Stosownie do treści przepisu art. 926 KC powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych (zdanie 1 art. 931 § 1 KC). Zgodnie z art. 941 KC na wypadek śmierci można rozrządzić majątkiem przez testament. Testament zaś należy tłumaczyć tak, aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy (art. 948 § 1 KC).
Zgodnie z treścią art. 945 § 1 KC testament jest nieważny, jeśli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, bądź też został sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści, bądź też został sporządzony pod wpływem groźby. Zgodnie z treścią art. 958 KC testament jest nieważny, jeśli został sporządzony z naruszeniem przepisów o formie. Nadto, jak każda czynność prawna, testament może być nieważny, jeżeli jego treść jest sprzeczna z ustawą, z zasadami współżycia społecznego lub ma na celu obejście ustawy (art. 58 KC).
Oświadczenie woli testatora jest świadome, jeżeli w czasie sporządzania testamentu nie występowały żadne zaburzenia świadomości, a testator jasno i wyraźnie zdaje sobie sprawę, że sporządza testament o określonej treści. Oświadczenie to jest swobodne, jeśli spadkodawca nie kieruje się motywami intelektualnymi lub pobudkami uczuciowymi mającymi charakter chorobliwy, nie pozostaje pod wpływem czyjejkolwiek sugestii i zachowuje wewnętrzne poczucie swobody postępowania. W niniejszej sprawie Sąd nie dopatrzył się braku świadomości i braku swobody testatorki przy formułowaniu swojej ostatniej woli.
Zgodnie z treścią art. 949 KC. spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym , podpisze i opatrzy datą. W niniejszej sprawie Sąd nie dopatrzył się naruszenia przepisów o formie testamentu skutkującego jego nieważnością. Spadkodawczyni sporządziła testament w całości pismem ręcznym, podpisała go i opatrzyła datą.
Uzupełnienie powyższego przepisu stanowią art. 959 i następne KC, a w szczególności art. 961 KC, w myśl którego, jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.
Przy ocenie zaś, czy przedmiot przeznaczony w testamencie określonej osobie wyczerpuje prawie cały spadek, uwzględnieniu podlegają jedynie przedmioty (prawa) należące do spadkodawcy (w jego ocenie) w chwili sporządzenia testamentu (tak m.in. w postanowieniach Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2008 roku, w sprawie V CSK 378/07, oraz z dnia 29 marca 2007 roku, w sprawie I CSK 3/07).
W postanowieniu z dnia 3 listopada 2004 roku, w sprawie III CK 472/03, Sąd Najwyższy wskazał, że ustawodawca, mając na uwadze motywacje działań osób sporządzających akt ostatniej woli, przyjął, że przeznaczenie określonej osobie przedmiotów majątkowych wyczerpujących prawie cały spadek jest przejawem woli uczynienia tej osoby swoim następcą prawnym pod tytułem ogólnym, a więc spadkobiercą. O tym, czy przedmioty przeznaczone w testamencie oznaczonej osobie wyczerpują prawie cały spadek, decyduje rzeczywiście porównanie ich wartości z wartością przedmiotów pominiętych. Jeżeli przedmioty majątkowe pominięte mają wartość znaczniejszą w relacji do rzeczy i praw objętych testamentem, to wówczas stosowanie art. 961 KC jest wyłączone. Decyduje tu zobiektywizowana wartość gospodarcza.
Reguła interpretacyjna zawarta w art. 961 KC wchodzi w grę tylko wówczas, gdy – jak wynika z tego przepisu – spadkobierca przeznaczył w testamencie oznaczonej osobie (osobom) poszczególne przedmioty majątkowe i zachodzi wątpliwość co do zakresu tego rozporządzenia (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 grudnia 2004 roku, w sprawie I CK 319/04, M.Prawn. 2008/2/103). Do reguł z art. 961 KC nie należy zatem sięgać, po pierwsze – gdy wolą testatora (ustaloną przy zastosowaniu reguł z art. 948 KC) było ustanowienie zapisu (zapisów), po drugie zaś – gdy nie da się powiedzieć, iż wymienione przez spadkodawcę przedmioty wyczerpują prawie cały spadek (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 13 października 1995 roku, w sprawie II CKN 129/95).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
J. B. sporządził dwa testamenty własnoręczne. W jednym z nich do dziedziczenia po sobie mieszkania własnościowego we W. przy ul. (…) powołał swoją żonę T. B.. W drugim do dziedziczenia po sobie domu i działki przy ul. (…) w K. i wszystkiego co tam się znajduje, jako swojej wyłącznej własności, powołał swoją konkubinę Z. S.. Żadne ze spadkobierców ustawowych ani testamentowych nie zostało uznane niegodnym dziedziczenia. Dzieci spadkodawcy, jego żona ani konkubina nie zawierali z nim umów o zrzeczeniu się spadku ani nie składali oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Uczestnicy ostatecznie nie kwestionowali testamentów spadkodawcy jako sporządzonych własnoręcznie przez niego. Przychylili się do wniosku Z. S. o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie obu testamentów przez Z. S. i T. B. stosownie do udziałów w wielkości w jakiej pozostają do siebie zgodnie przyjęte wartości nieruchomości tj. 500 000 zł działka z domem w K. i 200 000 zł własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu we W. z tym, że uczestnicy żądali przyjęcia, iż do spadku wchodzi wyłącznie udział w ½ części w zabudowanej domem nieruchomości gruntowej.
Oba testamenty spadkodawcy obejmowały nieruchomości, które w sumie wyczerpywały prawie cały spadek. Zarazem oba testamenty wobec objęcia każdym z nich różnych składników majątkowych i przypisania ich przez spadkodawcę różnym osobom, nie zawierały sprzecznych wobec siebie postanowień więc w całości pozostawały ważne, niezależnie od tego który z nich w dniu (…) sporządzony został pierwszy. Zarazem zgodnie ustalona wartość nieruchomości pozwala przyjąć, że wartość domu z działką w K. (500 000 zł) stanowiła 5/6 majątku spadkowego, a udział w ½ części we własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu we W. (100 000 zł) 1/6 wartości tego majątku. Zatem wnioskodawczyni odziedziczyła spadek w 5/6 części zaś uczestniczka T. B. w 1/6 części. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 2 kwietnia 2014 r. I Ns 1420/12
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
