Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Jak nie płacić zachowku od działu spadku mieszkania, domu czy nieruchomości

Zgodnie z art. 991 § 1 i 2 KC, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Stosownie do dyspozycji art. 931 § 1 KC w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych.

Gdy brak jest aktywów spadku zgodnie z art. 994 KC podlegają doliczeniu darowizny, gdyż podstawą obliczenia zachowku jest tzw. substrat zachowku – czysta wartość spadku powiększona o darowizny podlegające zaliczeniu zgodnie z art. 994 KC Według art. 994 KC do spadku zaliczane są darowizny na rzecz spadkobierców bez względu na czas ich dokonania. Chodzi tutaj o wszystkich spadkobierców, niezależnie od tytułu ich powołania (ustawowo lub testamentowo) i niezależnie, czy obdarowany spadkobierca jest równocześnie uprawniony do zachowku (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 kwietnia 2013 r., V ACa 842/12, LEX numer 1305957).

W judykaturze i literaturze nie budzi wątpliwości pogląd, że jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może domagać się od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 KC (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2008 r., III CSK 255/07, OSNC 2009, Nr 3, poz. 47).

Darowizny dokonane na rzecz osób będących spadkobiercami podlegają doliczeniu do spadku (art. 994 § 1 KC) choćby zostały poczynione dawniej niż na 10 lat przed otwarciem spadku (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2014 r., I CSK 252/13, LEX numer 1438403, wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 7 marca 2013 r., I ACa 548/12, LEX numer 1292808).

W myśl art. 996 KC darowiznę uczynioną przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku (art. 997 KC).

Zgodnie zaś z art. 1000 § 1 KC jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

Jak nie płacić zachowku od działu spadku mieszkania, domu czy nieruchomości Poznań

Według konstrukcji przyjętej w kodeksie cywilnym, roszczenie o zachowek ma zapewnić uprawnionemu realną korzyść, i to niezależnie od woli spadkodawcy, gdyż ten może go jej pozbawić jedynie w drodze wydziedziczenia, dopuszczalnego w bardzo wyjątkowych sytuacjach (art. 1008-1010 KC). Kierując się przesłanką realności tej korzyści, ustawodawca postanowił, że głównym adresatem roszczenia o zachowek jest spadkobierca (art. 991 § 2 KC). Dopiero kiedy otrzymanie od spadkobiercy zachowku jest niemożliwe, uprawniony może żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Odpowiedzialność obdarowanego względem uprawnionego ogranicza się do wzbogacenia będącego skutkiem darowizny (art. 1000 § 1 KC). Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi odpowiedzialność względem innych uprawnionych do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek (art. 1000 § 2 KC). W razie, gdy uprawniony jest jednocześnie spadkobiercą, a powołanie do spadku nie pokrywa nawet jego uprawnienia z tytułu zachowku, przysługuje mu roszczenie do pozostałych spadkobierców o zapłatę sumy pieniężnej, potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 KC).

Zgodnie z art. 1002 KC roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Zgodnie bowiem z art. 889 pkt 1 KC nie stanowi darowizny bezpłatne przysporzenie, gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami kodeksu. Nie ulega wątpliwości, że umowa o dział spadku jest umową uregulowaną przepisami kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 1037 § 1 KC dział spadku może nastąpić na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Zatem do momentu zniesienia współwłasności lub dokonania działu spadku, spadkobiercy są współwłaścicielami rzeczy i praw wchodzących w skład spadku. Dział spadku jest zatem instytucją odrębną od dziedziczenia, który mogą ale nie muszą dokonać spadkobiercy po nabyciu spadku.

Jak nie płacić zachowku od działu spadku mieszkania, domu czy nieruchomości Poznań

Natomiast zgodnie z art. 195 KC przez współwłasność należy rozumieć stan, gdy własność tej same rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom. Powyższe oznacza, że każdy ze współwłaścicieli ma prawo dysponowania całą rzeczą niezależnie od wielkości przysługującego mu udziału. Umowa o dział spadku będąca przedmiotem oceny, była zawarta pomiędzy współwłaścicielami nieruchomości rolnej. Jak wcześniej wskazano, każdy ze współwłaścicieli ma prawo korzystania z całej nieruchomości do chwili zniesienia współwłasności, może także samodzielnie wykonywać czynności które zmierzają do zachowania substancji nieruchomości. Jak wynika z art. 205 KC współwłaściciel sprawujący zarząd rzeczą wspólną może żądać od pozostałych współwłaścicieli wynagrodzenia odpowiadającego uzasadnionemu nakładowi jego pracy.

Powyższe unormowania pokazują, że współwłasność to szereg uprawnień i obowiązków po stronie każdego ze współwłaścicieli, zaś sposób zniesienia współwłasności, to czy dokonuje się spłat i dopłat na rzecz jednego z nich, może wynikać z wewnętrznych stosunków panujących pomiędzy współwłaścicielami przed dokonaniem zniesienia. Można przyjąć, iż w konkretnym wypadku brak spłat że to wynikać zarówno z nakładów poczynionych na nieruchomość przez jednego ze współwłaścicieli jak i wynagrodzenia za zarządzanie nieruchomością wspólną.

Podobne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Łodzi – I Wydział Cywilny w wyroku z dnia 19 lutego 2014 r.,I ACa 1010/13. publ.Legalis, gdzie wskazał iż nie można przyjąć, że każdy stosunek prawny, w którym tylko jedna strona uzyskuje korzyść, jest darowizną oraz Sąd Apelacyjny w Białymstoku – I Wydział Cywilny w wyroku z dnia 31 stycznia 2018 r. I ACa 772/17, publ.Legalis, który wskazał iż zniesienie współwłasności możliwe jest też na wiele sposobów, przy czym nie mogą one pozostawać w sprzeczności z obowiązującymi przepisami bądź zasadami współżycia społecznego (art. 58 KC). Także w świetle obowiązującej zasady swobody umów możliwe jest zniesienie współwłasności bez obowiązku pobierania spłat czy dopłat, w sytuacji gdy udziały i wartości uzyskane przez współwłaścicieli w wyniku zniesienia współwłasności znacznie się różnią.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

W pozwie z dnia 5 marca G. S. (1) domagała się zasądzenia od pozwanego G. S. (2) kwoty 323.333,40 zł z ustawowymi odsetkami tytułem zachowku po W. S. W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa z zasądzeniem kosztów postępowania. Pozwany wskazał, że spadkodawczyni W. S. nie uczyniła na jego rzecz ani na rzecz jego ojca żadnych darowizn, zaś umowa o dział spadku obejmująca gospodarstwo rolne, którą w pozwie określono jako umowę darowizny, nie była nią.

M. S. (1) zmarł w dniu 15 sierpnia, a spadek po nim nabył syn G. S. (2). K. S. zmarł dnia 18 sierpnia, a spadek po nim na podstawie ustawy nabyła żona G. S. (1) i dzieci M. S. (2), B. S. po 1/3 części każde z nich. W. S. zmarła dnia 17 lipca, a spadek po niej na podstawie ustawy nabyły dzieci: K. S., M. C. i wnuk G. S. (2) po 1/3 części każde z nich.

Umową z dnia 16 kwietnia W. S. oraz ojciec pozwanego M. S. (1) na mocy aktu notarialnego dokonali działu spadku – przysługującej im w częściach po nieruchomości rolnej położonej we wsi N., gminie N., składającej się z działek gruntu nr: (…) (przy czym w dacie zawierania umowy działki te oznaczone były numerami: (…)) mającej obszar 6 hektarów 63 ary, mocą której właścicielem całości nieruchomości stał się M. S. (1).

Jak nie płacić zachowku od działu spadku mieszkania, domu czy nieruchomości Poznań

M. S. (1) powyższą nieruchomość przekazał pozwanemu oraz jego małżonce do majątku objętego wspólnością ustawową małżeńską w dniu 8 września 2008 r. umową dożywocia.

W sprawie powódka twierdziła, że umowa o dział spadku zawarta pomiędzy W. S.(spadkodawczynią) a M. S. (1) (ojcem pozwanego) stanowiła w istocie darowiznę podlegającą rozliczeniu przy ustaleniu wysokości należnych zachowków służących zstępnym K. S., M. S. (2) i B. S. Podstawowe znaczenie dla oceny powództwa ma ustalenie, czy umowę z dnia 16 kwietnia można zakwalifikować jako umowę darowizny i czy weszła ona do masy spadkowej po W. S.

Zdaniem sądu, umowa o dział spadku do której mają zastosowanie przepisy o zniesieniu współwłasności tak dalece odbiega od umowy darowizny, że nawet w przypadku braku spłaty trudno mówić o darowiźnie. W ocenie sądu powyższe rozważania prowadzą do wniosku, iż umowę będącą przedmiotem oceny nie można kwalifikować w inny sposób, niż umowę o dział spadku ze zniesieniem współwłasności przy której dopuszczalnym prawnie jest zniesienie współwłasności bez spłat i dopłat.

Tym samym należy uznać, iż udział w nieruchomości przysługujący W. S., nie należy do masy spadkowej, wobec tego że zgodnie z art. 889 pkt 1 KC nie stanowi darowizny bezpłatne przysporzenie, gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami kodeksu.

Dokonując oceny umowy także pod kątem art. 58 KC, sąd miał także na uwadze to, że umowa zawierała ustanowienie bezpłatnej służebności osobistej na rzecz W. S., która stanowiła faktyczne przysporzenie na jej rzecz. Służebność sprowadzała się do zobowiązania M. S. (1) (potem jego następców prawnych) do dostarczania W. S. od chwili zawarcia umowy do chwili jej śmierci opału i oświetlenia oraz umożliwienia swobodnego korzystania z części nieruchomości. Powyższe oznacza, że wartość służebności, która faktycznie była wykonywana na rzecz uprawnionej przez okres 10 lat bezpłatnie, stanowiła realną wartość pieniężną, którą strony mogły brać pod uwagę przy ustalaniu warunków działu spadku. Z tych także względów, sąd nie dopatrzył się jakiejkolwiek wadliwości zawartej umowy.

Dodatkowo należy pamiętać, iż M. S. (1), który zmarł przed W. S., zawarł z pozwanym umowę o dożywocie, co do której nie ma wątpliwości, iż jest umową odmienną od umowy darowizny. Umowa została zawarta przed śmiercią W. S., co oznacza iż nieruchomość będąca jej przedmiotem, nie mogła wejść do masy spadkowej po W. S. Mając powyższe na uwadze, sąd powództwo oddalił. Wyrok Sądu Okręgowego – II Wydział Cywilny z dnia 20 grudnia 2018 r. II C 315/18

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu