Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkobierca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia. (art. 670 § 1 KPC). Zgodnie z art. 959 KC, spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób.
Stosownie do art. 968 § 1 KC spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły). Według art. 971 KC jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. Z mocy art. 972 KC przepisy o powołaniu spadkobiercy, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności stosuje się odpowiednio do zapisów.
Zgodnie z art. 961 KC, jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.
Dyrektywa interpretacyjna zawarta w zd. 2 art. 961 KC ma bowiem zastosowanie wyłącznie w przypadku istnienia wątpliwości co do charakteru prawnego dokonanych rozrządzeń. Jeżeli rozrządzenia testatora nie budzą wątpliwości co do ich charakteru lub w drodze interpretacji testamentu charakter ten można ustalić, to wykluczone jest stosowanie tej dyrektywy. Ma ona bowiem na celu usunięcie wątpliwości w sytuacji, gdy spadkodawca wprawdzie dokonał rozrządzeń, ale jednocześnie nie określił jednoznacznie ich charakteru (post. SN z 1.12.2011 r., I CSK 419/10, L., z glosami: M. R., Rej. 2012, Nr 7-8, P. K. i K. S., PS 2013, Nr 3).
Rozrządzenia testamentowe zawierają różnego rodzaju dyspozycje. Nie należą do rzadkości takie, w których spadkodawca, zamiast powoływać spadkobiercę, przeznacza określone przedmioty majątkowe konkretnej osobie lub osobom, najczęściej chcąc w ten sposób dokładniej określić swoją wolę co do rozporządzenia całym majątkiem spadkowym. Często też spadkodawca nie zdaje sobie sprawy z tego, że jego rozporządzenie może mieć inne skutki niż podział całego majątku spadkowego oraz że istnieje w prawie polskim instytucja zapisu, za który jego rozporządzenie może być uznane. Takie sytuacje mogą rodzić wątpliwości co do woli spadkodawcy oraz co do jego rzeczywistych intencji i treści testamentu. Jeżeli wątpliwości nie dadzą się usunąć w drodze wykładni testamentu, wówczas ma zastosowanie art. 961 KC.
Zgodnie z art. 961 KC, jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.
W treści art. 961 KC możemy znaleźć dwa, różniące się od siebie stany faktyczne. W pierwszej części przepisu ustawodawca normuje sytuację, w której spadkodawca rozporządził poszczególnymi przedmiotami majątkowymi wyczerpującymi prawie cały spadek na rzecz jednej osoby. Wówczas, w sytuacji, gdy pojawią się wątpliwości co do wykładni testamentu, taką osobę poczytuje się za powołaną do całości spadku.
Druga sytuacja dotyczy rozporządzenia poszczególnymi przedmiotami majątkowymi wyczerpującymi prawie cały spadek na rzecz kilku osób. Wówczas, w razie wątpliwości, takie osoby poczytuje się za spadkobierców testamentowych w częściach ułamkowych, które należy ustalić, biorąc pod uwagę stosunek wartości przeznaczonych danym osobom przedmiotów.
Artykuł 961 KC dotyczy sytuacji, w której brak jest precyzyjnej treści testamentu. Jeżeli z treści testamentu nie da się jednoznacznie wywnioskować, czy spadkodawca przeznaczył poszczególne przedmioty majątkowe jako zapis, czy też powołał spadkobierców, wówczas ustawodawca wprowadza domniemanie powołania spadkobiercy (spadkobierców). Regulacja ta ma służyć jak najpełniejszemu uwzględnieniu woli spadkodawcy.
Celem art. 961 KC jest również ochrona spadkobierców ustawowych. Z punktu widzenia spadkobierców ustawowych istotne jest, aby osoby, które uzyskują prawie cały spadek w wyniku dyspozycji ustawowych, były spadkobiercami, a nie zapisobiercami. W sytuacji, gdy prawie cały majątek zostałby rozdysponowany przez spadkodawcę w testamencie, spadkobiercy ustawowi nie uzyskiwaliby żadnego przysporzenia ze spadku, natomiast obciążeni byliby odpowiedzialnością za długi spadkowe.
Sąd Najwyższy jednoznacznie określił art. 961 KC jako dyrektywę interpretacyjną mającą zastosowanie wtedy, gdy nie wystarczą ogólne reguły wykładni (art. 948 KC), aby ustalić rzeczywistą wolę spadkodawcy. Jak stwierdził SN w uchw. z 1.12.2011 r. (I CSK 419/10, Legalis): „dyrektywa interpretacyjna zawarta w zd. 2 art. 961 KC ma zastosowanie wyłącznie w przypadku istnienia wątpliwości co do charakteru prawnego dokonanych rozrządzeń. Jeżeli rozrządzenia testatora nie budzą wątpliwości co do ich charakteru lub w drodze interpretacji testamentu charakter ten można ustalić, to wykluczone jest stosowanie tej dyrektywy” (zob. też akceptującą glosę P. Księżaka, K. Szymury, Glosa do post. SN z 1.12.2011 r., I CSK 419/10, PS 2013, Nr 3, s. 118–124). Podobnie stwierdził SN w wyr. z 16.9.1993 r. (III CZP 122/93, Wok. 1994, Nr 1, s. 1): „art. 961 KC ma charakter normy interpretacyjnej treści testamentu. Celem tej interpretacji jest zaś zapewnienie możliwie najpełniejszego urzeczywistnienia woli spadkodawcy, utrzymania jego rozporządzeń w mocy i nadanie im rozsądnej treści” oraz w post. SN z 19.10.2000 r. (II CKN 505/00, Legalis): „Przepis ten nie wprowadza bowiem odmiennych (…) zasad dziedziczenia. Stanowi jedynie normę interpretacyjną w wypadku, gdy spadkodawca rozrządził w testamencie poszczególnymi przedmiotami majątkowymi, które wyczerpują prawie cały spadek, istnieje zaś wątpliwość co do rzeczywistej woli spadkodawcy”.
Sprawa spadkowa opracowana przez Kancelarię
I. J. zmarł jako wdowa. Pozostawiła dwie córki: B. T. z domu J. i M. D. z domu J. (uczestniczki postępowania). Innych dzieci własnych ani przysposobionych spadkodawczyni nie miała. Pozostawiła testament notarialny z dnia 20 maja w którym oświadczyła, że zapisuje wnukom: W. T., K. T. (1), córce B. T. i zięciowi K. T. (2) – po ¼ części samodzielnego lokalu mieszkalnego nr (…), położonego w Ł. przy ul. (…). W związku z tym zapisem spadkodawczyni w testamencie zobowiązała swoich spadkobierców ustawowych do wydania przedmiotu zapisu niezwłocznie po otwarciu spadku. Innych testamentów I. J. nie sporządzała. Nikt z uprawnionych nie zrzekał się dziedziczenia po spadkodawczyni, nie odrzucał po niej spadku, nikt nie został uznany za niegodnego dziedziczenia po niej. O zgonie spadkodawczyni wnioskodawczyni i uczestnicy dowiedzieli się w dniu jej śmierci.
I. J. pozostawiła dwie córki: B. T. i M. D., które stosownie do powołanych wyżej regulacji są powołane do spadku po ½ części. Nie ma racji wnioskodawczyni w niniejszej sprawie twierdząc, że spadkodawczyni w testamencie z dnia 20 maja 1993 roku powołała wskazane tam osoby do spadku po 1/4 części.
W testamencie notarialnym z dnia 20 maja 1993 roku spadkodawczyni wyraźnie wskazała, że zapisuje wskazanym osobom po ¼ części oznaczony lokal mieszkalny, a nadto zobowiązuje swoich spadkobierców ustawowych do wydania przedmiotu zapisu. Nie ma zatem wątpliwości, że zamiarem I. J. nie było powołanie do spadku, ale zobowiązanie spadkobierców ustawowych do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonych osób. Postanowienie Sądu Rejonowego – II Wydział Cywilny z dnia 22 września 2015 r. II Ns 912/15
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
