Z chwilą śmierci należące do spadkodawcy prawa i obowiązki majątkowe o charakterze cywilnoprawnym stają się spadkiem. Na tę chwilę ustala się skład spadku i krąg spadkobierców. Z chwilą śmierci otwiera się spadek, który nabywają spadkobiercy. Zgodnie z art. 926 § 1 i 2 KC powołanie do spadku wynika z ustawy bądź z testamentu. W polskim prawie spadkowym obowiązuje zasada swobody testowania, a więc swobodnej możliwości dysponowania swoim majątkiem na wypadek śmierci. Jedynym ograniczeniem jest to, by treść testamentu nie pozostawała w sprzeczności z przepisami ustawy, nie prowadziła do obejścia prawa i nie pozostawała w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Istnienie ważnego testamentu, t.j. sporządzonego w jednej z form przewidzianych w art. 949-953 KC i nie dotkniętego którąkolwiek z wad określonych w art. 945 § 1 KC warunkuje dziedziczenie na podstawie testamentu.
W toku niniejszego postępowania ujawniony został testament spełniający wymagania testamentu własnoręcznego, o których mowa w art. 949 § KC Zgodnie z powołanym przepisem, spadkodawca może bowiem sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Autentyczność tego testamentu nie budziła wątpliwości. Żaden z uczestników postępowania, ani wnioskodawca nie podnosili, że testament nie został faktycznie sporządzony przez spadkodawczynię. Także w ocenie Sądu nie istniały okoliczności mogące poddawać w wątpliwość autentyczność testamentu i uzasadniać dopuszczenie z urzędu dowodu z opinii biegłego z zakresu badania pisma ręcznego celem zweryfikowania czy testament został sporządzony i podpisany przez spadkodawczynię.
Dzięki instytucji zapisu zwykłego, zwanego też legatem, unormowanej w art. 968 i n. KC, spadkodawca może zdecydować w testamencie, aby oznaczona osoba otrzymała przysporzenie majątkowe, nie stając się przy tym spadkobiercą. Nabycie określonego przedmiotu majątkowego na mocy zapisu testamentowego nie jest dziedziczeniem, a zapisobierca nie staje się następcą prawnym spadkodawcy. Przy czym w świetle art. 972 w zw. z art. 927 KC zdolność do nabycia zapisu posiadają podmioty, którym przysługuje zdolność do dziedziczenia. Oznacza to, że zdolność do nabycia zapisu jest uwarunkowana zdolnością do dziedziczenia.
Ustanowienie zapisu jest jednym z najważniejszych, obok ustanowienia spadkobiercy, rozrządzeń testamentowych. Pomiędzy tymi dwiema instytucjami zachodzą podobieństwa, ale też bardzo istotne różnice, stąd konieczność ustanowienia reguły interpretacyjnej, pozwalającej odróżnić zapis od powołania na spadkobiercę. Taką regułę interpretacyjną przewiduje art. 961 KC.
W świetle art. 968 KC, zapis zwykły polega na tym, że spadkodawca przez rozrządzenie testamentowe zobowiązuje spadkobiercę ustawowego lub testamentowego albo zapisobiercę (dalszy zapis) do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Wynika z tego, że zapis zwykły może ustanowić tylko spadkodawca i tylko w testamencie; spadkodawca określa w swym oświadczeniu ostatniej woli przedmiot zapisu oraz osobę zapisobiercy. Zapis zwykły może być też, ale tylko w testamencie, przez spadkodawcę odwołany.
Zapis testamentowy, co oczywiste, rodzi skutki dopiero z chwilą śmierci spadkodawcy. Skutki te w przypadku zapisu zwykłego (inaczej niż w przypadku zapisu windykacyjnego) polegają na powstaniu wierzytelności po stronie zapisobiercy, skierowanej przeciwko osobie obciążonej zapisem, czyli przeciwko spadkobiercy ustawowemu lub testamentowemu albo zapisobiercy – w przypadku dalszego zapisu.
Z obligacyjnej natury zapisu zwykłego wynika, że zapisobierca nie nabywa bezpośrednio na podstawie rozrządzenia testatora zapisanych mu przedmiotów majątkowych; może on jedynie żądać od obciążonego zapisem zwykłym jego wykonania w sposób przewidziany w testamencie i w trybie uregulowanym właściwymi przepisami. Przedmiot zapisu zwykłego (rzecz lub prawo majątkowe) najpierw przechodzi w chwili otwarcia spadku, w drodze dziedziczenia, na spadkobiercę, zaś zapisobierca od momentu otwarcia i ogłoszenia testamentu może dochodzić wykonania zapisu zwykłego.
Zapis zwykły jest długiem spadkowym, a zapisobierca jest wierzycielem spadkobiercy obciążonego zapisem. Skoro nabycie określonego przedmiotu majątkowego na mocy zapisu testamentowego nie jest dziedziczeniem, a zapisobierca nie staje się następcą prawnym spadkodawcy, to również nie odpowiada zapisobierca za długi spadkowe.
Przedmiot zapisu zwykłego określa w testamencie spadkodawca; chodzi o oznaczenie świadczenia majątkowego, którego od osoby obciążonej może się domagać zapisobierca. Zapis zwykły może opiewać np. na przeniesienie własności rzeczy, ustanowienie innych praw rzeczowych, przeniesienie wierzytelności, spełnienie jednorazowo świadczenia pieniężnego itp. Jak stanowi art. 976 KC, w braku odmiennej woli spadkodawcy zapis rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest bezskuteczny, jeżeli rzecz zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia albo jeżeli spadkodawca był w chwili swej śmierci zobowiązany do zbycia tej rzeczy.
W braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobierca może żądać wykonania zapisu zwykłego niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Jednakże zapisobierca obciążony dalszym zapisem może powstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę (art. 970 KC). Wynika z tego, że spadkodawca może w testamencie sam określić termin wykonania zapisu zwykłego, a jeżeli tego nie uczynił, to uprawniony zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po tym, gdy nastąpi otwarcie i ogłoszenie testamentu. Wyrażenie „wykonanie zapisu zwykłego niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu” − w tym wypadku musi oznaczać konieczność dania zobowiązanemu spadkobiercy czasu potrzebnego na przygotowanie świadczenia będącego przedmiotem zapisu. Uwzględnić trzeba w tym zakresie realia konkretnego przypadku. Zapisobierca może wystąpić na drogę sądową, w celu wyegzekwowania należnego mu, zgodnie z wolą testatora, świadczenia będącego przedmiotem zapisu zwykłego.
Ustalając treść ostatniej woli spadkodawcy wyrażoną w testamencie, w którym spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie poszczególne przedmioty majątkowe, należy mieć na względzie art. 948 i art. 961 KC We wskazanych przepisach przewidziano dyrektywy interpretacyjne testamentu, przy czym dyrektywa zawarta w art. 948 KC ma charakter ogólny, dyrektywa zaś z art. 961 KC – szczególny. Zgodnie z pierwszym z wymienionych artykułów, testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Jeżeli w oparciu o treść testamentu nie można w sposób jednoznaczny ustalić rzeczywistej woli spadkodawcy, testament obejmuje prawie cały – a tym bardziej cały – spadek, wątpliwości zaś dotyczą zakwalifikowania jako spadkobiercy albo zapisobiercy osoby, na rzecz której dokonano w testamencie rozrządzeń, zastosowanie znajduje reguła wyrażona w art. 961 KC W myśl tego artykułu, jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku; jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów. Uregulowanie zawarte w art. 961 KC oparte jest na założeniu, że powołanie spadkobiercy może dotyczyć tylko ułamkowej części spadku, a nie poszczególnych praw (przedmiotów) majątkowych.
Zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie stanowiskiem o tym, czy przedmioty majątkowe przeznaczone w testamencie jednej lub kilku osobom wyczerpują prawie cały spadek decyduje stosunek wartości przedmiotów objętych rozporządzeniem spadkodawcy oraz w testamencie pominiętych, z chwili sporządzenia testamentu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 września 1993 r., III CZP 122/93, OSP 1994.10/177; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1997 r., I CKN 276/97, OSNC 1998/4/63; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 2004 r., III CK 472/03).
Sprawa spadkowa opracowana przez Kancelarię
Spadkodawczyni D. W. (1) zmarła jako wdowa. Pozostawiła po sobie trzech synów: T. W., D. R., G. M.. Innych dzieci, w tym przysposobionych ani pozamałżeńskich, nie miała. Sporządziła jeden testament własnoręczny. Nikt ze spadkobierców nie został uznany za niegodnego dziedziczenia.
Skoro zatem spadkodawczyni D. W. (1) w testamencie przeznaczyła uczestnikowi postępowania T. W. nieruchomość mieszkaniową, która w chwili sporządzenia testamentu wyczerpywała cały spadek, nie zaznaczając przy tym, że czyni to tytułem zapisu (art. 968 § 1 KC), to znaczy, iż powołała go jako spadkobiercę do całego spadku. W chwili sporządzania testamentu spadkodawczyni nie była właścicielem innych wartościowych składników majątkowych. Nie była właścicielką ani współwłaścicielką żadnej innej nieruchomości. Spadkodawczyni pozostawiła po sobie liczne długi.
Wnioskodawca ani żaden z uczestników postępowania nie kwestionowali ani treści ani ważności testamentu własnoręcznego spadkodawczyni z dnia 2 sierpnia. Na żadnym z terminów rozpraw nie stawił się wnioskodawca zobowiązywany do osobistego stawiennictwa przez Sąd, nie stawił się również jego pełnomocnik, nie stawili się również uczestnicy – poza uczestnikiem postępowania T. W. Testament spadkodawczyni D. W. (1) został otwarty i ogłoszony na rozprawie w dniu 21 listopada 2016 r. Postanowienie Sądu Rejonowego – II Wydział Cywilny z dnia 26 stycznia 2017 r. II Ns 1332/16
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
