Po zmarłej osobie fizycznej status spadkobiercy uzyskują wyłącznie osoby, które uzyskały tytuł powołania do spadku po spadkodawcy. Polskie prawo zna dwa tytuły powołania do dziedziczenia : ustawę i testament. Normatywną podstawę powyższej okoliczności stanowi art. 926 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 459 ze zm., powoływana dalej w skrócie jako KC). Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje dopiero wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Tym samym nie ulega zatem wątpliwości, iż powołanie z testamentu ma zawsze pierwszeństwo przez powołaniem z ustawy. Dopiero w sytuacji braku testamentu lub całkowitej lub częściowej jego nieważności, następuje dziedziczenie ustawowe. Przepis art. 926 § 1 KC wyraża generalną zasadę, iż powołanie do dziedziczenia z testamentu ma pierwszeństwo przez dziedziczeniem ustawowym. Zasada ta zabezpiecza pełną realizację swobody w dysponowaniu majątkiem na wypadek śmierci. Testamentowy tytuł powołania do spadku wyłącza – z zastrzeżeniem wyjątku określonego w art. 926 § 3 KC – powołanie z ustawy także wówczas, gdy osoby powołane w testamencie należą do kręgu spadkobierców ustawowych.
Jedną z naczelnych zasad prawa spadkowego jest zasada swobody testowania. Osoba fizyczna ma prawnie zagwarantowaną możliwość swobodnego dysponowania majątkiem także na wypadek śmierci, co stanowi niejako przedłużenie swobody w dysponowaniu majątkiem w drodze czynności prawnych dokonywanych za życia (inter vivos). Granice tej swobody są zakreślone w ustawie stosunkowo szeroko, wyznacza je postulat zrozumiałości oświadczeń woli i możliwości wywołania przez nie skutków prawnych, na które jest skierowane w świetle obowiązującego porządku prawa pozytywnego (tak uznał m.in. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 czerwca 2001 roku, II CKN 543/00, OSNC 2002/1/14). Swoboda testowania jest zagwarantowana przez ustawę, a jej ograniczenia są wyjątkiem (A. Kidyba, E. Niezbecka: Kodeks cywilny. Komentarz. Spadki, Warszawa 2012). Obowiązkiem Sądu jest zapewnienie realizacji ostatniej woli spadkodawcy wyrażonej w testamencie ( art. 948 § 1 KC).
Zgodnie z art. 949 § 1 KC spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Z kolei art. 958 KC stanowi, że testament sporządzony z naruszeniem przepisów rozdziału niniejszego jest nieważny, chyba że przepisy te stanowią inaczej
Stosownie do art. 950 KC testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego. Powyższy przepis w zakresie formy odsyła do postanowień art. 79 i nast. ustawy z 14 lutego 1991 roku – Prawo o notariacie (Dz.U. z 2016 r., poz. 1796 ze zm.). Przepisy o formie aktu notarialnego są dość rygorystyczne i sformalizowane, stąd też ta forma testamentu uważana jest za najbardziej bezpieczną, z uwagi na urzędowy charakter dokumentu oraz udział w czynności notariusza. Przepisy dotyczące formy testamentu mają na celu zapewnienie autentyczności testamentu, woli testowania, zdolności testowania, ustalenia wzajemnego stosunku kilku testamentów. Dlatego uznaje się powszechnie, iż najpełniej zabezpiecza on rzeczywistą wolę spadkodawcy. Istotne jest też i to, że testament taki ma charakter dokumentu urzędowego w świetle art. 244 KPC co oznacza, iż jego obalenie jest znacznie utrudnione. Poza tym strona zaprzeczająca prawdziwości takiego dokumentu powinna udowodnić, że dokument ten nie pochodzi od organu, który go wystawił lub że zawarte w nim oświadczenie jest niezgodne z prawdą (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2015 roku, IV CK 428/04).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Transponując powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, iż ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, iż J. M. nie sporządziła w całości dokumentu opatrzonego nazwą “testament” a jedynie podpisała go. Tym samym przywołany testament jest nieważny, gdyż nie został w całości sporządzony, przez spadkodawczynię, czego wymaga dyspozycja cytowanego powyżej art. 949 KC. Mając na uwadze powyższe zasadnym jest w przedmiotowej sprawie rozstrzygnąć o powołaniu do spadku na podstawie ustawy. Zgodnie z art. 931 § 1 KC w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek: dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Spadkodawczyni J. M. zmarła będąc rozwódką i pozostawiając jedno dziecko – uczestniczkę D. M. (1). Mając powyższe na uwadze oraz treść art. 1015 § 2 KC (obowiązującego w dacie otwarcia spadku). Sąd stwierdził, iż spadek po J. M. zmarłej w dniu 26 lutego w Ł. nabyła w całości, z dobrodziejstwem inwentarza, córka D. M. (1).
Na marginesie wskazać należy, iż nawet gdyby hipotetycznie przyjąć, iż złożony do akt sprawy testament był w całości sporządzony przez J. M., to jej spadkobiercą nie mogłaby zostać uznana jej siostra – Z. J. bowiem zmarła ona przed J. M., co zgodnie z regułą wskazaną w treści art. 927 § 1 KC, która stanowi, iż nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, wykluczało ją z kręgu potencjalnych spadkobierców J. M.. Tym samym gdyby przyjąć, iż złożony do akt sprawy testament był ważny, czego Sąd nie czyni, a przyjmuje jedynie hipotetycznie na poczet niniejszych rozważań, zasadnym byłoby rozważenie jego treści w kategorii testamentu negatywnego, wyłączającego od dziedziczenia córkę spadkodawczyni – D. M. (1). Wówczas następną osobą w kolejności do dziedziczenia po J. M. byłby jej wnuk, a syn uczestniczki D. W. M..
Sąd postanowił stwierdzić, że spadek po J. M. z domu M., córce K. i W., zmarłej w dniu 26 lutego w Ł., ostatnio stale zamieszkałej w Ł., na podstawie ustawy nabyła z dobrodziejstwem inwentarza córka D. M. (2) z domu K. (córka Z. i J.) w całości. Postanowienie Sądu Rejonowego – II Wydział Cywilny z dnia 30 listopada 2017 r. II Ns 1043/16
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
