Spadkobierca nie może bez zgody pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek ze spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku. Rozporządzenie przedmiotem należącym do spadku stanowi faktycznie rozporządzenie udziałem w tym przedmiocie. Bezskuteczność dokonanego rozporządzenia, polega na tym, że sąd dokonujący działu spadku może traktować określony przedmiot jakby udział w nim nadal należał do współspadkobiercy, tj. przeprowadzić dział spadku tak jakby rozporządzenia nie było. Orzekając o bezskuteczności sąd nie uznaje w sentencji postanowienia działowego czynności za nie wywołującą skutków, ani też nie określa zakresu sankcji bezskuteczności, gdyż wynika ona z ustawy.
Nie stanowi sporu o przynależność określonego przedmiotu do spadku w rozumieniu art. 685 KPC, a więc o jego własność, spór wynikający z zarzutu któregokolwiek ze spadkobierców, że dokonane przez spadkobiercę rozporządzenie udziałem w przedmiocie należącym do spadku bez zgody pozostałych spadkobierców jest bezskuteczne na podstawie art. 1036 KC. Spór taki może natomiast dotyczyć ważności przeniesienia przez spadkodawcę własności określonej rzeczy na jednego ze spadkobierców w drodze zawartej z nim umowy.
Jako ugruntowany w doktrynie i orzecznictwie można uznać pogląd, że jest to względna bezskuteczność, podmiotowo ograniczona tylko do współspadkobiercy, który nie wyraził zgody i tylko o tyle, o ile rozporządzenie naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie materialnoprawnych przepisów o dziale spadku (art. 1036 zdanie drugie KC; por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 1963 r., III CO 21/63, OSNCP 1, nr 12. poz. 245 oraz uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 września 1996 r., III CZP 97/96, OSNC 1996, nr 12, poz. 158). Przepis art. 1036 zdanie drugie KC, określający skutki czynności rozporządzającej udziałem w przedmiocie należącym do spadku, podjętej przed działem spadku, pozwala na dokonanie działu z uwzględnieniem prawa majątkowego, w którym udziałem rozporządził uprzednio spadkobierca. Rozstrzygnięcie sądu orzekającego o przedmiotowym oraz podmiotowym zakresie stwierdzonej bezskuteczności powinno być zamieszczone w orzeczeniu co do istoty sprawy. Takie prawomocne merytoryczne rozstrzygnięcie korzysta z powagi rzeczy osądzonej i wiąże strony oraz sąd, który je wydał, jak również inne sądy i organy państwowe. Przesłanki wykluczające sankcję przewidzianą w art. 1036 KC sąd orzekający przytacza w uzasadnieniu postanowienia.
Kończąc zatem, w doktrynie i orzecznictwie Sądu Najwyższego za ugruntowane należy uznać stanowisko, że brak zgody współspadkobiercy na rozporządzenie przez spadkobiercę jego udziałem w przedmiocie należącym do spadku nie pociąga za sobą nieważności tej czynności prawnej, lecz jedynie i to w ograniczonym zakresie względną jej bezskuteczność ustalaną na etapie działu spadku (por. np. postanowienie z dnia 3 kwietnia 1990 r., III CRN 68/90 OSNC 1991, Nr 8-9, poz. 109; czy postanowienie z dnia 16 lutego 2001 r., IV CKN 1212/00, OSNC 2001, z. 9, poz. 140). Analogiczne stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 lipca 1993 r., III CZP 95/93 (OSP 1994, z. 9, poz. 168) na tle rozporządzenia – po ustaniu wspólności ustawowej przez jednego z małżonków – udziałem w przedmiocie, który był objęty wspólnością majątkową. Akceptację znalazło to stanowisko w piśmiennictwie.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.