolę testowania, tzn. świadomość, że podjęte przez niego zachowanie się stanowi akt sporządzenia testamentu, i to o danej treści. Po trzecie, ułatwienie dowodu sporządzenia. autentyczności i treści testamentu, a zarazem utrudnienie posłużenia się testamentem sfałszowanym lub uchylonym.
W przypadku gdy spadkodawca przeznaczy oznaczonej osobie przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, a rozrządzenie to budzi wątpliwości co do jego charakteru, osobę taką należy uznawać nie za zapisobiercę, ale za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Gdyby natomiast takie rozrządzenie testamentowe zostało poczynione na rzecz kilku osób, to osoby te – znów w razie wątpliwości – należy kwalifikować jako powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.
Należy przyjmować, że art. 961 kc znajduje zastosowanie tylko „w razie wątpliwości”; przy tym z kontekstu dwukrotnego użycia tego zwrotu w treści powołanego artykułu uznać należy, że chodzi o wątpliwości dotyczące tego, jakie znaczenie przywiązywał testator do przeznaczenia w swoim testamencie konkretnych przedmiotów oznaczonym osobom – czy chciał na ich rzecz poczynić zapisy, czy może powołać je jako spadkobierców. Jeśli więc testator wyraźnie wskazał, że czyni zapisy, to tak należy traktować dokonane przez niego rozrządzenia i nie ma wówczas możliwości stosowania art. 961 KC. Dopiero jeśli nic we wskazanej kwestii nie wynika wyraźnie z testamentu, ani przy zastosowaniu ogólnych reguł wykładni testamentu (art. 948 KC) nie da się jednoznacznie rozstrzygnąć, czy stosując wspomniane rozrządzenie testator chciał ustanowić zapisy czy powołać spadkobierców, w grę wchodzi zastosowanie art. 961 KC.
Norma art. 961 KC znajduje zastosowanie, kiedy testator rozrządził na rzecz oznaczonego spadkobiercy lub spadkobierców w testamencie poszczególnymi przedmiotami wyczerpującymi prawie cały spadek. Wobec braku dostarczenia tu przez ustawodawcę bliższych wytycznych, kwestią ocenną pozostaje, kiedy takie dyspozycje przedmiotami wyczerpują prawie cały spadek. Większość przedstawicieli doktryny, wykładając ten przepis, także używa określeń opisowych, dających możliwość pewnej elastyczności ocen w tym zakresie, podobnie zresztą jak sam art. 961 KC. Przykładowo podaje się, że wartość pominiętych przedmiotów musi być gospodarczo nieistotna.
Sprawa spadkowa opracowana przez Kancelarię
A. K. zmarła 09 grudnia 2015 roku w T., swoim ostatnim miejscu zamieszkania. Tylko raz zawierała związek małżeński ze S. K.. Z tego małżeństwa urodziło się dwoje dzieci K. G. oraz J. K., który zmarł przed spadkodawczynią pozostawiając jedno dziecko M. S. nie posiadała dzieci pozamałżeńskich, ani przysposobionych. Spośród spadkobierców tylko M. M. (1) i M. T. złożyły oświadczenia o przyjęciu sadku wprost. Nikt ze spadkobierców nie zawierał umowy zrzeczenia się dziedziczenia Nie był również sporządzany akt poświadczenia dziedziczenia
A. K. pozostawiła testament własnoręczny z dnia 01 września 2012 roku w którym do dziedziczenia spółdzielczego prawa do lokalu powołała wnuczki M. M. (1), i M. T. Wartość spółdzielczego prawa do lokalu wynosi 120000 złotych. Ponadto spadkodawczyni posiadała środki zgromadzone na koncie bankowym w Banku w kwocie 22950,00 złotych.
Do akt został dołączony własnoręczny testament spadkodawczyni. Jego autentyczność nie była kwestionowana w związku z czym Sąd przyjął, że A. K. sporządziła ważny testament własnoręczny.
S. w testamencie powołała swoje wnuczki. Wymieniony jest ta jednak jeden składnik majątkowy w postaci spółdzielczego prawa do lokalu. Jego bezsporna wartość podana w toku postępowania to 120.000 złotych. Z ustaleń sądu wynika jednak, że w skład spadku wchodzą środki w kwocie 22.950 złotych.
Zgodnie z treścią art. 961 kodeksu cywilnego jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tą poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Tak więc zadaniem Sądu w niniejszej sprawie było ustalenie czy spółdzielcze prawo do lokalu opisane w testamencie wyczerpuje cały lub prawie cały spadek. Wartość spółdzielczego prawa do lokalu podana bezspornie w toku postępowania to 120000 złotych. Środki finansowe zgromadzone na koncie to kwota ponad 22000 złotych. Z relacji wartości wynika, że testamentem nie został objęty prawie cały spadek. Tak więc uznać należy, iż testament stanowi powołanie do zapis zwykłego i nie jest powołaniem do spadku.
W tym stanie rzeczy mamy do czynienia w sprawie z dziedziczeniem stawowym uregulowanym w art. 931 kodeksu cywilnego. Stanowi on, że w pierwszej kolejności do dziedziczenia powołane są dzieci spadkodawcy i dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał przypada jego dzieciom w częściach równych. Sąd stwierdził, że spadek po A. K. zmarłej dnia 9 grudnia 2015 r. w T. mającej ostatnie zwykłe miejsce pobytu w T.na podstawie ustawy nabyły z dobrodziejstwem inwentarza córka K. G. (córka A. i A.) oraz wprost wnuczka: M. M. (1) (córka J. i M.) po połowie. Postanowienie Sądu Rejonowego – XI Wydział Cywilny z dnia 15 listopada 2016 r. XI Ns 3128/15
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.