Wskazać należy, iż art. 689 k.p.c. zezwala na połączenie w jednym postępowaniu sprawy o dział spadku ze sprawą o zniesienie współwłasności i sprawą o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej. W wypadku gdy w skład spadku wchodzi udział spadkodawcy w majątku objętym małżeńską wspólnością ustawową, do dokonania działu spadku niezbędne jest uprzednie albo jednoczesne z działem spadku, połączone w tym samym postępowaniu, przeprowadzenie podziału majątku wspólnego. (uchw. SN z 2.3.1972 r., III CZP 100/71, OSN 1972, Nr 7-8, poz. 129 z glosą L. Steckiego, OSP 1973, Nr 7-8, poz. 149).
Dlatego w wypadku gdy w skład spadku wchodzi udział spadkodawcy w majątku objętym małżeńską wspólnością ustawową, do dokonania działu spadku niezbędne jest uprzednie albo jednoczesne z działem spadku, połączone w tym samym postępowaniu, przeprowadzenie podziału majątku wspólnego, chyba że zapadł już prawomocny wyrok rozstrzygający o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o żądaniach zwrotu wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek odrębny lub odwrotnie, albo że częściowy dział spadku nie dotyczy udziału spadkodawcy w majątku wspólnym. W myśl bowiem przepisu art. 43 § 1 KRO, małżonkowie mają od chwili ustania wspólności ustawowej równe udziały w majątku objętym tą wspólnością, jednakże zgodnie z treścią dalszych paragrafów tego artykułu sąd w określonych w tych przepisach okolicznościach może ustalić udziały w inny sposób, mianowicie z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku. Roszczenie to może być dochodzone w drodze powództwa, a jeśli toczy się postępowanie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej, w tym postępowaniu. Nie ma natomiast jakichkolwiek podstaw do orzekania o żądaniu ustalenia nierównych udziałów w postępowaniu o dział spadku po jednym z małżonków, choćby uczestnikiem tego postępowania jako jeden ze spadkobierców był pozostały przy życiu małżonek, gdyż zgodnie z dyspozycją przepisu art. 13 § 1 KPC sąd rozpoznaje sprawę w innym postępowaniu niż proces tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Przepis art. 567 § 1 KPC dotyczy natomiast nieprocesowego postępowania o podział majątku wspólnego, nie ma natomiast analogicznego przepisu w odniesieniu do nieprocesowego postępowania o dział spadku.
Dopóki nie zostanie więc przesądzone, jakie są ostatecznie udziały spadkodawcy i jego małżonka w majątku wspólnym, dopóty nie jest możliwe ustalenie przez sąd spadku, w myśl dyspozycji przepisu art. 684 KPC, składu i wartości spadku, skoro równe udziały małżonków w majątku wspólnym są do tej chwili hipotetyczne. Z tego więc punktu widzenia dział spadku mógłby nastąpić, gdyby pomimo nieprzeprowadzenia uprzednio postępowania o podział majątku wspólnego żądanie ustalenia nierównych udziałów zostało już rozstrzygnięte prawomocnym wyrokiem. W przeciwnym wypadku niezbędne byłoby uprzednie lub jednoczesne, połączone w jednym postępowaniu z działem spadku, dokonanie podziału majątku wspólnego. Po prawomocnym bowiem dokonaniu tego podziału żądanie ustalenia nierównych udziałów nie mogłoby już nastąpić ze względu na prekluzję przewidzianą w przepisie art. 618 § 3 KPC, która odnosi się również do żądań przewidzianych w przepisie art. 567 § 1 KPC, a to w związku z treścią przepisu § 3 tego artykułu oraz treścią przepisu art. 688 KPC (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 1972 roku, III CZP 100/71, OSNC rok 1972, nr 7-8, poz. 129).
Z drugiej strony, przepisy art. 45 KRO przewidują rozliczenia wynikające z wydatków, nakładów i innych świadczeń poczynionych z majątku wspólnego na majątek odrębny oraz poczynionych z majątku odrębnego na majątek wspólny. W wyniku dokonanych rozliczeń może się okazać, że pomimo równych udziałów małżonków w majątku wspólnym cały ten majątek, po dokonaniu odpowiednich zaliczeń, przysługuje tylko jednemu z małżonków, bądź też spadkobiercom zmarłego małżonka albo pozostałemu przy życiu małżonkowi.
W tym ostatnim wypadku praktycznie nic z majątku wspólnego nie wejdzie do masy spadkowej, która objęta jest działem spadku. Rozstrzygnięcie o tym w zasadzie może nastąpić w postępowaniu nieprocesowym o podział majątku wspólnego, a w procesie tylko wtedy, gdy wcześniej zwrot jest niezbędny ze względu na dobro rodziny. Dopóki więc kwestia zwrotu nie zostanie przesądzona we właściwym trybie, dopóty nie jest możliwe ostateczne, a niezbędne do dokonania działu spadku ustalenie składu i wartości tego spadku (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 1972 roku, III CZP 100/71, OSNC rok 1972, nr 7-8, poz. 129; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1998 roku, II CKU 56/98). Postanowienie Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 19 września 2013 r. II Ca 500/13.
Przykład z sprawy sądowej
I. Dokonać podziału majątku wspólnego wnioskodawczyni H. P. i spadkodawcy S. P., w skład którego wchodzą:
1. Lokal mieszkalny położony w G. przy ul. (…), opisany w księdze wieczystej prowadzonej w Sądzie Rejonowym w Giżycku za nr (…), składający się z 2 pokoi, kuchni, łazienki z wc, przedpokoju i piwnicy o pow. łącznej 40,9 m 2 wraz z udziałem równym (…) w elementach wspólnych budynku i działce pod budynkiem objętych księgą wieczystą prowadzoną tamże o nr (…) o wartości 100.000 zł.
2. Środki finansowe zgromadzone na rachunku w (…) w G. o nr (…) w wysokości 247,99 zł.
3. Środki finansowe zgromadzone w (…) Banku Spółdzielczym w G. na lokacie terminowej w wysokości 32.000 zł
całość o łącznej wartości 132 247, 99 zł( sto trzydzieści dwa tysiące 247 złotych 99/100)
i jednocześnie dokonać działu spadku po S. P., którego udział w opisanym majątku wynosił ½ w ten sposób, że prawo własności wymienionych składników majątkowych przyznać na rzecz H. P..
II. Tytułem spłaty w majątku wspólnym i jednocześnie w masie spadkowej zasądzić od wnioskodawczyni H. P. na rzecz:
a. B. K. kwotę 1 312, 95zł ( jeden tysiąc trzysta dwanaście złotych 95/100)
b. M. P. kwotę 1 312,95 zł ( jeden tysiąc trzysta dwanaście złotych 95/100)
c. W. P. kwotę 1 312,95 zł ( jeden tysiąc trzysta dwanaście złotych 95/100)
d. A. P. kwotę 562,95 zł (pięćset sześćdziesiąt dwa złote 95/100 )
płatne w terminie 30 dni od uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie do dnia zapłaty.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
