Zgodnie z art. 926 § 1 kodeksu cywilnego (dalej jako: KC) powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Pierwszeństwo ma dziedziczenie testamentowe. Dziedziczenie ustawowe wchodzi w grę co do całości spadku, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy lub gdy żadna z powołanych przez niego osób nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 2 KC). Każda osoba może rozrządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci w drodze jednostronnej czynności prawnej, jaką jest testament. Zarówno samo sporządzenie testamentu, jak i jego treść, zależy wyłącznie od woli spadkodawcy. To spadkodawca decyduje bowiem o kręgu spadkobierców, tj. czy będą po nim dziedziczyć spadkobiercy ustawowi, czy też inne osoby.
Ustawodawca przewidział kilka równorzędnych form testamentów zwykłych. I tak, zgodnie z treścią art. 950 KC testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego. Testament może być również sporządzony własnoręcznie (tzw. testament holograficzny art. 949 KC.) w ten sposób, że spadkodawca napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Jako wyraz woli spadkodawcy testament musi zawierać oświadczenie jednostronne, zawierające rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci, powołujące do całego lub do części spadku jednego lub więcej spadkobierców. Podkreślenia wymaga, iż obie formy testamentu mają równorzędną moc prawną. Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament jak i jego poszczególne postanowienia (art. 943 KC). Jeśli spadkodawca tak postanowi, testament późniejszy odwołuje poprzedni w całości (art. 947 KC).
Spadkodawca może powołać do całości spadku jedną lub kilka osób (art. 959 KC). Art. 1008 KC zawiera definicję legalną instytucji wydziedziczenia, która w rozumieniu kodeksu znaczy tyle co pozbawienie prawa do zachowku. Jest ono dopuszczalne w przypadkach wymienionych enumeratywnie w art. 1008 KC. Zgodnie z treścią art. 1025 § 1 KC zdanie pierwsze sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę.
W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku sąd bada kto jest spadkobiercą (art. 670 KPC zdanie pierwsze). Obowiązek zbadania, kto jest spadkobiercą, dotyczy spadkobierców zarówno powołanych do spadku z ustawy, jak i z testamentu. W tym drugim przypadku, konieczne jest wstępne stwierdzenie, czy spadkodawca pozostawił testament, następnie jego otwarcie i ogłoszenie oraz ewentualne zbadanie zarzutów kwestionujących jego ważność lub skuteczność. Po ustaleniu spadkobierców powołanych do dziedziczenia z mocy testamentu oraz zapisobiorców z tytułu zapisu windykacyjnego nieodzowne jest jeszcze zbadanie okoliczności wyłączających lub ograniczających zdolność spadkobrania (np. art. 927 § 1 i 3 i art. 967 KC.) oraz stwierdzenie skuteczności zapisu (art. 9812 KC. tak: J. Gudowski, Kodeks postępowania cywilnego Komentarz pod red. T. Erecińskiego , źródło: LEX).W ramach tego postępowania, sąd nie bada natomiast jakie składniki wchodzą w skład spadku, ustala jedynie czy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo w spadku objęte zarządem sukcesyjnym (art. 670 § 2 KPC). Poza kognicją sądu pozostaje również rozstrzygnięcie o zachowku, w tym również ocena podstaw do wydziedziczenia, co do którego właściwa jest droga procesu cywilnego (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 31 sierpnia 1966 r. III CR 156/66, OSNCP 1967, z. 2, poz. 35).
Z treści art. 924 KC wynika, że spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, zaś art. 925 KC stanowi, że spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Zgodnie z art. 926 KC powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu (§ 1). Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą (§ 2). Powyższe oznacza, że dziedziczenie ustawowe ma charakter subsydiarny, znajduje zastosowanie, gdy nie powołano spadkobiercy testamentowego albo powołany spadkobierca nie może lub nie chce dziedziczyć. Mianowicie, jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu, to dopiero wówczas przepisy kodeksu cywilnego stanowią w swej treści kto i z jakim udziałem dziedziczy spadek po osobie zmarłej. Natomiast, jeżeli spadkodawca pozostawił testament, rzeczą Sądu prowadzącego postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku jest ocena ważności testamentu wobec treści przepisów kodeksu cywilnego.
Stosownie do treści art. 981 1 § 1 KC w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny).
Zapis windykacyjny został skonstruowany jako instytucja alternatywna w stosunku do dziedziczenia. Ustanowienie w testamencie spadkobierców nie pozwala spadkodawcy na przesądzenie o tym, jakie konkretnie przedmioty przypadną poszczególnym spadkobiercom, może on jedynie określić wielkość korzyści przypadających spadkobiercom ze spadku (wielkość udziału w całym spadku). Zapis windykacyjny natomiast pozwala testatorowi na uczynienie ściśle określonych przysporzeń na rzecz wskazanych osób, a więc następstwo prawne po osobie zmarłej zostaje ukształtowane zgodnie z wolą testatora. Zapisobierca windykacyjny otrzyma zawsze i wyłącznie przedmiot wskazany w testamencie. Tym samym instytucja zapisu windykacyjnego daje osobie fizycznej możliwość decydowania, po jej śmierci, o losach poszczególnych przedmiotów spadkowych (M. Pazdan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, s.1153).
Zgodnie z § 2 powołanego przepisu przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
1) rzecz oznaczona co do tożsamości,
2) zbywalne prawo majątkowe,
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,
4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności,
5) ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej (§ 2)
Należy zaznaczyć, że wymogi ważnego ustanowienia zapisu windykacyjnego są dwojakie. Pierwszym z nich jest umieszczenie go w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego, drugim – uczynienie przedmiotem zapisu windykacyjnego przedmiotu wskazanego w art. 9811 § 2 KC.
Należy zauważyć, że zapisobierca windykacyjny co do zasady odpowiada za długi spadkowe wspólnie ze spadkobiercami, na zasadach przewidzianych w art. 10341 – 10343 KC (do chwili działu spadku – solidarnie ze spadkobiercą, z możliwością wystąpienia z roszczeniem regresowym do spadkobiercy, na podstawie art. 10341 par. 2 KC; po dziale spadku – proporcjonalnie do uzyskanego przysporzenia). W literaturze pojawił się także pogląd, że za długi związane z przedmiotem zapisu windykacyjnego powstałe już po otwarciu spadku odpowiada wyłącznie zapisobierca windykacyjny (A. K. (red.), E. N.:Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki, Komentarz do art. 10341 KC).
Jak wynika jednakże z treści art. 10343 KC, odpowiedzialność osoby, na rzecz której został uczyniony zapis windykacyjny za długi spadkowe jest ograniczona do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku (także jeśli przedmiot ten następnie zostanie zniszczony lub zużyty). Zapisobierca odpowiada całym swoim majątkiem, a nie tylko przedmiotem zapisu windykacyjnego, jednakże odpowiedzialność ta kształtuje się w granicach, które wyznacza wartość otrzymanego przysporzenia. Ograniczenie to działa od chwili otwarcia spadku (por.: E. Skowrońska – Bocian, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, Komentarz do art. 10343 KC, WKP, 2017).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Należy wskazać, spadkodawca pozostawił testament notarialny, obejmuje on powołanie do całego spadku jaki i zapisy windykacyjne. Treść aktu notarialnego nie nasuwa wątpliwości co do rzeczywistej woli spadkodawcy. Z aktu notarialnego jednoznacznie wynika, że jego wolą było zarówno powołanie do całości spadku jak i uczynienie zapisów windykacyjnych zgodnie z art. 9811 KC. Należy stwierdzić, że w toku postępowania nie zostały ujawnione żadne okoliczności wskazujące na nieważność testamentu. Zatem w odniesieniu do spadkodawcy zachodzi testamentowy porządek dziedziczenia.
Przechodząc na grunt niniejszej sprawy, należy stwierdzić iż, niewątpliwie przedmiotowy zapis windykacyjny spełnia wyżej wskazane przesłanki jego ważności. Treść zapisu windykacyjnego została zawarta w testamencie notarialnym sporządzonym. Zgodnie z wolą testatora całość majątku po nim nabywa syn B. W. natomiast zgodnie z zapisami windykacyjnymi nieruchomość położoną w Ł., dla której urządzona jest księga wieczysta o nr (…) nabywa syn B. W., a nieruchomość położoną w O., dla której urządzona jest księga wieczysta o numerze (…) nabywa R. W.
Sąd mając na uwadze treść złożonego w tej sprawie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, a także powyżej przytoczone stanowisko doktryny i przepisy miał obowiązek stwierdzić nabycie spadku i zapisu windykacyjnego po spadkodawczyni.
Mając powyższe na uwadze oraz powołanie do spadku w testamencie i treść jego zapisów windykacyjnych Sąd w pkt I postanowienia stwierdził, iż stwierdzić, że spadek po E. A. (2 im.) W., synu V. i A., zmarłym dnia 18 lipca 2020 roku w B. M., którego ostatnim miejscem zwykłego pobytu było O., na podstawie testamentu notarialnego z dnia 29 września 2017 roku nabył syn B. E. (2 im.) W., syn E. i A., w całości.
W punkcie II postanowienia stwierdził, że w drodze zapisu windykacyjnego na podstawie testamentu notarialnego nieruchomość zabudowana położona w Ł., gmina O., oznaczona w ewidencji gruntów jako działki numerach (…), o powierzchni łącznej 0,1940 ha, dla której Sąd Rejonowy Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (…), nabył syn B. E. (2 im.) W., syn E. i A..
W punkcie III postanowienia stwierdził, że w drodze zapisu windykacyjnego na podstawie testamentu notarialnego nieruchomość lokalowa mieszkalna numer (…), położona w O., gmina O., w budynku numer (…) przy ulicy (…), stanowiącej halę warsztatową, składająca się z biura, zaplecza socjalnego i kotłowni, o łącznej powierzchni użytkowej 236,00 m2, dla której Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą KW nr (…), wraz z udziałem w wysokości (…) części we współwłasności części wspólnych budynku i innych urządzeń nie służących do wyłącznego użytku właścicieli poszczególnych lokali, objętych księgą wieczystą KW nr (…), nabył syn R. W., syn E. i A. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 4 lutego 2021 r. I Ns 158/20
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
