Wydatki, opłaty, koszty utrzymania, gdy jeden z dziedziczących spadkobierców mieszka w mieszkaniu, domu, lokalu czy nieruchomości po śmierci spadkodawcy

Zgodnie z art. 925 KC spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku tj. z mocy samego prawa (ex lege) wstępuje w ogół praw i obowiązków zmarłego. Wejście w ogół praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy powoduje, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za zobowiązania, których podmiotem był zmarły. Zakres tej odpowiedzialności, a także jej charakter zależą od złożenia i treści oświadczenia o przyjęciu spadku, a także od tego czy chodzi o okres przed przyjęciem spadku, czy po jego przyjęciu, a także od tego czy nastąpił podział majątku spadkowego, gdy do dziedziczenia dochodzi więcej niż jeden spadkobierca.

W związku z tym przez długi spadkowe należy rozumieć:

I. zobowiązania spadkodawcy – obowiązki zmarłego istniejące na dzień otwarcia spadku, tj. długi które istniały na dzień śmierci spadkodawcy i w tym dniu przeszły na spadkobierców [art. 922 § 1 KC.], a także obowiązki spadkobiercy, które za życia spadkodawcy nie istniały, a powstały w osobie spadkodawcy, w tym do pokrycia kosztów pogrzebu spadkodawcy, kosztów postępowania spadkowego, kosztów zarządu spadku nie objętego, wynagrodzenia wykonawcy itd. [art. 922 § 3 KC.];

II. obowiązek zaspokojenia roszczeń osób uprawnionych do zachowku [art. 922 § 3 KC.];

III. obowiązek wykonania zapisów i poleceń [art. 922 § 3 KC.], w tym także wydania przedmiotów urządzenia domowego [art. 939 KC.] (tak J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w zarysie, Wydanie V, PWN, Warszawa, 1990 r., s. 193-194).

Do długów spadkowych należą także szeroko rozumiane koszty utrzymania mieszkania zajmowanego przez spadkodawcę. Zgodnie z ogólnymi zasadami na spadkobierców członka spółdzielni przechodzą jego obowiązki majątkowe wobec spółdzielni z wyjątkiem tych, które pozostają w ścisłym związku ze stosunkiem członkostwa np. wygaśnie obowiązek uzupełnienia udziału. Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych członkowie spółdzielni, którym przysługują spółdzielcze prawa do lokali (tu w stosunku do garażu), są obowiązani uczestniczyć w pokrywaniu kosztów związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości w częściach przypadających na ich lokale, eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni przez uiszczanie opłat zgodnie z postanowieniami statutu, przy czym spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego może należeć do jednej osoby albo do małżonków. Obowiązki majątkowe związane z uczestniczeniem w pokrywaniu kosztów związanych z eksploatacją przechodzą na spadkobierców członka spółdzielni.

Wydatki, opłaty koszty utrzymania, gdy jeden z dziedziczących spadkobierców mieszka w mieszkaniu, domu, lokalu czy nieruchomości po śmierci spadkodawcy Poznań Warszawa

Zgodnie z art. 1030 KC do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku, a od chwili przyjęcia spadku z całego swego majątku. Przy czym w razie prostego przyjęcia spadku, spadkobierca odpowiada za długi spadkowe bez ograniczenia, a w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza – tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 KC). Pamiętać przy tym należy, że oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 KC). Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe (art. 1034 KC). W przypadku odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe obowiązuje zasada, że jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości przypadających im udziałów w spadku (art. 1034 § 1 KC). W polskim prawie cywilnym źródłem zobowiązania może być ustawa lub umowa. Zgodnie z art. 15 ust. 1 z dnia 24 czerwca 1994 r. ustawy o własności lokali (t.j. Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.) obowiązek uiszczania zaliczek obciąża właścicieli lokali.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje, że wierzyciel będzie mógł prowadzić egzekucję z majątków spadkobierców ale z ograniczeniem ich odpowiedzialności do wartości masy czynnej spadku (art. 1031 § 2 KC). W toku niniejszego postępowania Sąd jednak nie ustala składu majątku spadkowego. W niniejszej sprawie Sąd ustala jedynie czy spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkodawcy, zastrzegając im w sentencji wyroku, na zasadzie art. 319 KPC, możliwość powoływania się na ograniczenie ich odpowiedzialności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1976 r., IV PR 135/76, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2011 r., I CSK 439/10, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 października 1977 r., II CR 335/77).

Co do zasady roszczenia regresowe spadkobiercy, który spełnił świadczenie dochodzone są wobec pozostałych spadkobierców w sprawie o dział spadku. Przyjmuje się jednak w doktrynie i orzecznictwie, że roszczenia regresowe spadkobiercy z art. 1034 § 1 zdanie drugie KC mogą być dochodzone w odrębnym procesie. Jeżeli jednak zostało wszczęte postępowanie w sprawie o dział spadku, rozliczenia spadkobierców z tytułu spłaconych długów spadkowych mogą być dokonywane wyłącznie w tym postępowaniu ( art. 686 KPC). (Komentarz do art. 1034 Kodeksu cywilnego, Andrzej Kidyba (red.), Elżbieta Niezbecka, stan prawny: 15.06.2015 r., na ten temat również: Jerzy Ciszewki (red.) Jakub Knabe , Komentarz do art. 10345 Kodeksu cywilnego, stan prawny: 1.05.2014 r., oraz uchwała Sadu Najwyższego z dnia 2.01.1975 r. III CZP 82/74, OSNC 1976/1/5). Nie można jednak z powyższego wywodzić, że na podstawie wskazanych przepisów współwłaściciel może domagać się od reszty współwłaścicieli, proporcjonalnie do ich udziałów, zwrotu każdego wydatku i w każdej sytuacji.

Zasada podziału pożytków i przychodów według wielkości udziałów nie ma zastosowania, gdy współwłaściciele zawarli umowę o podział nieruchomości do korzystania (quoad usum) i każdy z nich korzysta na zasadzie wyłączności z określonej fizycznie części nieruchomości (uchwała Sądu Najwyższego z 8.01.1980 r., III CZP 80/79, LexisNexis nr (…), OSNCP 1980/9/157). Współspadkobiercy mogą zatem uregulować sprawowanie zarządu spadkiem lub poszczególnymi przedmiotami wchodzącymi w skład spadku w drodze umowy, w razie zawarcia takiej umowy stosowanie art. 207 KC zostaje wyłączone. Również inne uzgodnienia (poza podziałem quoad usum) dotyczące posiadania i korzystania z rzeczy mogą rzutować na stosowny (odmienny od reguł art. 207 KC) rozkład wydatków i ciężarów związanych z rzeczą. Powierzenie, w trybie uzgodnienia umownego współwłaścicieli, wykonywania zarządu jednemu ze współwłaścicieli rodzi potrzebę ustaleń dotyczących rozliczeń z tytułu wydatków oraz innych ciężarów związanych z rzeczą (Edward Gniewek, Komentarz do art. 207 Kodeksu cywilnego).

Prowadzi to w konsekwencji do przyjęcia, że w takim też zakresie każdy ze współwłaścicieli, używając fizycznie wydzieloną część, ponosi wszystkie wydatki związane z eksploatacją tej części. Skoro bowiem z podziału rzeczy wspólnej quoad usum wynika również podział dochodów i pożytków odpowiadający podziałowi współposiadania i korzystania między współwłaścicielami, to taka sama zasada powinna obowiązywać w odniesieniu do rozdziału wydatków, jakie każdy ze współwłaścicieli ponosi na fizycznie wydzieloną część nieruchomości, przydzieloną mu do używania. W umowie o podziale quoad usum współwłaściciele nie muszą wprost wy artykułować tych zasad, bowiem takie zasady podziału korzyści i dochodów oraz wydatków i ciężarów wynikają z samego dokonania umownego podziału nieruchomości do korzystania.

Umowa taka, jak każda inna, rodzi skutki nie tylko w niej wyrażone lecz także wynikające z zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów ( art. 56 KC), a wynikającym z zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów skutkiem umowy o podziale nieruchomości quoad usum jest taki podział pożytków i przychodów oraz wydatków i ciężarów, że pożytki i przychody pobierają tylko ci współwłaściciele, którzy z wyłączeniem pozostałych korzystają z określonej części nieruchomości i oni też wyłącznie ponoszą wydatki, ciężary i nakłady na tę część nieruchomości wspólnej. /tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 19 maja 2016 roku, w sprawie o sygn. akt III CSK 282/15, opubl. L.).

Jeżeli zatem jeden ze współwłaścicieli poczynił nakłady na rzecz wspólną, czy to konieczne w celu utrzymania rzeczy w stanie niepogorszonym, czy to użyteczne, zwiększające wartość, użyteczność rzeczy, może domagać się od pozostałych współwłaścicieli zwrotu wartości tych nakładów proporcjonalnie do udziałów we współwłasności. Roszczenie takie jest w istocie niezależnie ani od charakteru nakładów ani od zgody pozostałych współwłaścicieli, chociaż dokonanie rozliczenia nakładów może być powiązane także z rozliczeniem pożytków pobieranych przez współwłaścicieli z nieruchomości wspólnej.

W takim samym stosunku, za okres śmierci spadkobiercy ponoszą ciężary i wydatki związane z rzeczą wspólną. Wydatkiem w rozumieniu omawianego unormowania jest nie tylko wydatek zmierzający do zachowania wspólnego prawa, ale także wydatek poniesiony na normalną eksploatację rzeczy. Ciężarami w rozumieniu art. 207 KC są także podatki i inne świadczenia o charakterze publicznoprawnym obciążające współwłaścicieli nieruchomości będącej przedmiotem współwłasności.

Rozliczeniu podlegają jedynie opłaty stałe jak podatki, bezpieczeństwo, abonament woda, woda gospodarcza etc., gdyż obciążają one oboje współwłaścicieli jako uprawionych do nieruchomości, bez względu na zamieszkiwanie w niej. Natomiast co do zasady, opłaty podlegające rozliczeniu wedle zużycia, nie obciążają osoby nie zajmującej danej nieruchomości czy lokalu. Choć czasem zdarzą się wyjątki.

Odszkodowanie od spadkobiercy za mieszkanie

Istota współwłasności wyrażona została w treści art. 195 kc , który stanowi, że własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność). Z definicji współwłasności wyrażonej w art. 195 kc wynika, że ten stosunek prawnorzeczowy na trzy podstawowe cechy: jedność przedmiotu, wielość podmiotów i niepodzielność wspólnego prawa. Określenie, że w wypadku współwłasności prawo własności przysługuje kilku osobom niepodzielnie oznacza, że pomimo istnienia takiej współwłasności rzecz nie jest podzielona i żadnemu ze współwłaścicieli nie przysługuje wyłączne prawo do fizycznie określonej części rzeczy. Zestawiając udział współwłaściciela z własnością całej rzeczy należy stwierdzić, że prawo własności całej rzeczy przysługuje wszystkim właścicielom niepodzielnie, natomiast udział jest prawem, które należy wyłącznie do współwłaściciela .

Zgonie z treścią art. 206 kc każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Uprawnienie współwłaścicieli do współposiadania rzeczy wspólnej polega na tym, że tak jak każdy inny współwłaściciel może on posiadać całą rzecz i korzystać z niej. Zmiana formy korzystania z bezpośredniej, a zarazem wspólnej , którą modelowo przewiduje art. 206 kc na formę bezpośrednią lecz rozdzielną (podział quoad usum) stanowi dyspozycję współwłaściciela odnośnie do swego uprawnienia i dlatego żaden ze współwłaścicieli wbrew jego woli nie może go tego uprawnienia pozbawić. Jeżeli jeden ze współwłaścicieli naruszy lub pozbawi drugiego uprawnienia do współposiadania i korzystania z rzeczy, to narusza art. 206 kc, czyli działa bezprawnie i w związku z tym może ponieść wynikające z tego naruszenia prawne skutki.

Dopóki współwłaściciele korzystają z rzeczy zgodnie z ich wolą wyrażoną nawet w sposób dorozumiany, dopóty ich współposiadanie i korzystanie z rzeczy nie narusza art. 206 kc. Oświadczenie woli, wyrażające zgodę na sposób korzystania lub na podział do korzystania z rzeczy wspólnej może być składane bowiem przez współwłaścicieli w różnym czasie i umowa taka nie ma wymogu żadnej formy szczególnej. Nie jest to umowa zobowiązująca do określonych świadczeń przez poszczególnych współwłaścicieli względem siebie. Jej istotą nie jest wzajemne zaciąganie zobowiązań, lecz odmienne od ustawowego ukształtowanie wykonywania współuprawnienia w odniesieniu do korzystania z rzeczy wspólnej.

W doktrynie i orzecznictwie za dominujący należy uznać pogląd, zgodnie z którym współwłaściciel wyzuty z posiadania przez drugiego ze współwłaścicieli może dochodzić wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy wspólnej ponad udział w oparciu o stosowane odpowiednio przepisy art. 224 i 225 k.c. (uchwała SN z 13 marca 2008 r., III CZP 3/2008, LexisNexis nr (…), OSNC 2009, nr 4, poz. 53, z omówieniem Z. S., P.. 2008, nr 5-6, s. 275; podobnie uchwała SN z 10 maja 2006 r., III CZP 9/2006, LexisNexis nr (…), OSNC 2007, nr 3, poz. 37, z krytycznymi glosami: B. J.-J., PS 2007, nr 7-8, s. 165, i M.J. N., MoP 2007, nr 16, s. 909, oraz z omówieniem Z. S., P.. 2006, nr 9-10, s. 280).

Należy jednakże wskazać, iż z uwagi na specyfikę współwłasności, współwłaściciel wyłącznie korzystający z rzeczy wspólnej jest właścicielem całej rzeczy, a nie tylko jej fizycznej części odpowiadającej wielkości jego udziału. Jednakże powinien on respektować takie same prawo drugiego ze współwłaścicieli. Póki jednak drugi współwłaściciel nie sprzeciwia się wyłącznemu korzystaniu z rzeczy wspólnej przez innego współwłaściciela, współwłaściciel wyłącznie korzystający z rzeczy ma do tego prawo i nie można skutecznie od niego żądać wynagrodzenia za taki sposób korzystania z rzeczy wspólnej. Za niezbędny warunek żądania od jednego ze współwłaścicieli wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy wspólnej ponad udział uznać należy konieczność sprzeciwienia się przez innego współwłaściciela takiemu sposobowi korzystania z rzeczy wspólnej. W związku z powyższym za zasadne uznać należy zasądzenie żądanego wynagrodzenia jedynie za okres od momentu wyrażenia takiego sprzeciwu przez obecnego albo byłego małżonka.

Wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości (lokalu) dochodzone na podstawie art. 224 i 225 k.c. winno odpowiadać wysokości możliwego do uzyskania czynszu najmu tej nieruchomości (lokalu), co będzie wynikać z opinii biegłego. Mając jednakże na uwadze, iż roszczenie będzie dochodzone przeciwko współwłaścicielowi, a więc osobie która również była uprawniona do korzystania z rzeczy wspólnej stwierdzić należy, iż wysokość wynagrodzenia powinna odpowiadać wielkości ułamka, w wysokości możliwego do uzyskania czynszu, ponad który małżonek korzystał z rzeczy z wyłączeniem drugiego małżonka.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1

Pozwem skierowanym przeciwko E. K., powódka Z. K. (1) reprezentowana przez pełnomocnika z wyboru – radcę prawnego, wniosła o zasądzenie od pozwanego kwoty 1 432,45 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie do dnia zapłaty, kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu wskazano, iż matka powódki zmarła. Spadek po zmarłej nabyli wprost na podstawie testamentu Z. K. (1), Z. K. (2), E. K.. W skład spadku po zmarłej wchodzi m.in. lokal mieszkalny numer (…) położony w Ł. przy ulicy (…). Powódka wskazała, że dokonywała wpłat w pełnej wysokości z tytułu opłat miesięcznych związanych z tym lokalem, o łącznej wartości 4 297,35 zł, w tym opłat z tytułu czynszu miesięcznego w kwocie 3 227,18 złotych w okresie od lutego do lipca X roku oraz w lutym X roku, opłat z tytułu energii elektrycznej w kwocie 678,69 zł w okresie od grudnia X roku do lutego X roku, opłat z tytułu abonamentu telefonicznego w kwocie 391,48 zł w okresie od listopada X do września X roku. Przed śmiercią matki, a więc w okresie od listopada X roku do stycznia X roku, powódka ponosiła w pełnej wysokości opłaty z tytułu energii elektrycznej oraz abonamentu telefonicznego, które to należności zaliczyć należy do długów spadkowych, za które do chwili działu spadku odpowiadają solidarnie wszyscy spadkobiercy.

Na podstawie art. 376 § 1 KC, powódka domagała się od pozwanego zapłaty kwoty 1 432,45 stanowiącej 1/3 części zadłużenia z tytułu czynszu i opłat za energię elektryczną oraz abonament telefoniczny. Z. K. (2) dobrowolnie spełnił świadczenie na rzecz powódki i przekazał jej kwotę 1432,45zł, zaś pozwany pomimo wezwania go do zapłaty pismem z dnia 30 marca X roku nie uregulował zobowiązania względem powódki.

Przede wszystkim pozwany wskazał, iż obciążające go należności za lokal wobec spółdzielni mieszkaniowej regulował samodzielnie w wysokości odpowiadającej jego udziałowi w masie spadkowej. Z tego względu roszczenie w tej części jako niezasadne winno zostać oddalone.

Nadto w zakresie należności z tytułu abonamentu telefonicznego i opłat za zużycie energii elektrycznej, pozwany podniósł iż nie są to zobowiązania solidarne. Przedmiotowy lokal zajmuje powódka i to ona powinna ponosić wydatki na media, z których korzystała.

Odnosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, że pomiędzy spadkobiercami w sposób dorozumiany doszło do ustaleń w zakresie tego kto będzie mieszkał w mieszkaniu spadkowym i kto w tym czasie będzie ponosił ciężary związane z jego utrzymaniem. Przede wszystkim zwrócić należy uwagę, że zarówno przed jak i po śmierci H. K. (2) w mieszkaniu spadkowym zamieszkiwał Z. K. (2). Dla pozwanego oczywistym było, iż skoro jeden ze spadkobierców zajmuje lokal spadkowy, będzie regulował należności z tytułu opłat do spółdzielni, jak i opłat za media. Pozwany nigdy nie mieszkał w spadkowym mieszkaniu i nie żądał od pozostałych spadkobierców dopuszczenia go do współkorzystania z tego lokalu. Można zatem uznać, że również przez fakty dokonane doszło do swoistego podziału przedmiotu spadku do użytkowania, a to w taki sposób, iż tylko Z. K. (2) z niego korzystał.

Nie można zatem wywodzić, że na podstawie wskazanego przepisu (art. 207 KC) współwłaściciel może domagać się od reszty współwłaścicieli, proporcjonalnie do ich udziałów, zwrotu każdego wydatku na rzecz i w każdej sytuacji. Zasada wyrażona w przywołanym artykule stanowiąca, że wydatki związane z rzeczą wspólną są ponoszone przez współwłaścicieli proporcjonalnie do ich udziałów we współwłasności znajduje ograniczenie w sytuacji, gdy część współwłaścicieli z rzeczy nie korzysta. Płatności związane z korzystaniem z lokalu leżały wyłącznie w interesie Z. K. (2), gdyż tylko on w tym lokalu zamieszkiwał i korzystał z niego. Reguły przepisu art. 207 KC nie można rozpatrywać w oderwaniu od kontekstu pozostałych norm. Wskazany przepis oczywiście określa pewną regułę we wzajemnych relacjach między współwłaścicielami, nie ma ona jednak charakteru absolutnego ani nadrzędnego nad pozostałymi regułami. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 08 stycznia 1980 r. III CZP 80/79, OSNC 1980/9/157, postanowienie Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze w sprawie II Ca 331/10 oddalające apelację od postanowienia Sądu Rejonowego w Zgorzelcu w sprawie sygn. akt Ns 478/08).

W związku z powyższym nie można żądać od innych osób zwrotu kosztów poniesionych w związku z egzystencją osoby trzeciej, w tym przypadku Z. K. (2). Mieszkanie zajmował wyłącznie spadkobierca Z. K. (2), powinien zatem ponosić koszty utrzymania tego lokalu w tym czasie.

Wskazać należy, iż po opuszczeniu lokalu przez Z. K. (2), pozwany nie uchylał się od ciążącego na nim obowiązku partycypowania w kosztach opłat do spółdzielni za lokal wspólny, do którego każdy ze spadkobierców miał swobodny dostęp. Jak wynika z treści zaświadczenia przedłożonego przez Spółdzielnie Mieszkaniową (…) pozwany dokonywał wpłat częściowych za lokal numer (…) przy ulicy (…) w Ł.

Powódka nie może zatem żądać od pozwanego zwrotu poniesionych wydatków na spadkowy lokal. Jedynie gdyby wpłynęły one na podwyższenie wartości wspólnej nieruchomości, to wówczas podlegałyby rozliczeniu, z pewnością jednak opłaty eksploatacyjne nie należą do takich nakładów które zwiększają wartość nieruchomości. Pozwany nie miał wpływu na to, że powódka zapłaciła należne spółdzielni opłaty w pełnej wysokości. Powódka nie wykazała przy tym, aby nadwyżka została zaliczona na jakiekolwiek inne należne spółdzielni opłaty, co do których odpowiedzialność ponosiłby również pozwany.

Żądanie pozwu w zakresie zwrotu 1/3 części należnych opłat spółdzielni podlegało oddaleniu. Odnosząc się zaś do roszczenia powódki o zwrot 1/3 części równowartości opłat za zużycie energii elektrycznej oraz opłat abonamentowych za telefon w tym lokalu, w ocenie Sądu kiedy lokal został opróżniony przez Z. K. (2) i oddany do wspólnego korzystania wszystkich spadkobierców, opłaty te obciążają wszystkich spadkobierców proporcjonalnie do ich udziałów w spadku. Należności za energię elektryczną opiewały na łączną kwotę 360,58 złotych, której to wartości wynikającej z przedłożonych przez powódkę rozliczeń pozwany nie zakwestionował.

Suma opłat za te usługi telekomunikacyjne, w których powinien partycypować pozwany, zgodnie z powyżej poczynionymi uwagami, wynosi 52,02 zł której to wartości pozwany także nie zakwestionował.

Łączna kwota obciążająca wszystkich spadkobierców wynosi 412,60 złotych. Uwzględniając udział spadkowy przysługujący pozwanemu wynoszący 1/3 części spadku, pozwany winien zapłacić na rzecz powódki kwotę 137,53 złotych (412,60 zł : 3). Dalej idące żądanie podlegało oddaleniu.

Mając to na uwadze uznać należy, iż powódka nie udowodniła, iż w skład spadku wchodzi przysługująca jej wierzytelność z tytułu uiszczanych przez nią opłat za lokal w okresie sprzed śmierci spadkodawczyni. Tym samym żądanie pozwu w tym zakresie nie zasługuje na uwzględnienie.

Jak wynika z art. 476 zdanie pierwsze KC, dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Zgodnie zaś z art. 481 § 1 KC, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.

Powódka wezwała pozwanego do zapłaty żądanej kwoty, zakreślając 7-dniowy termin na spełnienie świadczenia. Pismo wzywające do zapłaty zostało doręczone pozwanemu w dniu 7 kwietnia X roku. Odsetki ustawowe za opóźnienie od zasądzonej kwoty należne są zatem od dnia 15 kwietnia X roku, tj. od dnia następnego po upływie terminu oznaczonego na spełnienie świadczenia.

Sąd orzekł o kosztach procesu na podstawie art. 100 KPC rozliczając je stosunkowo. Zasądzona na rzecz powódki kwota stanowi 9,60 % dochodzonego roszczenia, w takim stopniu wygrała ona sprawę, zaś przegrała w 90,40 % i w takim procencie powinna ponieść koszty procesu. Łącznie koszty wyniosły 809 złotych. Strona powodowa wydatkowała 449 złotych (w tym: 72 zł tytułem opłaty od pozwu, 360 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego, 17 zł tytułem opłat skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa). Natomiast strona pozwana poniosła koszty w kwocie 360 złotych tytułem kosztów wynagrodzenia pełnomocnika. Powódka powinna ponieść 90,40 % wszystkich kosztów, tj. 731,34 zł, a poniosła 449 zł, zatem różnicę w kwocie 282,34 zł Sąd zasądził na rzecz pozwanego od powódki. Wyrok Sądu Rejonowego – II Wydział Cywilny II C 354/16

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2

W przedmiotowej sprawie A. D. (1) wniosła o dokonanie działu spadku po F. Z. (1) z domu K.. Do podziału zgłosiła spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego numer (…) położonego przy ul. (…) w Ł.. Uczestnicy W. W., R. W., M. W. oraz L. K. (1) przyłączyli się do wniosku. Kurator dla uczestnika P. W. pozostawił wniosek do uznania Sądu. Wnioskodawczyni i uczestnicy byli zgodni co do składu spadku oraz sposobu podziału, a początkowo także co do wartości lokalu objętego wnioskiem. Także kuratora dla uczestnika P. W. nie kwestionował wskazanego we wniosku sposobu podziału ani wartości lokalu. Dopiero w swych zeznaniach złożonych w drodze pomocy sądowej uczestnik R. W. wskazał, że według jego wiedzy osoba, która chce nabyć lokal wyceniła go na kwotę 140.000 zł. W związku z tym, uczestnik R. W. został zobowiązany przez Sąd do wypowiedzenia się, czy nadal przyznaje wskazaną we wniosku wartość lokalu w kwocie 130.000 zł, czy też nie. Wezwanie to pozostało bez odpowiedzi. W rezultacie, niezbędne było dopuszczenie przez Sąd dowodu z opinii biegłego do spraw wyceny nieruchomości w celu ustalenia wartości zgłoszonego do podziału lokalu.

W skład spadku wchodzi jedynie spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego numer (…) położonego przy ul. (…) w Ł.. Jego aktualna wartość rynkowa, zgodnie z opinią biegłego, według stanu na dzień otwarcia spadku, a cen aktualnych wynosi 126.000 zł.

W przedmiotowej sprawie, podział fizyczny zgłoszonego do podziału prawa nie wchodził w grę. Natomiast, możliwe było jego przyznanie na rzecz jednego ze spadkobierców. A. D. (1) wnosiła o przyznanie prawa do lokalu na jej rzecz ze spłatą na rzecz uczestników. Uczestnicy W. W., R. W., M. W. oraz L. K. (1) przyłączyli się do takiego sposobu podziału. Nie był on także kwestionowany przez kuratora dla uczestnika P. W.. Orzekając o przyznaniu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego numer (…) przy ul. (…) w Ł. na rzecz A. D. (1), Sąd miał na względzie przede wszystkim okoliczność, iż wnioskodawczyni sprawuje pieczę na lokalem, posiada do niego klucze i ponosi koszty jego utrzymania. Dodatkowo wskazać należy, iż pozostali spadkobiercy nie byli zainteresowani przyznaniem lokalu na ich rzecz, lecz spłatą.

Zgodnie z postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku po F. Z. (1), P. W., R. W., M. W., W. W., L. K. (1) oraz A. D. (1) dziedziczą w 1/6 części każde z nich. A zatem, mając na uwadze wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego numer (…) przy ul. (…) w Ł., wartość udziału w spadku w przypadku każdego ze spadkobierców wynosi 21.000 zł. W konsekwencji, Sąd zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestników spłaty w kwotach po 21.000 zł.

Ostatecznie A. D. (1) zgłosiła do rozliczenia poniesione przez nią po otwarciu spadku koszty utrzymania mieszkania numer (…) przy ul. (…) w Ł. w łącznej kwocie 16.846,87 zł, w tym w kwocie 14.992 zł z tytułu opłat do spółdzielni mieszkaniowej, w kwocie 810,38 zł z tytułu opłat za gaz, w kwocie 979,10 zł z tytułu opłat za energię elektryczną oraz w kwocie 65,39 zł z tytułu opłat za telefon. Wniosła o zasądzenie z tego tytułu od uczestników na jej rzecz kwot po 2.807,81 zł stosownie do wielkości ich udziałów w spadku.

W świetle powołanych przepisów, każdy ze współspadkobierców F. Z. zobowiązany był do ponoszenia kosztów utrzymania wchodzącego w skład spadku lokalu mieszkalnego stosowanie do wielkości swojego udziału czyli w ¹/6 części. Obowiązek ten wynika wprost z przepisów kodeksu cywilnego i jest niezależny od faktu korzystania z rzeczy wspólnej. Stanowi konsekwencję bycia współwłaścicielem rzeczy. Uczestnicy W. W., R. W., M. W. oraz L. K. (1) nie kwestionowali żądania wnioskodawczyni dotyczącego rozliczenia poniesionych kosztów utrzymania lokalu. Wskazywali, że wcześniej nie rozliczali się z tego tytułu z wnioskodawczynią, gdyż ustalono, że rozliczenie nastąpi w postępowaniu o dział spadku.

Jak wynika z przedłożonych przez A. D. (1) dokumentów, po otwarciu spadku poniosła ona koszty utrzymania lokalu objętego wnioskiem w łącznej kwocie 16.716,87 zł, w tym z tytułu opłat na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej (…) w Ł. w kwocie 14.992 zł, z tytułu opłat za energię elektryczną w kwocie 862,08 zł, z tytułu opłat za gaz w kwocie 867,40 zł, z tytułu opłat za telefon w kwocie 65,39 zł.

Wnioskodawczyni nie wykazała, aby koszty utrzymania lokalu zgłoszonego do podziału opiewały na kwotę 16.846,87 zł. Jak wskazano powyżej kserokopie dowodów wpłat załączone na kartach 14, 15 i 35 akt były nieczytelne i uniemożliwiały zapoznanie się z ich treścią.

Mając na uwadze powyższe, kwota 16.716,87 zł podlegała rozliczeniu w niniejszym postępowaniu. Biorąc pod uwagę wielkość udziałów spadkobierców po F. Z. (1) na każdego z nich przypadały koszty utrzymania lokalu w kwocie 2.786,15 zł. A zatem, Sąd zasądził od M. W., R. W., W. W., P. W. i L. K. (1) na rzecz A. D. (1) kwoty po 2.786,15 zł tytułem zwrotu kosztów utrzymania majątku spadkowego poniesionych przez wnioskodawczynię. Postanowienie Sądu Rejonowego – II Wydział Cywilny z dnia 8 czerwca 2018 r. II Ns 1621/15

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 3

We wniosku A. D. (1) wniosła o dokonanie działu spadku po F. Z. (1) z domu K.. Do podziału zgłosiła spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego numer (…), położonego przy ul. (…) w Ł. o wartości 130.000 zł. Wniosła o przyznanie prawa do lokalu na jej rzecz ze spłatą na rzecz uczestników, stosownie do wartości ich udziałów. Dodatkowo zgłosiła do rozliczenia poniesione koszty utrzymania mieszkania w łącznej kwocie 8.424,67 zł poprzez zasądzenie od każdego z uczestników na rzecz wnioskodawczyni z tego tytułu kwot po 1.404,11 zł. Wniosła o rozłożenie spłat na rzecz uczestników na 50 równych miesięcznych rat, a także o zasądzenie od uczestników na rzecz wnioskodawczyni zwrotu kosztów postępowania oraz o ustanowienie dla uczestnika P. W. nieznanego z miejsca pobytu kuratora na podstawie art. 144 KPC w związku z art. 13 § 2 KPC

W ocenie Sądu, mając na względzie ustaloną w toku postępowania sytuację majątkową i rodzinną wnioskodawczyni, a także planowaną przez nią sprzedaż lokalu objętego wnioskiem, rozłożenie należnych uczestnikom spłat na raty w sposób proponowany przez wnioskodawczynię, z jednej strony umożliwi A. D. (1) wykonanie orzeczenia Sądu, a z drugiej strony nie naruszy interesów pozostałych współspadkobierców. Zwłaszcza, że od uczestników zasądzono na rzecz wnioskodawczyni zwrot kosztów utrzymania lokalu wchodzącego w skład spadku i w zakresie wzajemnych wierzytelności wnioskodawczyni i uczestnicy będą mogli skorzystać z instytucji potrącenia. Natomiast, zastrzeżenie obowiązku zapłaty przez wnioskodawczynię odsetek ustawowych za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat, będzie zabezpieczać interesy uczestników w przypadku braku zapłaty.

Sąd postanowił:

1.ustalić, że w skład spadku po F. Z. (1) wchodzi spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego numer (…), położonego w Ł. przy ul. (…), w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej (…) w Ł., dla którego nie jest prowadzona księga wieczysta, o wartości 126.000 zł (sto dwadzieścia sześć tysięcy złotych);

2. dokonać działu spadku po F. Z. (1) w ten sposób, że:

a) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego numer (…), położone w Ł. przy ul. (…), w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej (…) w Ł., dla którego nie jest prowadzona księga wieczysta, o wartości 126.000 zł (sto dwadzieścia sześć tysięcy złotych) przyznać na rzecz A. D. (1);

b) zasądzić od A. D. (1) tytułem spłaty na rzecz:

– M. W. kwotę 21.000 zł (dwadzieścia jeden tysięcy złotych);

-R. W. kwotę 21.000 zł (dwadzieścia jeden tysięcy złotych);

-W. W. kwotę 21.000 zł (dwadzieścia jeden tysięcy złotych);

-P. W. kwotę 21.000 zł (dwadzieścia jeden tysięcy złotych);

-L. K. (1) kwotę 21.000 zł (dwadzieścia jeden tysięcy złotych);

3.rozłożyć zasądzone w pkt 2 b) spłaty na rzecz M. W., R. W., W. W., P. W., L. K. (1) na 50 (pięćdziesiąt) miesięcznych rat po 420 zł (czterysta dwadzieścia złotych) każda, płatnych do 10-ego dnia każdego miesiąca, poczynając od miesiąca następnego po uprawomocnieniu się postanowienia, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat;

4.zasądzić od M. W., R. W., W. W., P. W. i L. K. (1) na rzecz A. D. (1) kwoty po 2.786,15 zł (dwa tysiące siedemset osiemdziesiąt sześć złotych piętnaście groszy) tytułem zwrotu kosztów utrzymania majątku spadkowego poniesionych przez wnioskodawczynię;

5.zasądzić od M. W., R. W., W. W., P. W. i L. K. (1) na rzecz A. D. (1) kwoty po 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem częściowego zwrotu kosztów postępowania;

6.ustalić, że w pozostałym zakresie wnioskodawczyni i uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie. Postanowienie Sądu Rejonowego – II Wydział Cywilny z dnia 8 czerwca 2018 r. II Ns 1621/15

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 4

Pozwem skierowanym przeciwko E. K., powódka Z. K. (1) wniosła o zasądzenie od pozwanego kwoty 1 432,45 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie do dnia zapłaty, kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa. W uzasadnieniu wskazano, iż matka powódki zmarła. Spadek po zmarłej nabyli wprost na podstawie testamentu Z. K. (1), Z. K. (2), E. K.. W skład spadku po zmarłej wchodzi m.in. lokal mieszkalny numer (…) położony w Ł. przy ulicy (…). Powódka wskazała, że dokonywała wpłat w pełnej wysokości z tytułu opłat miesięcznych związanych z tym lokalem, o łącznej wartości 4 297,35 zł, w tym opłat z tytułu czynszu miesięcznego w kwocie 3 227,18 złotych, opłat z tytułu energii elektrycznej w kwocie 678,69 zł, opłat z tytułu abonamentu telefonicznego w kwocie 391,48 zł. Przed śmiercią matki, powódka ponosiła w pełnej wysokości opłaty z tytułu energii elektrycznej oraz abonamentu telefonicznego, które to należności zaliczyć należy do długów spadkowych, za które do chwili działu spadku odpowiadają solidarnie wszyscy spadkobiercy.

W odpowiedzi na pozew pozwany, reprezentowany przez pełnomocnika w osobie adwokata wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Przede wszystkim pozwany wskazał, iż obciążające go należności za lokal wobec spółdzielni mieszkaniowej regulował samodzielnie w wysokości odpowiadającej jego udziałowi w masie spadkowej. Z tego względu roszczenie w tej części jako niezasadne winno zostać oddalone. Nadto w zakresie należności z tytułu abonamentu telefonicznego i opłat za zużycie energii elektrycznej, pozwany podniósł iż nie są to zobowiązania solidarne. Przedmiotowy lokal zajmuje powódka i to ona powinna ponosić wydatki na media, z których korzystała.

Pomiędzy spadkobiercami w sposób dorozumiany doszło do ustaleń w zakresie tego kto będzie mieszkał w mieszkaniu spadkowym i kto w tym czasie będzie ponosił ciężary związane z jego utrzymaniem. Przede wszystkim zwrócić należy uwagę, że zarówno przed jak i po śmierci H. K. (2) w mieszkaniu spadkowym zamieszkiwał Z. K. (2). Dla pozwanego oczywistym było, iż skoro jeden ze spadkobierców zajmuje lokal spadkowy, będzie regulował należności z tytułu opłat do spółdzielni, jak i opłat za media. Pozwany nigdy nie mieszkał w spadkowym mieszkaniu i nie żądał od pozostałych spadkobierców dopuszczenia go do współkorzystania z tego lokalu. Można zatem uznać, że również przez fakty dokonane doszło do swoistego podziału przedmiotu spadku do użytkowania, a to w taki sposób, iż tylko Z. K. (2) z niego korzystał. Nie można zatem wywodzić, że na podstawie wskazanego przepisu ( art. 207 KC) współwłaściciel może domagać się od reszty współwłaścicieli, proporcjonalnie do ich udziałów, zwrotu każdego wydatku na rzecz i w każdej sytuacji.

Zasada wyrażona w przywołanym artykule stanowiąca, że wydatki związane z rzeczą wspólną są ponoszone przez współwłaścicieli proporcjonalnie do ich udziałów we współwłasności znajduje ograniczenie w sytuacji, gdy część współwłaścicieli z rzeczy nie korzysta. Płatności związane z korzystaniem z lokalu leżały wyłącznie w interesie Z. K. (2), gdyż tylko on w tym lokalu zamieszkiwał i korzystał z niego. Reguły przepisu art. 207 KC nie można rozpatrywać w oderwaniu od kontekstu pozostałych norm. Wskazany przepis oczywiście określa pewną regułę we wzajemnych relacjach między współwłaścicielami, nie ma ona jednak charakteru absolutnego ani nadrzędnego nad pozostałymi regułami. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 08 stycznia 1980 r. III CZP 80/79, OSNC 1980/9/157.

W związku z powyższym nie można żądać od innych osób zwrotu kosztów poniesionych w związku z egzystencją osoby trzeciej, w tym przypadku Z. K. (2). Mieszkanie zajmował wyłącznie spadkobierca Z. K. (2), powinien zatem ponosić koszty utrzymania tego lokalu w tym czasie.

Odnosząc się zaś do roszczenia powódki o zwrot 1/3 części równowartości opłat za zużycie energii elektrycznej oraz opłat abonamentowych za telefon w tym lokalu, w ocenie Sądu kiedy lokal został opróżniony przez Z. K. (2) i oddany do wspólnego korzystania wszystkich spadkobierców, opłaty te obciążają wszystkich spadkobierców proporcjonalnie do ich udziałów w spadku. Należności za energię elektryczną opiewały na łączną kwotę 360,58 złotych, której to wartości wynikającej z przedłożonych przez powódkę rozliczeń pozwany nie zakwestionował.

Suma opłat za te usługi telekomunikacyjne, w których powinien partycypować pozwany, zgodnie z powyżej poczynionymi uwagami, wynosi 52,02 zł, której to wartości pozwany także nie zakwestionował.

Odnosząc się do żądania powódki o zwrot opłat do spółdzielni i opłat za media za okres sprzed otwarcia spadku, powódka nie wykazała, by to ona te należności, z własnych środków uiszczała. Strony w złożonych zeznaniach wskazały, iż dzieci spadkodawczyni, a więc także strony postępowania, decydowały o sposobie przeznaczenia jej emerytury, w tym opłacały należności za lokal. Mając to na uwadze uznać należy, iż powódka nie udowodniła, iż w skład spadku wchodzi przysługująca jej wierzytelność z tytułu uiszczanych przez nią opłat za lokal w okresie sprzed śmierci spadkodawczyni. Tym samym żądanie pozwu w tym zakresie nie zasługuje na uwzględnienie. Wyrok Sądu Rejonowego – II Wydział Cywilny z dnia 7 lutego 2017 r. II C 354/16

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 5

W wyniku spadkobrania po zmarłych spadkodawcach oraz po śmierci jednego ze spadkobierców, a także w wyniku darowania swojego udziału przez E. W. na rzecz M. B., udziały wnioskodawczyni i uczestników postepowania w powyższym majątku były następujące:

– K. R. – 96/288,

– A. K. – 29/288,

– M. B. – 61/288,

– Ż. K. – 29/288,

– E. T. – 32/288,

– A. R. – 32/288,

– G. T. (1) – 9/288,

Po śmierci S. T. lokal zajmował jego żona K. T. i syn H. T. wraz z rodziną – żoną E. T. i dziećmi A. R. i M. B.. Pozostali członkowie rodziny S. T. i K. T. mieszkali w innych mieszkaniach. Spadek po H. T. nabyły E. T., A. R. i M. B..

Członkowie rodziny małżonków H. T. i E. T. – mieszkający w przedmiotowym lokalu – uiszczali należności publicznoprawne związane podatkami za nieruchomość, dokonywali opłat na rzecz Wspólnoty Mieszkaniowej na fundusz remontowy oraz związane z kosztami zarządu nieruchomością. Koszty te wyniosły łącznie 35.711,71 zł.

Zgodnie z treścią przepisu art. 207 KC współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną stosownie do ich udziałów. Na potrzeby niniejszego postepowania należy rozdzielić te wydatki, które są konieczne dla bytu samej rzeczy i są niezbędne i immanentnie związane z rzeczą, od wydatków, które są związane z eksploatacją rzeczy. Jeśli chodzi o te pierwsze, to obciążają one wszystkich współwłaścicieli rzeczy, niezależnie od tego kto w danym wypadku włada rzeczą. Do tych wydatków należały niewątpliwie koszty obejmujące wydatki na pokrycie danin publicznoprawnych jak podatki, opłaty za użytkowanie wieczyste, oraz opłaty uiszczane do Wspólnoty Mieszkaniowej na pokrycie kosztów związanych zarządem nieruchomością oraz składki na fundusz remontowy. Uczestniczki wykazały odpowiednimi wyciągami z kont, dowodami wpłat, że z tego tytułu uiściły 35.711,71 zł, tak więc ta suma stanowiła podstawę do określenia wysokości obciążenia wnioskodawczyni i pozostałych uczestników obowiązkiem zwrotu określonych kwot na rzecz uczestniczek E. T., M. B. i A. R..

Jak wspomniano wyżej zakres tego obciążenia odpowiada udziałowi w nieruchomości. Tak więc przy udziale wnioskodawczyni – 96/288, stosowna kwota do zwrotu na rzecz uczestniczek E. T., M. B. i A. R. wynosiła 11.903,90 zł (35.711,71 zł x 96/288 = 11.903,90). Jeśli chodzi o uczestniczki A. T. (poprzednio K.) i Ż. K., to przy ich udziałach wynoszących po 29/288, odpowiednimi sumami obciążającymi te uczestniczki z tytułu obowiązku partycypowania w kosztach utrzymania nieruchomości były kwoty po 3.595,97 zł (35.711,71 x 29/288 = 3.595,97). Przy udziale G. T. (2) wynoszącym 9/288 tę sumę stanowi kwota 1.115,99 zł (35.711.71 x 9/288 = 1.115.99 zł). W związku z tym, że koszty te ponosili wspólnie członkowie rodziny H. T. i E. T. (którzy są spadkobiercami po H. T.) i dotyczyły one wspólnego prawa, kwoty te zasądzono solidarnie na rzecz uczestniczek E. T., M. B. i A. R.. Termin zapłaty tych sum określono na koniec stycznia roku, mając na uwadze, że zapłatę tych należności należało wiązać z faktem obciążenia uczestniczki M. B. spłatami na rzecz uczestniczek i wnioskodawczyni.

Oddaleniu podlegało natomiast żądanie uczestniczek co do zwrotu kosztów opału ponoszonymi przez nie w trakcie zamieszkiwania w lokalu. Te koszty były wydatkowane przez uczestniczki przy odpowiednim eksploatowaniu lokalu, tak więc nie mieściły się w zakresie kosztów niezbędnych dla utrzymania, czy też bytu rzeczy. W tym zakresie wniosek uczestniczek E. T., M. B. i A. R. podlegał oddaleniu. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny I Ns 121/20

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Szukaj