Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zapisanie mieszkania lub domu w testamencie na syna, córkę, wnuka czy wnuczkę

Stosownie do treści art. 926 § 1 KC powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu, przy czym pierwszeństwo przyznaje się testamentowi, który najpełniej odzwierciedla wolę spadkodawcy. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 2 KC). Ponadto dziedziczenie ustawowe ma miejsce w sytuacji, gdy spadkodawca sporządził testament, jednakże testament ten okazał się nieważny. W myśl art. 670 KPC sąd bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkodawca pozostawił testament. W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku rola sądu jest determinowana ustawowym nakazem działania z urzędu, a rozstrzygnięcie zapada niezależnie od wniosków i stanowiska stron, lecz stosownie do wyników postępowania dowodowego oraz norm prawa materialnego, mających zastosowanie w danym stanie faktycznym. Nie wyłącza to ogólnych przepisów dotyczących postępowania dowodowego i nie zwalnia zainteresowanych z obowiązku udowodnienia twierdzeń, z których wywodzą korzystne dla siebie skutki prawne ani nie nakłada na sądy orzekające obowiązku prowadzenia postępowania dowodowego z urzędu, lecz chodzi przede wszystkim o zbadanie z urzędu, stosownie do treści zebranego materiału dowodowego, kto jest spadkobiercą (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2011 r., sygnatura akt I CSK 12/11).

Zapisanie mieszkania lub domu w testamencie na syna, córkę, wnuka czy wnuczkę Poznań

Po myśli art. 941 KC rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Testament jest czynnością prawną jednostronną, o charakterze osobistym, odwołalnym, zawierającą rozporządzenie spadkodawcy dokonane mortis causa. Jest on czynnością prawną wysoce sformalizowaną, z którą ustawa wiąże ściśle określone wymogi formalne, dalej idące niż wobec czynności inter vivos. Czynność sporządzenia testamentu wymaga zatem zachowania odpowiedniej formy, przy czym przepisy dotyczące formy testamentu mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Istotne znaczenie ma wymóg, aby spadkodawca działał cum animo testandi, czyli z wolą wywołania skutków prawnych na wypadek śmierci (E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński, Art. 945 (w:) J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, wyd. II, WKP 2017). Charakter testamentu kwalifikuje go jako dokument zawierający oświadczenie woli spadkodawcy – testatora dokonującego rozporządzeń swym majątkiem spadkowym. W rozporządzeniach testamentowych testator wskazuje osoby, które mają otrzymać po nim określone korzyści, tj. określa osoby spadkobierców, zapisobierców i dalszych zapisobierców. Spadkodawca może powołać w testamencie do dziedziczenia jedną lub kilka osób, może powołać spadkobiercę do części lub całości spadku, jak też może wyłączyć od dziedziczenia określone osoby z kręgu spadkobierców ustawowych testamentem negatywnym. W zakresie ustalenia treści konkretnych rozporządzeń testator ma pełną swobodę w granicach określonych przepisami prawa spadkowego (tzw. zasada swobody testowania).

Dla zachowania ważności testamentu należy go sporządzić w jednej z przepisanych prawem form. Ustawa wśród tzw. zwykłych form testamentu przewiduje możliwość jego sporządzenia w formie testamentu własnoręcznego (art. 949 KC) oraz w formie aktu notarialnego (art. 950 KC), do którego zastosowanie znajdą przepisy ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz.U. z 2016 r. poz. 1796).

Zgodnie z art. 968 § 1 KC spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis). Dalszy zapis polega na tym, że spadkodawca obciąża zapisem zapisobiercę. Przedmiotem zapisu może być świadczenie majątkowe, takie jak:

  1. wypłata określonej sumy pieniężnej,
  2. zobowiązanie do przeniesienia na wskazaną zapisem osobę własności rzeczy zarówno należącej, jak i nienależącej do spadku,
  3. ustanowienie przez spadkobiercę określonego prawa na rzecz takiej osoby, w tym ograniczonego prawa rzeczowego,
  4. zrzeczenie się należącej lub nienależącej do spadku wierzytelności skierowanej przeciw zapisobiercy,
  5. zobowiązanie do świadczenia pewnych usług na rzecz zapisobiercy,
  6. inne świadczenia o charakterze majątkowym.

Zapis może zostać także określony jako ułamek wartości udziału spadkowego Przedmiotem zapisu mogą być zarówno rzeczy ruchome oznaczone co do tożsamości jak i rzeczy oznaczone co do gatunku.

Jeżeli przedmiotem zapisu jest nieruchomość, do pełnego wykonania obowiązku spadkobiercy nie wystarczy wydanie (udostępnienie) nieruchomości. Niezbędne jest w tym wypadku przeniesienie prawa własności na zapisobiercę w formie aktu notarialnego (uchwała SN z 17.1.1969 r., uchwała SN z 10.8.1988 r., III CZP 65/88). W tej ostatniej uchwale SN orzekł, że: „Stosownie do treści art. 968 § 1 KC, zapis sprawia, że spadkobierca nim obciążony zobowiązany jest wobec zapisobiorcy do spełnienia określonego świadczenia. Zapis zatem sam przez się nie powoduje, że zapisobiorca nabywa prawo stanowiące przedmiot zapisu już w momencie otwarcia spadku. Natomiast przysługuje mu w stosunku do spadkobiercy roszczenie o wykonanie zapisu przez spełnienie określonego w testamencie świadczenia majątkowego. Spełnienie świadczenia skutkuje wykonaniem nałożonego na spadkobiercę zobowiązania. Jeżeli zatem przedmiotem zapisu jest prawo własności działki gruntu lub udział we własności działki gruntu, to do wykonania zapisu niezbędne jest przeniesienie własności w drodze odpowiedniej czynności. W tym wypadku chodzić tu będzie o zawarcie przez obciążonego zapisem spadkobiercy z zapisobiorcami umowy o przeniesienie własności (udziału) nieruchomości w formie aktu notarialnego, jak tego wymagają art. 156 i 158 KC. W sytuacji, gdy osoba, na której rzecz uczyniony został zapis nieruchomości, przyjęła go przez objęcie w posiadanie przedmiotu zapisu, lecz odmawia zawarcia ze spadkobiercą obciążonym zapisem umowy w formie aktu notarialnego przenoszącej na nią własność tej nieruchomości, spadkobierca uprawniony jest do żądania w drodze powództwa, aby sąd stwierdził obowiązek zapisobiercy do złożenia oznaczonego oświadczenia woli”.

Zapisanie mieszkania lub domu w testamencie na syna, córkę, wnuka czy wnuczkę Poznań

Zapis testamentowy może także nakładać na spadkobiercę obowiązek ustanowienia na rzecz zapisobiercy odrębnej własności lokalu, jak również do przeniesienia udziału we własności tej nieruchomości (uchwała SN z 20.11.1981 r., III CZP 48/81). W uchwale tej sąd stwierdził m.in., że w przypadku gdy wykonanie zapisu przez zawarcie umowy o ustanowienie odrębnej własności lokali mieszkalnych (między spadkobiercą a zapisobiercą) nie będzie – w świetle obowiązujących przepisów – możliwe i z tej przyczyny zapis nie mógłby być zrealizowany, treść zapisu mogłaby stanowić zobowiązanie spadkodawcy do przeniesienia na rzecz zapisobiercy określonego udziału w prawie własności spadkowej nieruchomości. Wielkość tego udziału byłaby określona stosunkiem wartości zapisu do wartości nieruchomości spadkowej.

W zależności od tego, z jakim zapisem mamy do czynienia, w różny sposób kształtuje się odpowiedzialność zobowiązanego z tytułu zapisu wobec zapisobiercy. Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości – do roszczeń zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również do roszczeń obciążonego zapisem o zwrot nakładów na rzecz stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy. Jeżeli zaś przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, obciążony powinien świadczyć rzeczy średniej jakości, uwzględniając przy tym potrzeby zapisobiercy. Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej.

Nie każda osoba wskazana przez testatora jako zapisobierca automatycznie staje się uprawniona do zapisu. Dopiero sąd w postępowaniu spadkowym bada zdolność do dziedziczenia oraz przesłanki niegodności dziedziczenia zapisobiercy. Warto także pamiętać, że zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Niespełnienie warunku eliminuje zapisobiercę z kręgu uprawnionych. Zapisobierca nie jest spadkobiercą, nie odpowiada więc za długi spadkowe. Natomiast sam zapis ma charakter obciążenia masy spadkowej i jest długiem spadkowym obciążającym spadkobiercę. Dalszy zapis jest z kolei ciężarem dla zapisobiercy. Wpływa to na rozliczenia podatkowe, pomniejszając podstawę opodatkowania

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

W niniejszej sprawie spadkodawczyni sporządziła testament własnoręczny, który został przez nią podpisany i opatrzony datą. Ważność tego testamentu nie była kwestionowana, nie budzi też wątpliwości Sądu. W treści testamentu spadkodawczyni przekazała swoje mieszkanie własnościowe M. M. wyłączając wszystkich z rodziny. Postanowiła, iż rzeczy które znajdują się w mieszkaniu może zabrać rodzina. W ocenie Sądu wątpliwości budzi wskazana przez wnioskodawcę interpretacja tego testamentu.

W niniejszej sprawie spadkodawczyni nie powołała spadkobiercy czy spadkobierców do całości spadku, natomiast przekazała wskazanej w treści testamentu osobie – M. M. stanowiące jej własność mieszkanie. W tej sytuacji oceny czy wnioskodawca jest osobą powołaną do całości spadku czy też jedynie zapisobiercą należy dokonać przy zastosowaniu art. 961 KC.

Zapisanie mieszkania lub domu w testamencie na syna, córkę, wnuka czy wnuczkę Poznań

W konsekwencji w niniejszej sprawie należy porównać wartość składnika majątkowego przeznaczonego wnioskodawcy w testamencie – mieszkania położonego w K. przy ul. (…) określona na 80 000 zł z wartością pozostałych składników wchodzących w skład spadku. Jak wynika z okoliczności sprawy w skład spadku wchodziło także wyposażenie mieszkania, które stanowiły stare, zużyte przedmioty, nie posiadające istotnej wartości, jak też środki pieniężne zgromadzone na rachunkach bankowych w łącznej kwocie ponad 50 000 zł (dokładna wartość tych środków na pierwszą połowę sierpnia 2019 r. wynosiła 51 818,11 zł, przy czym w ocenie Sądu brak jest okoliczności wskazujących, aby wartość ta była w istotny sposób – mający znaczenie dla rozstrzygnięcia- mniejsza w dacie testowania czy w dacie otwarcia spadku), co do których to środków pieniężnych spadkodawczyni nie zawarła żadnego rozrządzenia w testamencie. Porównanie wskazanych wartości przedmiotów majątkowych, którymi spadkodawczyni dokonała rozrządzenia w testamencie tj. mieszkania i wartości przedmiotów, którymi nie zadysponowała tj. wartość środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, nie pozwala uznać, iż wartość części spadku pominiętej w testamencie jest znikoma, nieznaczna czy marginalna.

W tej sytuacji należy uznać, iż w/w mieszkanie przekazane w testamencie wnioskodawcy nie wyczerpuje prawie całego spadku, wobec czego stosownie do treści art. 961 KC wnioskodawca jest jedynie zapisobiercą, a do dziedziczenia spadku powołani są spadkobiercy ustawowi (art. 931 i nast. KC), którzy jedynie zobowiązani są do wydania zapisu osobie wskazanej w testamencie (art. 968 i nast. KC). W konsekwencji wnioskodawcę M. M. należy uznać nie za spadkobiercę powołanego do całości spadku lecz za zapisobiercę, na którego rzecz w testamencie spadkodawczyni dokonała zapisu mieszkania położonego przy ul. (…) w K.. Natomiast powołanie spadkobierców do spadku po F. P. nastąpi na podstawie ustawy.

Z okoliczności niniejszej sprawy wynika, iż rodzice spadkodawczynie nie dożyli otwarcia spadku (tj. zmarli przed spadkodawcą). Otwarcia spadku nie dożyli też siostra spadkodawczyni F. K. oraz brat E. M. (2), którzy nie pozostawili zstępnych. W konsekwencji spadek po F. P. na podstawie ustawy nabyli czterej bracia spadkodawczyni S. M., F. M., A. M., E. M. (1) w równych częściach tj. po ¼ części spadku. Wobec powyższego Sąd orzekł jak w punkcie I postanowienia.

Odnosząc się natomiast do zapisu uczynionego przez spadkodawczynię w testamencie na rzecz wnioskodawcy M. M. wskazać należy, iż zgodnie z treścią art. 968 § 1 KC spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły). Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 15 stycznia 2020 r. I Ns 172/18

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu