Z chwilą śmierci należące do spadkodawcy prawa i obowiązki majątkowe o charakterze cywilnoprawnym przechodzą na inne osoby – spadkobierców zmarłego, na co wskazuje norma art. 922 KC Polskie prawo spadkowe nie przewiduje możliwości powołania przez spadkodawcę ostatnią wolą innych osób – spadkobierców do poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku ani też do wyodrębnionych gospodarczo części majątku spadkowego. Dopuszczalne jest powołanie spadkobiercy lub spadkobierców jedynie do całego spadku albo do jego ułamkowej części. Zawsze jednak chodzi o abstrakcyjnie rozumiane części całości spadku. Nie jest przy tym możliwe dopatrywanie się wyjątku od omawianej reguły w dyspozycji art. 961 KC Przepis ten nie wprowadza bowiem odmiennych od tej reguły zasad dziedziczenia. Stanowi jedynie normę interpretacyjną w wypadku, gdy spadkodawca rozrządził w testamencie poszczególnymi przedmiotami majątkowymi, które wyczerpują prawie cały spadek, istnieje zaś wątpliwość co do rzeczywistej woli spadkodawcy. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 października 2000 roku, w sprawie o sygnaturze akt II CKN 505/00.
Z powyższego wynika, że rozporządzenie konkretnymi przedmiotami wchodzącymi w skład masy spadkowej w zasadzie powinno być traktowane jako zapis na osobę, na rzecz której miało nastąpić przysporzenie, jako zapisobiorcę. W razie wątpliwości czy rozporządzenie spadkodawcy należy traktować jako testament czy jako zapis z reguły osobę wymienioną w testamencie należy traktować jako zapisobiercę, zaś tylko wyjątkowo jako spadkobiercę, gdy zapisane jej przedmioty wyczerpują cały spadek.
Przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie określają w sposób precyzyjny przedmiotu zapisu. Przepis art. 968 § 1 KC stanowi jedynie, że spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły). Z treści przepisu tego wynika więc, że na skutek ustanowienia zapisu zwykłego pomiędzy obciążonym zapisem, a zapisobiercą powstaje stosunek prawny o charakterze zobowiązaniowym, czyli prawo o charakterze względnym. Zapis jest rozrządzeniem testamentowym, w którego wyniku po otwarciu spadku powstaje skuteczny inter partes stosunek zobowiązaniowy, którego przymusowa realizacja może być dochodzona w postępowaniu procesowym. W stosunku tym zapisobierca jest wierzycielem, obciążony – dłużnikiem, a przedmiotem jest świadczenie majątkowe określone przez spadkodawcę w testamencie. Tak przyjął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 października 2004 roku. Nie ulega wątpliwości, że przedmiotem zapisu zwykłego może być każde świadczenie majątkowe, które jest przedmiotem zobowiązania. Zapis może opiewać na świadczenie pieniężne jednorazowe, polegające na zapłacie oznaczonej sumy pieniężnej lub powtarzające się w przyszłości np. w postaci renty.
Aktualnie nie budzi już wątpliwości, tak doktryny jak i judykatury, że zapis może zostać określony nie tylko jako oznaczona kwota pieniężna, ale także jako równowartość określonej części przedmiotu. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 września 1970 roku, oraz w uchwale z dnia 16 czerwca 1972 roku. Podobnie w uchwale z dnia 18 grudnia 1990 roku Sąd Najwyższy stwierdził, że określenie zapisu jako ułamka wartości udziału spadkowego jest prawnie skuteczne. W orzeczeniach tych zarysowała się jednolitość stanowiska Sądu Najwyższego, który wypowiedział się za dopuszczalnością oznaczenia przez spadkodawcę kwoty pieniężnej stanowiącej przedmiot zapisu w sposób pośredni, a więc przez jego ustalenie według innego niż pieniądz miernika wartości. W świetle przytoczonego orzecznictwa należy uznać, że nie ma jakichkolwiek przeszkód do obciążenia spadkobiercy zapisem, którego przedmiotem jest kwota pieniężna oznaczona jako wartość ułamkowa spadku czy składnika spadku. W takiej sytuacji w celu ustalenia wysokości zapisanego świadczenia pieniężnego konieczne jest tylko przeprowadzenie nieskomplikowanej w istocie operacji rachunkowej.
Niezależnie od powyższego w literaturze wskazuje się, że podstawowe znaczenie przy ustanowieniu zapisu ma wola testatora. Strony wykonując zapis powinny się tej woli podporządkować. Wymagane jest by spadkodawca ściśle określił w testamencie przedmiot zapisu zwykłego. Z reguły przedmiotem zapisu zwykłego są rzeczy lub prawa wchodzące w skład spadku. Rozporządzenie testamentowe zwane w kodeksie zapisem wykazuje podobieństwo do powołania spadkobiercy, bowiem w następstwie realizacji zapisu określona osoba otrzymuje korzyść majątkową, na wypadek śmierci spadkodawcy. Stosownie do brzmienia przepisu art. 948 KC, testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwe najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy, jeżeli natomiast testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść. Takie też stanowisko zajął także Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 października 2004 roku.
Zobowiązanie do wykonania zapisu testamentowego jest zobowiązaniem bezterminowym, co oznacza, że termin jego wykonania przez spadkobiercę nie jest z góry oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania. Termin płatności w tej sytuacji wyznaczy dopiero wezwanie do zapłaty zgodnie z art. 455 KC Dłużnik zobowiązany jest do spełnienia świadczenia niezwłocznie po otrzymaniu wezwania do zapłaty. Takie stanowisko zajął także Sąd Najwyższy, np. w wyroku z dnia 22.02.2007 r., w sprawie o sygnaturze akt I CSK 433/06, w wyroku z dnia 28.06.2005 r., w sprawie o sygnaturze akt I CK 7/05.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
W niniejszej sprawie bezsporne jest, iż spadkodawca sporządził testament w formie aktu notarialnego, w którym do całego spadku po sobie powołał powódkę. Spadkodawca – co również było poza sporem – w późniejszym okresie, samodzielnie, własnoręcznie sporządził inne oświadczenie, które podpisał, w treści którego na wypadek swej śmierci rozporządził posiadanymi przez siebie akcjami spółki, które to akcje stanowiły jedynie część majątku spadkodawcy, co nie było przedmiotem sporu. Nie było kwestionowane, że spadkodawca ustanowił pozwanego zapisobiercą, zlecając mu rozdzielenie akcji po równo między inne jeszcze osoby. W ocenie Sądu nie budzi żadnych wątpliwości, iż wolą spadkodawcy było ustanowienie powódki spadkobiercą testamentowym, zaś pozwanego zapisobiercą obciążonego dalszymi zapisami.
Sporządzony przez spadkodawcę dokument stanowi rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci i zawiera zapis zwykły. Umieszczenie zapisu spadkodawcy w tym własnoręcznym testamencie nie budzi wątpliwości co do formy. Sama treść tego oświadczenia jest jasna. Oświadczenie to zawiera rozporządzenie przedmiotem majątkowym – akcjami spółki zaznaczyć, że spadkodawca tym testamentem nie odwołał poprzedniego rozporządzenia na wypadek śmierci. Co więcej, w treści tego oświadczenia spadkodawca potwierdził, iż do spadku po sobie powołał powódkę, jednakże wolą spadkodawcy w przedmiocie akcji spółki było to by „przeszły” one na pozwanego, który miał obowiązek rozdzielić je równo między siebie i jeszcze troje osób.
Sąd doszedł do przekonania, że do przedstawionego zapisu nie może mieć zastosowania obliczanie wartości akcji spółki (…). w sposób określony przez powódkę, tj. bez potrącenia od uzyskanej kwoty z tytułu sprzedaży akcji poniesionego przez pozwanego podatku od tej transakcji w wysokości 19 % jej wartości. Biorąc pod uwagę niekwestionowane przez strony okoliczności, w świetle których oczywistym jest, że pozwany sprzedał akcje wyżej wskazanej spółki w ilości posiadanej przez spadkodawcę, to jest w ilości 12 025, a także, że pozwany sprzedał te akcje za sumę 47 192,29 zł, jak i, że uiścił z tego tytułu podatek w kwocie 8 966,48 zł, to Sąd uznał, że kwota 38 225,81 zł stanowiąca różnicę pomiędzy ceną sprzedaży a uiszczonym podatkiem jest „dochodem” uzyskanym przez pozwanego. Dlatego też dla potrzeb obliczenia roszczenia przysługującego powódce z tytułu zapisu, Sąd przyjął kwotę 38 225,81 zł. Kierując się treścią zapisu spadkodawcy, należną powódce kwotę 9 556,45 zł Sąd obliczył w sposób następujący: 38 225,81 zł) 4 (z uwagi na ilość osób mających prawa do akcji spad kaowcy z mocy zapisu). Wyrok Sądu Rejonowego – II Wydział Cywilny z dnia 6 czerwca 2016 r. II C 550/15
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
