Podstawy odpowiedzialności pozwanego upatrywać należy w treści art. 416 KC (Dz.U. z 2014 r. poz. 121 t.j. ze zm.), zgodnie z którym osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu. Z językowej wykładni normy art. 416 KC wynika, że podstawą przypisania odpowiedzialności na podstawie tego przepisu jest dopuszczenie się czynu niedozwolonego przez osobę, która została powołana jako piastun organu. Wobec trudności w udowodnieniu konkretnych działań lub zaniechań określonej osoby wchodzącej skład organu, judykatura i doktryna posługuje się koncepcją tzw. winy anonimowej (bezimiennej), która pozwala uznać winę określonej jednostki organizacyjnej na podstawie ustaleń niewłaściwego postępowania bliżej niezidentyfikowanych osób fizycznych, działających w danej strukturze. W tym kontekście zaniechanie osoby prawnej należy ocenić jako niedopełnienie przez osoby zarządzające przedsiębiorstwem i jego personel obowiązków zachowania należytej staranności przy wykonywaniu swoich funkcji, które uzasadnia odpowiedzialność na podstawie art. 416 KC, a z racji relacji zwierzchnictwa i podporządkowania także na podstawie art. 430 KC w związku z art. 415 KC (por. wyrok SA w Poznaniu z dnia 28.02.2013 r., sygn. I ACa 91/13, dot. niepubl.).
Dochodzenie roszczeń odszkodowawczych – niezależnie od tego czy źródłem szkody jest delikt czy niewywiązanie się z zapisów umowy wymaga wykazania kilku podstawowych elementów: zdarzenia będącego źródłem szkody, szkody, wysokości szkody, związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem a odniesioną szkodą (art. 361 KC) natomiast w przypadku roszczeń opartych o czyn niedozwolony zachodzi co do zasady konieczność wykazania winy sprawcy (art. 415 KC). Zgodnie z normą z art. 361 KC, zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Wyjaśnienia przy tym wymaga, że następstwo przyczynowo-skutkowe ma charakter normalny w rozumieniu art. 361 § 1 KC wówczas, gdy w danym układzie stosunków i warunków oraz w zwyczajnym biegu rzeczy, bez zaistnienia szczególnych okoliczności, szkoda jest zwykłym następstwem danego zdarzenia, a pojawienie się danej przyczyny każdorazowo, z reguły, zwiększa prawdopodobieństwo rozpatrywanego skutku (por. wyrok SN z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 28/00, z dnia 18 czerwca 2004 r., II CK 369/03, oraz z dnia 26 stycznia 2006 r., II CK 372/05, OSP 2006, poz. 96, z 19 listopada 2009 r., IV CSK 241/09).
Posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci).
Stosownie do treści przepisu art. 725 KC przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Zgodnie natomiast z przepisem art. 56 ust. 1 ustawy Prawo Bankowe posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci).
W tym miejscu wskazać należy, że przepis art. 56 ust. 1 ustawy Prawo Bankowe stanowi wyjątek od zasady, że po śmierci posiadacza rachunku środki znajdujące się na nim wchodzą w skład spadku po posiadaczu rachunku. Jest to tzw. dyspozycja na wypadek śmierci. Powyższa instytucja polega na tym, że posiadacz rachunku o charakterze oszczędnościowym może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty określonej kwoty pieniężnej z rachunku wskazanym przez siebie osobom. Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci jest więc jednostronną czynnością prawną mortis causa. Zakres podmiotowy osób, na rzecz których posiadacz rachunku bankowego może ustanowić dyspozycję na wypadek śmierci jest ściśle wskazana w powołanym powyżej przepisie i obejmuje małżonka, wstępnych, zstępnych lub rodzeństwo.
Osoby, które zostały wskazane w dyspozycji wkładem na wypadek śmierci (art. 56 ustawy z 1997 r. – Prawo bankowe) są osobami wyłącznie uprawnionymi do dokonania na ich rzecz wypłat z rachunku bankowego zmarłego posiadacza rachunku po dacie jego śmierci. W konsekwencji, wszelkie inne operacje polegające na wypłatach przez bank środków z rachunku bankowego po śmierci posiadacza tego rachunku, zgodnie z dyspozycjami niespełniającymi wymagań z art. 56 ustawy z 1997 r. – Prawo bankowe, które z chwilą śmierci przestają obowiązywać, uznać należy za nieuprawnione (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 czerwca 2015 roku, III AUa 1211/14, LEX nr 1765944).
Wobec powyższego, a także biorąc pod uwagę treść przepisu art. 725 KC, uznać należy, że bank – jako depozytariusz środków – jest odpowiedzialny wobec osoby uprawnionej z rachunku bankowego aż do chwili rzeczywistego spełnienia świadczenia. Wobec przyjęcia obowiązków depozytariusza, na banku ciąży powinność zwrotu zgromadzonych na rachunku środków pieniężnych na każde żądanie posiadacza rachunku lub osoby uprawnionej. W tym przedmiocie odpowiedzialność banku trwa aż do chwili, gdy nastąpi rzeczywiste spełnienie świadczenia, bowiem w zakresie zwrotu przechowywanych środków zobowiązanie banku ma charakter zobowiązania rezultatu, a nie starannego działania. W przypadku dokonania wypłaty pieniędzy na rzecz osoby nieuprawnionej, bank nie może uwolnić się od obowiązku wykonania zobowiązania względem posiadacza rachunku, na tej podstawie, że spełnił wymagania co do zachowania należytej staranności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2001 roku, II CKN 344/00, LEX nr 52688).
Dla oceny odpowiedzialności banku wobec osoby uprawnionej z tytułu dyspozycji wkładem na wypadek śmierci irrelewantna pozostaje okoliczność, czy bank miał obiektywną możliwość zweryfikowania, iż pełnomocnictwo osoby na rzecz której wypłacił z rachunku środki pieniężne w chwili dokonania dyspozycji już wygasło. Bank w tym wypadku ponosi bowiem odpowiedzialność na zasadzie ryzyka (tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 6 maja 2009 r. II UZP 2/09, OSNP 2009/19-20/265).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Pozwem powódka M. P. wniosła o zasądzenie od pozwanej B. G. kwoty 61.000 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wypłaty przez pozwaną środków pieniężnych z rachunku bankowego prowadzonego w (…) Bank S.A. o numerze (…) do dnia zapłaty. Nadto powódka wniosła o zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów sądowych według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że pozwana B. G., działająca jako pełnomocnik do rachunku bankowego, bezprawnie wypłaciła z rachunku bankowego o numerze (…) prowadzonego przez (…) Bank S.A. kwotę 61.000 złotych, która była objęta zapisem na wypadek śmierci ustanowionym przez właściciela rachunku bankowego w osobie ojca powódki i jednocześnie męża pozwanej – J. P.. Po śmierci J. P. pozwana wypłaciła bez zgody i wiedzy powódki środki pieniężne zgromadzone na przedmiotowym rachunku bankowym, jednocześnie nie informując banku o zgonie swojego męża. Jak podniosła M. P., pozwana nie przekazała na jej rzecz wypłaconych z rachunku pieniędzy, jak również nie uczynił tego bank, jako że w dacie zwrócenia się przez powódkę o wypłatę środków objętych zapisem, na przedmiotowym rachunku bankowym nie było już żadnych zasobów finansowych. Nadto powódka wskazała, że w wyniku działu spadku po J. P. została zobowiązana do zapłaty na rzecz pozwanej kwoty 87.605 złotych, zaś Sąd dokonujący działu spadku przyjął, że kwota 61.000 złotych, będąca przedmiotem zapisu na wypadek śmierci, podlega zaliczeniu na poczet schedy spadkowej.
W odpowiedzi na pozew pozwany (…) Bank S.A. z siedzibą we W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. W ocenie pozwanego, wszelkie roszczenia o zapłatę podjętej z rachunku bankowego kwoty 61.000 złotych powódka winna kierować wobec B. G., która pomimo śmierci J. P. i związanego z tym wygaśnięcia pełnomocnictwa do rachunku bankowego, podjęła środki pieniężne z przedmiotowego rachunku. Jak wskazał pozwany, w dacie wypłacenia pieniędzy z rachunku bankowego na rzecz B. G., Bank nie miał wiedzy o zgonie właściciela rachunku bankowego, tj. J. P.. O fakcie tym dowiedział się bowiem dopiero z korespondencji sądowej, odebranej. Nadto pozwany wniósł o stwierdzenie niewłaściwości miejscowej i przekazanie sprawy do Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia oraz o zawieszenie postępowania do czasu prawomocnego zakończenia postępowania przygotowawczego prowadzonego przez IV Komisariat Policji Komendy Miejskiej Policji w Ł., którego przedmiotem jest przywłaszczenie środków pieniężnych, jakiego miała dopuścić się B. G.. Jak wskazał pozwany, zawieszenie postępowanie uzasadnione jest posiadaniem przez powódkę statusu pokrzywdzonego we wskazanym powyżej postępowaniu karnym.
W realiach przedmiotowej sprawy okolicznością bezsporną pozostaje fakt, iż J. P. zawarł z pozwanym (…) Bank S.A. z siedzibą we W. umowę rachunku bankowego, zaś w ramach prowadzonego konta posiadał lokatę terminową, na której zgromadzone zostały środki pieniężne w wysokości 61.000 złotych. Bezsporna jest również okoliczność, że J. P. złożył skuteczną dyspozycję wkładem na wypadek śmierci, na podstawie której zlecił (…) Bank S.A. z siedzibą we W. wypłatę wszystkich zgromadzonych na lokacie środków pieniężnych swojej córce – M. P..
Osobą wyłącznie uprawnioną do wypłaty środków finansowych zgromadzonych na lokacie terminowej nr Nd (…), prowadzonej na rzecz J. P., stała się po jego śmierci powódka M. P.. Zgodnie z dyspozycją posiadacza przedmiotowego konta bankowego, po jego śmierci (…) Bank S.A. z siedzibą we W. zobowiązany był więc do wypłacenia zgromadzonych na nim środków na żądanie zgłoszone przez powódkę. W realiach przedmiotowej sprawy pozwany nie wywiązał się ze swojego zobowiązania, jako że wypłacił pieniądze zgromadzone na przedmiotowej lokacie na rzecz osoby nieuprawnionej, tj. B. G.. Bez znaczenia pozostaje przy tym okoliczność, że B. G. ustanowiona była pełnomocnikiem do dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym. Sąd zważył bowiem, że z chwilą śmierci posiadacza rachunku bankowego wygasają dokonane przez niego dyspozycje środkami zgromadzonymi na tym rachunku oraz pełnomocnictwa (art. 101 § 2 KC). Tym samym, w ocenie Sądu, odpowiedzialności pozwanego wobec strony powodowej nie może wyłączać fakt, iż w dacie zrealizowania dyspozycji o likwidację rachunku bankowego nr (…) i wypłatę zgromadzonych na nim środków pieniężnych, bank nie miał wiedzy co do śmierci posiadacza rachunku.
Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd uznał, iż mimo faktu, że pozwany bank uprzednio wypłacił objętą powództwem kwotę do rąk osoby nieuprawnionej, tj. B. G., to nie zwolniło to banku ze zobowiązania wypłaty tej kwoty na rzecz osoby uprawnionej z tytułu dyspozycji na wypadek śmierci – a więc powódki M. P.. W konsekwencji, Sąd zasądził na rzecz strony powodowej kwotę 61.000 złotych, o czym orzeczono w pkt 1 sentencji wyroku.
W zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 61.000 złotych Sąd orzekł w oparciu o przepis art. 481 KC w związku z art. 455 KC Roszczenie o odsetki powstaje od chwili opóźnienia dłużnika i dotyczy okresu do momentu spełnienia świadczenia (głównego). Odsetki przysługują więc zgodnie z art. 481 § 1 KC za czas opóźnienia, dlatego stają się wymagalne począwszy od bezskutecznego upływu terminu spełnienia świadczenia głównego, czyli z upływem pierwszego dnia od wymagalności roszczenia głównego, aż do dnia jego zapłaty. Termin spełnienia świadczenia głównego określa się zgodnie z art. 455 KC W myśl tego przepisu dłużnik opóźnia się z wykonaniem zobowiązania, gdy nie spełnia świadczenia w terminie oznaczonym lub wynikającym z właściwości zobowiązania, a gdy termin ten nie zostanie oznaczony – jeśli nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu go do wykonania zobowiązania. Wyrok Sądu Rejonowego – III Wydział Cywilny z dnia 2 kwietnia 2019 r. III C 231/18
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
