Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zachowek za mieszkanie lub dom

Z art. 991 § 2 KC wynika, że jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pobieżnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Z tego przepisu wynika, że zobowiązanym z tytułu zachowku jest spadkobierca. Z innych przepisów regulujących kwestię zachowku należy wywieść, że spadkobierca jest zobowiązany w pierwszej kolejności. Poza nim odpowiedzialność z tytułu zachowku mogą ponieść także osoby, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę doliczaną do spadku ( art. 1000 i 1001 KC).

Z art. 991 § 2 KC wynika, że spadkodawca uprawniony jest do wyboru sposobu zapewnienia uprawnionemu należnego mu zachowku. Spadkodawca może bowiem powołać takiego uprawnionego do dziedziczenia po sobie, ustanowić na jego rzecz zapis, albo jeszcze przed swoją śmiercią dokonać na jego rzecz darowizny. Dopiero w sytuacji, gdy uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy potrzebnej do jego pokrycia.

Wyliczenie kwoty należnej tytułem zachowku wymaga ustalenia udziału spadkowego stanowiącego podstawę obliczenia zachowku oraz ustalenia wartości pieniężnej spadku z uwzględnieniem darowizn poczynionych przez spadkodawcę (substrat zachowku). Po ustaleniu udziału spadkowego w oparciu o przepisy regulujące porządek dziedziczenia ustawowego należy dokonać przemnożenia określonego w ten sposób udziału przez ⅔, gdy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, albo przez ½ w pozostałych przypadkach. Substrat zachowku jest wyliczany na podstawie czystej wartości spadku, tj. różnicy pomiędzy wartością stanu czynnego spadku a wartością stanu biernego (długów spadkowych). Zgodnie z art. 993 KC, przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń. Nie są również uwzględniane długi z tytułu zachowków (roszczenie o zachowek jest przedmiotem wyliczenia, nie może więc jednocześnie stanowić części równania matematycznego). Do długów spadkowych zalicza się koszty pogrzebu w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku ( art. 922 § 3 KC). Wartość praw należących do spadku ustala się według stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku (zob. uchwała składu 7 sędziów SN – zasada prawna – z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, OSP z 1985 r. Nr 10, poz. 147).

Zachowek za mieszkanie lub dom Poznań

Zgodnie zaś z treścią art. 1000 § 1 KC jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

Swoboda dysponowania majątkiem za życia, np. w formie darowizn, czy swoboda testowania pozwalająca na dowolne dysponowanie majątkiem w testamencie na wypadek śmierci mogą prowadzić do pokrzywdzenia osób najbliższych spadkodawcy. Stąd też osoba fizyczna ma przynajmniej moralny obowiązek wspierania przywołanych członków najbliższej rodziny, w tym też pozostawienia im korzyści ze spadku. Jednakże o tym kto i na jakich zasadach otrzyma korzyści po zmarłym, decyduje ustawa.

Należy w tym miejscu wskazać, że artykuł 1000 KC reguluje problem uzyskania kwoty potrzebnej do uzupełnienia zachowku od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczaną do spadku (art. 993-995 KC), przy czym należy uznać, że odpowiedzialność obdarowanych ma charakter subsydiarny. Wprawdzie przepis stanowi o sumie pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku, nie powinno jednak budzić wątpliwości, że uprawniony do zachowku może kierować swoje roszczenia przeciwko obdarowanym także w sytuacji, gdy nie otrzymał żadnej korzyści ze spadku jak też od zobowiązanych spadkobierców tytułem wypłaty części zachowku (zob. Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki pod red. A. Kidyby, publ.).

Jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 KC (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2008 roku, sygn. akt III CSK 255/07). Nieuwzględnienie takich darowizn przy obliczaniu zachowku czyniłoby ochronę osób najbliższych, ustanowioną w ustawie, całkowicie iluzoryczną. O tym, że uprawnionym do zachowku jest też spadkobierca powołany do dziedziczenia wskazuje chociażby treść art. 998 § 1 KC Użycie zaś w art. 991 KC słowa ,,byliby’’ ma natomiast określić, że zachowek nie zawsze przysługuje zstępnym czy rodzicom, lecz tylko wtedy, gdy osoby te dziedziczyłyby z ustawy w danej, konkretnej sytuacji (jeżeli pozostały dzieci, rodzice nie są uprawnieni do zachowku, itd.). Ustawodawca postanowił, że głównym adresatem roszczenia o zachowek jest spadkobierca (art. 991 § 2 KC), a dopiero kiedy otrzymanie od spadkobiercy zachowku jest niemożliwe, uprawniony może żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Odpowiedzialność obdarowanego względem uprawnionego ogranicza się do wzbogacenia będącego skutkiem darowizny (art. 1000 § 1 KC).

Zachowek za mieszkanie lub dom Poznań

Zgodnie z przepisem art. 5 KC, nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Uprawnienie z tytułu zachowku ma charakter prawa podmiotowego, stąd też na tle realizacji żądania uprawnionego może powstać problem oceny jego zachowania w płaszczyźnie nadużycia prawa podmiotowego ( art. 5 KC). W sprawie o zachowek nie jest wyłączone obniżenie wysokości należnej z tego tytułu sumy na podstawie art. 5 KC (por. uchwała SN z dnia 19 maja 1981 r., IIICZP18/81, OSNC 1981 nr 12). Zakres zastosowania powyższego przepisu powinien być jednak stosunkowo wąski, bowiem ocena sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa podmiotowego ( art. 5 KC), nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych (wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2004 r., IVCK215/03, PiP 2006/6/111; wyrok SA w Warszawie z dnia 18 stycznia 2013 r., IACa688/12, Lex1286660; wyrok SA w Łodzi z dnia 25 lipca 2013 r. IACa141/12, Lex1356561; wyrok SA w Poznaniu z dnia 9 maja 2013 r. IACa334/13, Lex1342321). Względy te nakazują szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny o nadużyciu prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia (wyrok SA w Białymstoku z dnia 31 marca 2011 r. IACa99/11, OSAB 2011/1/21). Obniżenie wysokości zachowku może więc mieć miejsce w przypadkach zupełnie wyjątkowych, już samo pozbawienie uprawnionego do zachowku korzyści ze spadku w drodze dziedziczenia jest dla niego okolicznością krzywdzącą i dolegliwą, a stanu tego nie powinno jeszcze pogłębiać ograniczenie możliwości realizacji roszczeń z tytułu zachowku.

W orzecznictwie przyjmuje się, że zachowek stanowi minimum zagwarantowanego udziału w spadku spadkobiercy (wyrok SA w Lublinie z dnia 13 czerwca 2014 r., IACa820/13, Lex1498964). W tym kontekście nie można jednak zapominać, że nie mogą zostać pominięte te zachowania uprawnionego, które wskazują na to, jak ten wywiązywał się ze swoich obowiązków względem najbliższych, ze szczególnym uwzględnieniem spadkodawcy. Przy orzekaniu o zachowku nie należy zatem pomijać oceny moralnej także postępowania uprawnionego do zachowku (wyrok SA w Szczecinie z dnia 22 kwietnia 2009 r., I ACa 459/08, Lex550912). Stąd też art. 5 KC do instytucji zachowku może być stosowany tylko w sytuacjach skrajnie rażącego zachowania uprawnionego względem spadkodawcy bądź tak drastycznej sytuacji zobowiązanego, że wykonanie uprawnienia do zachowku naraziłoby go na skrajny niedostatek bądź wręcz niesprawiedliwość (wyrok SA w Szczecinie z dnia 27 marca 2013 r., IACa892/12, Lex1353836). Co do zasady jednak o zastosowaniu art. 5 KC do roszczeń z tytułu zachowku powinny decydować okoliczności istniejące w płaszczyźnie uprawniony – spadkobierca, a nie uprawniony – spadkodawca (wyrok SA w Białymstoku z dnia 23 kwietnia 2014 r., IACa682/13, Lex1461014) – tak A. Kidyba w komentarzu do art. 991 KC w programie komputerowym Lex tezy 26 i 27.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Spadkodawczyni J. W. (2) zmarła w dniu 28 września oraz, że miała dwóch spadkobierców ustawowych – synów J. W. (1) i M. W., a pozwany jest wnukiem spadkodawczyni i synem M. W.. Spadkodawczyni w dniu 6 stycznia  sporządziła testament notarialny, którym do spadku powołała wnuka – pozwanego O. W. Powód jako zstępny spadkodawczyni byłby powołany do spadku z ustawy. Gdyby powód został powołany do dziedziczenia należny mu udział wynosiłby 1/2 spadku, bo spadkodawczyni będąca wdową miała dwóch spadkobierców ustawowych – powoda i ojca pozwanego M. W.. Należny powodowi zachowek stanowiłby kwotę pieniężną odpowiadającą wartością połowie jego udziału, czyli 1/4 spadku. Powód nie był bowiem w chwili śmierci spadkodawcy ani małoletni ani niezdolny do pracy.

Wobec stwierdzenia nabycia spadku przez pozwanego na podstawie testamentu, powód nie został powołany do spadku. Z przeprowadzonego postępowania dowodowego nie wynika, aby powód otrzymał od matki darowiznę w większym rozmiarze, zapis lub aby w jakimkolwiek zakresie został powołany do spadku.

Zachowek za mieszkanie lub dom

Powód twierdził, że w skład spadku wchodziły;Powód twierdził, że w skład spadku wchodziły;
a) prawo własnościowe do mieszkania w S. przy ul. (…);
b) udział 1/2 prawa do mieszkania w W. przy ul. (…);
c) wyroby ze srebra o wartości około 30 000 zł.;
d) tkaniny zwłaszcza dywan ręcznie tkany o wartości około 30 000 zł.;
e) złoto i pieniądze o wartości około 200 000 zł.;
f) udział w nieruchomości położonej w B. przy ul. (…).

Nie zaoferował jednak żadnych dowodów i tym samym nie udowodnił, aby do spadku należały składniki wskazane pod pozycjami b), c), d) i e). Na podstawie zgromadzonych dowodów ustalono, że do spadku wchodziło własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego w S. oraz udział w 1/8 prawa własności nieruchomości położonej w B.. Wartość tego udziału ustalono na podstawie opinii biegłej B. H. na kwotę 47 188 zł. Wartość prawa do lokalu w S., jak już wyżej wskazano, ustalono na kwotę odpowiadającą uzyskanej przez pozwanego cenie sprzedaży, czyli 223 000 zł.

W tym miejscu wskazać należy, że brak jest podstaw do ustalania wartości zachowku należnego powodowi z uwzględnieniem przychodów, jakie przynosiłby majątek spadkowy po śmierci spadkodawczyni, których uzyskania według poglądów powoda zaniedbał pozwany. Zgodnie z przepisem art. 922 § 1 KC, prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwila jego śmierci na jedną lub kilka osób. Zgodnie z przepisami art. 924 i 925 KC, spadkobierca nabywa spadek z chwila otwarcia spadku, a spadek otwiera się z chwila śmierci spadkodawcy. Spadkiem są więc prawa i obowiązki zmarłego istniejące i przysługujące mu najpóźniej w chwili śmierci. Prawa później powstałe nawet jeżeli są pożytkami, czy dochodami przynoszonymi przez przedmioty i prawa należące do spadku nie stanowią spadku. Nie ma więc podstaw aby uwzględniać je przy ustalaniu zachowku. W kwestii wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości w B. za okres przed śmiercią spadkodawczyni, jak to wyżej wskazano, powód nie wykazał, aby takie roszczenie przysługiwało spadkodawczyni, a zatem aby wchodziło do spadku.

Ustalona w toku postępowania wartość spadku to łączna kwota 270 188 zł. (223 000 zł. + 47 188 zł.). Udział jaki przypadałby powodowi w razie dziedziczenia z ustawy to ½ tej kwoty czyli 135 094 zł., a wartość należnego powodowi zachowku to ½ z tej kwoty czyli 67 547 zł. Taką też kwotę zasądzono na rzecz powoda tytułem zachowku w punkcie 1 wyroku. Wyrok Sądu Okręgowego – XV Wydział Cywilny z dnia 20 października 2016 r. XV C 85/14

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu