Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Dziedziczenie spadku i majątku przez rodzeństwo, gdy brat albo siostra zostawił testament

Stosownie do treści art. 926 § 1 KC powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu, przy czym pierwszeństwo przyznaje się testamentowi, który najpełniej odzwierciedla wolę spadkodawcy. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 2 KC). Ponadto dziedziczenie ustawowe ma miejsce w sytuacji, gdy spadkodawca sporządził testament, jednakże testament ten okazał się nieważny. W myśl art. 670 KPC sąd bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkodawca pozostawił testament. W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku rola sądu jest determinowana ustawowym nakazem działania z urzędu, a rozstrzygnięcie zapada niezależnie od wniosków i stanowiska stron, lecz stosownie do wyników postępowania dowodowego oraz norm prawa materialnego, mających zastosowanie w danym stanie faktycznym. Nie wyłącza to ogólnych przepisów dotyczących postępowania dowodowego i nie zwalnia zainteresowanych z obowiązku udowodnienia twierdzeń, z których wywodzą korzystne dla siebie skutki prawne ani nie nakłada na sądy orzekające obowiązku prowadzenia postępowania dowodowego z urzędu, lecz chodzi przede wszystkim o zbadanie z urzędu, stosownie do treści zebranego materiału dowodowego, kto jest spadkobiercą (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2011 r., sygnatura akt I CSK 12/11).

Dziedziczenie spadku i majątku przez rodzeństwo, gdy brat albo siostra zostawił testament Poznań

Po myśli art. 941 KC rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Testament jest czynnością prawną jednostronną, o charakterze osobistym, odwołalnym, zawierającą rozporządzenie spadkodawcy dokonane mortis causa. Jest on czynnością prawną wysoce sformalizowaną, z którą ustawa wiąże ściśle określone wymogi formalne, dalej idące niż wobec czynności inter vivos. Czynność sporządzenia testamentu wymaga zatem zachowania odpowiedniej formy, przy czym przepisy dotyczące formy testamentu mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Istotne znaczenie ma wymóg, aby spadkodawca działał cum animo testandi, czyli z wolą wywołania skutków prawnych na wypadek śmierci (E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński, Art. 945 (w:) J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, wyd. II, WKP 2017). Charakter testamentu kwalifikuje go jako dokument zawierający oświadczenie woli spadkodawcy – testatora dokonującego rozporządzeń swym majątkiem spadkowym. W rozporządzeniach testamentowych testator wskazuje osoby, które mają otrzymać po nim określone korzyści, tj. określa osoby spadkobierców, zapisobierców i dalszych zapisobierców. Spadkodawca może powołać w testamencie do dziedziczenia jedną lub kilka osób, może powołać spadkobiercę do części lub całości spadku, jak też może wyłączyć od dziedziczenia określone osoby z kręgu spadkobierców ustawowych testamentem negatywnym. W zakresie ustalenia treści konkretnych rozporządzeń testator ma pełną swobodę w granicach określonych przepisami prawa spadkowego (tzw. zasada swobody testowania).

Dla zachowania ważności testamentu należy go sporządzić w jednej z przepisanych prawem form. Ustawa wśród tzw. zwykłych form testamentu przewiduje możliwość jego sporządzenia w formie testamentu własnoręcznego (art. 949 KC) oraz w formie aktu notarialnego (art. 950 KC), do którego zastosowanie znajdą przepisy ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz.U. z 2016 r. poz. 1796).

Zgodnie z treścią art. 945 § 1 KC testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony: a) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, b) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści, c) pod wpływem groźby. Ustawowa regulacja wad oświadczenia woli zawarta w części ogólnej Kodeksu cywilnego (art. 82-88 KC) została zatem w znaczny sposób zmodyfikowana i dostosowana do charakteru czynności prawnej mortis causa, jaką jest testament. Z istoty tej czynności wynika bowiem, że nie istnieje potrzeba ani ochrony praw osób trzecich, ani też bezpieczeństwa obrotu. Ochronie podlega tylko wola testatora, który w chwili dokonywania oceny ważności testamentu już nie żyje.

Odnosząc się do wady testamentu polegającej na sporządzeniu go w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, należy wskazać, że w orzecznictwie i doktrynie podkreśla się, iż stan wyłączający swobodne i świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest anormalnym stanem psychicznym, w którym występują zaburzenia świadomości, pod wypływem których testator nie zdaje sobie wyraźnie sprawy z tego, że sporządza testament określonej treści, bądź też zaburzenia wewnętrznej swobody postępowania polegające na pozostawaniu pod dominującym wpływem czyjejś sugestii, bądź chorobowych pobudek lub motywów. W wypadku powstania wątpliwości, czy testament został sporządzony świadomie i swobodnie, zachodzi potrzeba ustalenia stanu psychicznego i zbadania stanu umysłu testatora w chwili sporządzania testamentu. Przy tym stwierdzenie u spadkodawcy choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, czy zaburzeń czynności psychicznych nie powoduje samo przez się nieważności testamentu. Dla wykazania, że spadkodawca znajdował się w stanie, o jakim mowa w powołanym wyżej przepisie, koniecznym jest wykazanie, że cierpiał on na chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy bądź też inne zaburzenia czynności psychicznych mogące powodować ograniczenie swobody decyzji i wyrażenie woli w chwili testowania.

Dziedziczenie spadku i majątku przez rodzeństwo, gdy brat albo siostra zostawił testament Poznań

Podkreślić przy tym należy, że przy sporządzaniu testamentu brak świadomego albo swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli może wynikać z jakichkolwiek powodów, a testator nie musi znajdować się w stanie nieprzytomności lub zakłócenia czynności psychicznych. Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli, jak i stan wyłączający swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli musi jednak wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli tj. stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Źródłem rzeczonej wady oświadczenia woli są zatem właściwości psychiki lub procesu myślowego, znajdujące się ,,wewnątrz” osoby składającej oświadczenie woli. Same natomiast sugestie osób trzecich nie wyłączają swobody powzięcia decyzji, gdyż w przeciwnym wypadku niemal każde oświadczenie woli dotknięte byłoby omawianą wadą, rzadko bowiem człowiek działa zupełnie swobodnie (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2011 r., sygnatura akt I CSK 115/11). Jednocześnie sama okoliczność, że testament został sporządzony w formie aktu notarialnego, nie stanowi przeszkody do wykazania jego nieważności według art. 945 KC (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1985 r., sygnatura akt III CRN 181/85).

Powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Stan wyłączający swobodę musi wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a nie w sytuacji zewnętrznej. Stan wyłączający swobodę należy rozumieć jako wykluczający możliwość podejmowania jakiejkolwiek samodzielnej decyzji lub inaczej jako sytuację wyłączającą możliwość swobodnego, nieskrępowanego wyboru zachowania (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 7 lutego 2006 r., sygnatura akt IV CSK 7/05, oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 sierpnia 2014 r., sygnatura akt VI ACa 1180/13).

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Ze zgromadzonego w rozpoznawanej sprawie materiału dowodowego wynika, że M. J. (1) sporządziła w dniu 3 marca 2015 roku testament własnoręczny, w którym do całości spadku po sobie powołała swojego brata a uczestnika niniejszego postępowania – I. A. i jednocześnie uczyniła zapisy na rzecz wnioskodawcy i uczestników niniejszego postępowania.

Wnioskodawca wnosił o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy i kwestionował ważność testamentu spadkodawczyni z dnia 3 marca 2015 roku. Kwestionował fakt, aby został on sporządzony własnoręcznie przez spadkodawczynię oraz podnosił, że testament ten jest nieważny z uwagi na to, że spadkodawczyni nie miała w chwili jego sporządzenia pełnej świadomości i swobody powzięcia decyzji i wyrażenia woli.

Odnosząc się w pierwszym rzędzie do zarzutu jakoby oświadczenie z dnia 3 marca 2015 roku nie zostało sporządzone własnoręcznie przez spadkodawczynię M. J. (1) podnieść należy iż w tej sprawie rozstrzygające znaczenie miała opinia pisemna biegłego z zakresu ekspertyzy pisma R. H..

Dziedziczenie spadku i majątku przez rodzeństwo, gdy brat albo siostra zostawił testament Poznań

Z obiektywnego punktu widzenia (z punktu widzenia biegłego) rękopisy (zapisy tekstowe i podpis) rozpoczynające się od słów: „J. M., Ł. dnia 03.30.2015 r… Ostatnia wola – Destament…”, zakończone :,,…Pozostała kwotę mojemu synowi A. J. (1) D. M.” stanowiące treść testamentu sporządzonego na kratkowanej kartce papieru formatu A4 nakreśliła ta sama osoba, której materiał porównawczy przedłożono do analizy jako wzory pisma i podpisów M. J. (1). Opinia ta nie była przy tym kwestionowana przez żadną ze stron a w szczególności przez wnioskodawcę. Z powyższego jednoznacznie zatem wynika, iż testament własnoręczny z dnia 3 marca 2015 roku sporządziła sama spadkodawczyni M. J. (1).

Wnioskodawca podnosił także, że testament spadkodawczyni z dnia 3 marca 2015 roku jest nieważny z uwagi na to, że spadkodawczyni nie miała w chwili jego sporządzenia pełnej świadomości i swobody powzięcia decyzji i wyrażenia woli.

W toku postępowania na podstawie opinii biegłej sądowej psychiatry A. M. Sąd ustalił, że spadkodawczyni M. J. (1) w czasie sporządzania testamentu własnoręcznego w dniu 3 marca 2015 roku nie prezentowała objawów choroby psychicznej z zakresu ostrych psychoz, upośledzenia umysłowego, bardzo głębokiego otępienia ani otępienia z objawami psychotycznymi wyłączające świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie swojej woli. Również rozpoznawany u spadkodawczyni zespół depresyjno-lękowy nie powodował u niej stanu wyłączającego świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie swojej woli. Spadkodawczyni w trakcie sporządzania testamentu w dniu 3 marca 2015 roku pozostawała w logicznym kontakcie utrudnionym jedynie przez stan somatyczny, nie zaś stan psychiczny. Nadto Sąd ustalił, w oparciu o powyższą opinię, że obecność guzów przerzutowych w mózgu samo w sobie nie ma znaczenia orzeczniczego, jeśli nie powodują one objawów psychopatologicznych albo zaburzeń świadomości. Z obiektywnego punktu widzenia (z punktu widzenia biegłego psychiatry) u spadkodawczyni nie wystąpiły również objawy niepożądane z powodu brania leków przeciwbólowych, mogące spowodować wyłączenie świadomego albo swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia swojej woli.

Również z neurologicznego punktu widzenia, jak ustalił Sąd w oparciu o opinię biegłego neurologa J. Z., brak jest danych, iż w dniu 3 marca 2015 roku spadkodawczyni M. J. (1) znajdowała się w stanie uniemożliwiającym jej świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli w zakresie rozporządzenia majątkiem. Biegły wskazał na brak występowania jakichkolwiek danych, aby w tym okresie uległy nasileniu lub wystąpiły, nowe objawy ogniskowego uszkodzenia mózgu, które mogły być ewentualnie przyczyną tzw. zespołu nadciśnienia śródczaszkowego, które z przyczyn neurologicznych mogły być powodem zaburzeń świadomości.

Reasumując, Sąd uznał, że testament M. J. (1) z dnia 3 marca 2015 roku jest ważny, albowiem w chwili jego sporządzenia spadkodawczyni nie znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Mając na uwadze powyższe Sąd doszedł do przekonania że spadkodawczyni M. J. (1) sporządziła ważny i skuteczny testament własnoręczny z dnia 3 marca 2015 roku. Zgodnie zatem z wolą spadkodawczyni Sąd orzekł, że spadek po niej dziedziczy jej brat – uczestnik niniejszego postępowania I. A. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 14 maja 2018 r. I Ns 515/15

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu