Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Przeniesienie, przekazanie i darowanie mieszkania czy domu jako wykonanie zapisu z testamentu po śmierci spadkodawcy

Zgodnie z przepisem art. 926 § 1 KC powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy w ważnym testamencie albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Przepis art. 926 § 2 KC wyraża zatem generalną zasadę, iż powołanie do dziedziczenia z testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Zasada ta zabezpiecza pełną realizację swobody w dysponowaniu majątkiem na wypadek śmierci.

Testament jest jedyną czynnością prawną, która może być dokonana na wypadek śmierci (mortis causa), co oznacza, że skutki prawne związane z rozrządzeniami testamentowymi powstają dopiero z chwilą śmierci testatora. Jest to czynność jednostronna, osobista, nieskierowana do żadnego adresata. Ponadto rozrządzenie testamentowe może być w każdym czasie dowolnie zmienione lub odwołane, przy czym zgodnie z art. 944 § 1 KC sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Przeniesienie, przekazanie i darowanie mieszkania czy domu jako wykonanie zapisu z testamentu po śmierci spadkodawcy Poznań

Przepis art. 945 § 1 KC stanowi, że testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony: 1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, 2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, to nie sporządziłby testamentu danej treści albo 3) pod wpływem groźby.

Zgodnie z art. 948 § 1 KC, testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Natomiast, stosownie do § 2 powołanego przepisu, jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.

W świetle ugruntowanych poglądów judykatury i piśmiennictwa, przedmiotem wykładni in favorem testamenti opartej na treści art. 948 KC może być dopiero czynność prawna stanowiąca testament i to testament ważny oraz skuteczny. Albowiem, z art. 948 KC wyraźnie wynika, że „życzliwa interpretacja” ma dotyczyć treści ważnego testamentu, a nie przepisów o formie testamentu czy też oceny w zakresie woli testowania spadkodawcy (tak między innymi Sąd Najwyższy w orzeczeniach: z dnia 6 listopada 1998 roku, III CKN 3/98, ; z dnia 16 grudnia 1997 roku, III CKN 310/97, OSNC 1998, nr 7-8, poz. 115; Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 28 kwietnia 1973 roku, III CZP 78/72, OSNC 1973, nr 12, poz. 207; Elżbieta Skowrońska -Bocian „Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki” Warszawa 2002 rok, M. Pazdan „Kodeks cywilny. Komentarz”).

Testament, jako jednostronna, indywidualna, nie skierowana do konkretnego adresata oraz odwołalna czynność prawna spadkodawcy, mająca na celu rozrządzenie jego majątkiem na wypadek śmierci podlega odmiennym regułom wykładni, aniżeli inne czynności do wykładni których stosuje się przepis art. 65 § 1 KC. W przypadku testamentu chodzi bowiem o odczytanie faktycznej woli spadkodawcy, co przy interpretacji jego postanowień pozwala odejść od obiektywnych kryteriów przyjętych w art. 65 § 1 KC, a więc zrezygnować z tzw. teorii zaufania, wskazującej na potrzebę ochrony drugiej strony przy czynnościach inter vivos, i oprzeć się na teorii woli, odwołującej się do kryteriów subiektywnych.

Zgodnie z art. 968 § 1 KC spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis). Dalszy zapis polega na tym, że spadkodawca obciąża zapisem zapisobiercę. Przedmiotem zapisu może być świadczenie majątkowe, takie jak:

  1. wypłata określonej sumy pieniężnej,
  2. zobowiązanie do przeniesienia na wskazaną zapisem osobę własności rzeczy zarówno należącej, jak i nienależącej do spadku,
  3. ustanowienie przez spadkobiercę określonego prawa na rzecz takiej osoby, w tym ograniczonego prawa rzeczowego,
  4. zrzeczenie się należącej lub nienależącej do spadku wierzytelności skierowanej przeciw zapisobiercy,
  5. zobowiązanie do świadczenia pewnych usług na rzecz zapisobiercy,
  6. inne świadczenia o charakterze majątkowym.
Przeniesienie, przekazanie i darowanie mieszkania czy domu jako wykonanie zapisu z testamentu po śmierci spadkodawcy Poznań

Zapis może zostać także określony jako ułamek wartości udziału spadkowego. Przedmiotem zapisu mogą być zarówno rzeczy ruchome oznaczone co do tożsamości jak i rzeczy oznaczone co do gatunku.

Jeżeli przedmiotem zapisu jest nieruchomość, do pełnego wykonania obowiązku spadkobiercy nie wystarczy wydanie (udostępnienie) nieruchomości. Niezbędne jest w tym wypadku przeniesienie prawa własności na zapisobiercę w formie aktu notarialnego (uchwała SN z 17.1.1969 r., uchwała SN z 10.8.1988 r., III CZP 65/88). W tej ostatniej uchwale SN orzekł, że: „Stosownie do treści art. 968 § 1 KC, zapis sprawia, że spadkobierca nim obciążony zobowiązany jest wobec zapisobiorcy do spełnienia określonego świadczenia. Zapis zatem sam przez się nie powoduje, że zapisobiorca nabywa prawo stanowiące przedmiot zapisu już w momencie otwarcia spadku. Natomiast przysługuje mu w stosunku do spadkobiercy roszczenie o wykonanie zapisu przez spełnienie określonego w testamencie świadczenia majątkowego. Spełnienie świadczenia skutkuje wykonaniem nałożonego na spadkobiercę zobowiązania. Jeżeli zatem przedmiotem zapisu jest prawo własności działki gruntu lub udział we własności działki gruntu, to do wykonania zapisu niezbędne jest przeniesienie własności w drodze odpowiedniej czynności. W tym wypadku chodzić tu będzie o zawarcie przez obciążonego zapisem spadkobiercy z zapisobiorcami umowy o przeniesienie własności (udziału) nieruchomości w formie aktu notarialnego, jak tego wymagają art. 156 i 158 KC. W sytuacji, gdy osoba, na której rzecz uczyniony został zapis nieruchomości, przyjęła go przez objęcie w posiadanie przedmiotu zapisu, lecz odmawia zawarcia ze spadkobiercą obciążonym zapisem umowy w formie aktu notarialnego przenoszącej na nią własność tej nieruchomości, spadkobierca uprawniony jest do żądania w drodze powództwa, aby sąd stwierdził obowiązek zapisobiercy do złożenia oznaczonego oświadczenia woli”.

Zapis testamentowy może także nakładać na spadkobiercę obowiązek ustanowienia na rzecz zapisobiercy odrębnej własności lokalu, jak również do przeniesienia udziału we własności tej nieruchomości (uchwała SN z 20.11.1981 r., III CZP 48/81). W uchwale tej sąd stwierdził m.in., że w przypadku gdy wykonanie zapisu przez zawarcie umowy o ustanowienie odrębnej własności lokali mieszkalnych (między spadkobiercą a zapisobiercą) nie będzie – w świetle obowiązujących przepisów – możliwe i z tej przyczyny zapis nie mógłby być zrealizowany, treść zapisu mogłaby stanowić zobowiązanie spadkodawcy do przeniesienia na rzecz zapisobiercy określonego udziału w prawie własności spadkowej nieruchomości. Wielkość tego udziału byłaby określona stosunkiem wartości zapisu do wartości nieruchomości spadkowej.

W zależności od tego, z jakim zapisem mamy do czynienia, w różny sposób kształtuje się odpowiedzialność zobowiązanego z tytułu zapisu wobec zapisobiercy. Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości – do roszczeń zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również do roszczeń obciążonego zapisem o zwrot nakładów na rzecz stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy. Jeżeli zaś przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, obciążony powinien świadczyć rzeczy średniej jakości, uwzględniając przy tym potrzeby zapisobiercy.

Przeniesienie, przekazanie i darowanie mieszkania czy domu jako wykonanie zapisu z testamentu po śmierci spadkodawcy Poznań

Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej.

Nie każda osoba wskazana przez testatora jako zapisobierca automatycznie staje się uprawniona do zapisu. Dopiero sąd w postępowaniu spadkowym bada zdolność do dziedziczenia oraz przesłanki niegodności dziedziczenia zapisobiercy. Warto także pamiętać, że zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Niespełnienie warunku eliminuje zapisobiercę z kręgu uprawnionych.

Zapisobierca nie jest spadkobiercą, nie odpowiada więc za długi spadkowe. Natomiast sam zapis ma charakter obciążenia masy spadkowej i jest długiem spadkowym obciążającym spadkobiercę. Dalszy zapis jest z kolei ciężarem dla zapisobiercy. Wpływa to na rozliczenia podatkowe, pomniejszając podstawę opodatkowania

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

W dniu 25 sierpnia 2010 roku zmarła U. W., będąca żoną powoda F. W. Zmarła pozostawiła dwa testamenty notarialne. Postanowieniem Sąd Rejonowy w (…) w sprawie o sygn. (…), stwierdził, że spadek po U. W. na mocy testamentu notarialnego rep. A nr (…) nabyli J. i A. S. po ½ części każdy.

Testamentem rep. A nr (…) zmarła do całości spadku powołała po ½ J. S. i A. S.. Z kolei testamentem rep. A nr (…) zmarła oświadczyła, że do całości spadku powołuje swego męża F. W.. Jednocześnie zmarła oświadczyła, że przedmiotem spadku jest prawo do mieszkania położonego w T. przy ulicy (…).

W skład całości spadku po zmarłej wchodził:

– udział w wysokości 3/18 części w prawie własności nieruchomości, położonej w T., opisanej w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w (…)nr KW (…), stanowiącej zabudowaną działkę o powierzchni 697m2, o wartości 44.000zł,

– spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w T. przy ulicy (…), o powierzchni 47m2 i wartości 137.000zł,

– samochód osobowy marki O. (…) o wartości 4000zł.

Przeniesienie, przekazanie i darowanie mieszkania czy domu jako wykonanie zapisu z testamentu po śmierci spadkodawcy Poznań

Zamiarem spadkodawczyni było aby mieszkanie przy ul. (…) w T. przypadło po jej śmierci na rzecz swojego męża. Z kolei udział w prawie własności nieruchomości nr KW (…) spadkodawczyni zamierzała pozostawić swojemu bratu i jego małżonce – pozwanym. Spadkodawczyni U. W., udając się do notariusza celem sporządzenia testamentu, chciała, by pozwanym przypadł udział w prawie własności nieruchomości.

W świetle powyższego testament rep. A nr (…) został uznany jako zapis, zgodnie z którym intencją zmarłej było, by spółdzielcze prawo do lokalu przy ulicy (…) przypadło jej mężowi. Wynika to z zeznań powoda i samych pozwanych, którzy stwierdzili, że zmarła zamierzała przenieść na ich rzecz własność domu, ale jej mąż ma także coś dostać, ” że F. (powodowi) też zrobiła testament”.

Mając wszystko powyższe na uwadze, Sąd uwzględnił powództwo i zobowiązał pozwanych J. S. i A. S. do złożenia – zgodnie z żądaniem powoda F. W. – następującego oświadczenia woli (precyzując przy tym redakcję oświadczenia): ”J. S. i A. S., spadkobiercy zmarłej w dniu 25 sierpnia 2010 roku U. W., w wykonaniu zapisu U. W. z dnia 16 grudnia 2005 roku sporządzonego w formie aktu notarialnego w Kancelarii Notarialnej H. R.. A nr (…), przenoszą na rzecz powoda F. W. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego w Spółdzielni Mieszkaniowej (…) w T., położonego w T. przy ulicy (…)”.Wyrok Sądu Okręgowego – XII Wydział Cywilny Rodzinny z dnia 24 czerwca 2014 r. XII C 210/13

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu