Zgodnie z art. 684 KPC w postępowaniu o dział spadku Sąd ustala skład i wartość spadku ulegającego podziałowi, przy czym zasadą jest, iż ustalenie składu i stanu spadku przez sąd następuje według chwili jego otwarcia (art. 924 KC), a jego wartości na podstawie cen (rynkowych) z chwili dokonywania działu (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 1950 r., C 72/50, OSN 1951, nr 1, poz. 12; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 września 1974 r., III CZP 58/74, OSNCP 1975, nr 6, poz. 90). Ponadto zgodnie ze stanowiskiem, w sprawie o dział spadku jego skład powinien być ustalony przez sąd na podstawie dowodów aktualnych w chwili dokonywania podziału (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 1994 r., II CRN 31/94, Wokanda 1994, nr 9, s. 9). Podstawą ustalenia składu spadku są przede wszystkim oświadczenia spadkobierców – uczestników postępowania działowego oraz przedstawione przez nich dowody, ewentualnie spis inwentarza, jeżeli był sporządzony. Jeżeli jednak zachodzą w tym względzie sprzeczności, obowiązkiem sądu jest ich wyjaśnienie (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z 11 marca 1985 r., III CRN 52/85, nie publ.).
Jak stanowi art. 922 § 1 KC prawa o obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. Przepis abstrahuje od źródła nabycia. Wynika zatem, że niezależnie od tego czy źródłem nabycia dochodzi zgodnie z prawem czy nielegalnie, czy źródłem nabycia jest czynność prawna, delikt czy bezpodstawne wzbogacenie , przysporzenie wchodzi w skład majątku. Przyjęcie, że źródłem nabycia przedmiotu majątku spadkowego jest dochód uzyskany z przestępstwa może budzić zastrzeżenia natury moralnej. Sąd podziela pogląd wyrażony w uchwale SN z 19 czerwca 2010 roku, III CZP 42/10, Lex nr 583981, co prawda w sprawie o podział majątku wspólnego, to jednak rozważania Sądu Najwyższego są miarodajne dla niniejszej sprawy.
Zwrócić należy uwagę, iż zgodnie z art. 688 KPC do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności, a w szczególności art. 618 § 2 i 3 KPC. Odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących zniesienia współwłasności uzasadnione jest specyfiką postępowania o dział spadku i odnosi się głównie do zastosowania określonego sposobu zniesienia współwłasności zgodnie z przewidzianą prawem hierarchią sposobów jej zniesienia. Stosownie do art. 622 KPC pierwszeństwo ma dokonanie podziału w oparciu o zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, jeżeli nie sprzeciwia się prawu, zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych. Do tego sposobu dokonania działu spadku i zniesienia współwłasności powinien nakłaniać współwłaścicieli Sąd w toku postępowania (art. 622 § 1 KPC). W przypadku braku podstaw do zniesienia współwłasności na skutek zgodnego wniosku współwłaścicieli wchodzi w grę zniesienie współwłasności przez podział w naturze na części odpowiadające wartością udziałom współwłaścicieli z uwzględnieniem wszelkich okoliczności zgodnie z interesem społeczno – gospodarczym. Różnice wartości wyrównuje się w tej sytuacji przez dopłaty pieniężne (art. 623 KPC).
Dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Stosownie do odesłania zawartego w art. 1035 KC, do działu spadku mają odpowiednie zastosowanie przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych uzupełniające art. 1037-1046 KC, należy także uwzględnić reguły zawarte w art. 680-689 oraz art. 608, art. 618 § 2 i 3, art. 619-625 i 1066-1071 ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm., powoływany dalej w skrócie jako KPC).
Zgodnie z art. 210 KC w zw. z art. 1035 KC każdy ze spadkobierców może domagać się przeprowadzenia działu spadku pozostawionego przez spadkodawcę. Natomiast zgodnie z art. 684 KPC, skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd. O rozstrzygnięciach dotyczących dzielonego majątku decydują we wszystkich sprawach działowych (zniesienie współwłasności, dział spadku, podział majątku wspólnego małżonków) okoliczności istniejące w chwili podziału (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z 27 sierpnia 1979 roku, III CRN 137/79, OSNC 1980/1-2/33). Należy także zwrócić uwagę, iż skład spadku, który ma być przedmiotem działu, sąd ustala w zasadzie na podstawie wyjaśnień uczestników. Jeżeli jednak zachodzą w tym względzie sprzeczności, obowiązkiem sądu jest ich wyjaśnienie. W każdym wypadku wymaga udowodnienia własność nieruchomości spadkowej (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z 11 marca 1985 roku, III CRN 52/85).
W postępowaniu o dział spadku jego stan ustala się według chwili otwarcia spadku, jego wartość zaś – według cen z chwili dokonania działu (vide: uchwała Sądu Najwyższego z 27 września 1974 roku, III CZP 58/74, OSNCP 1975, nr 6, poz. 90, postanowienie Sądu Najwyższego z 24 sierpnia 2011 roku, IV CSK 521/2010). Wartość przedmiotu zniesienia współwłasności ustala się na podstawie cen rynkowych (postanowienie Sądu Najwyższego z 30 grudnia 1975 roku, III CRN 349/75). Jeżeli uczestnicy postępowania zgodnie określą wartość przedmiotów spadkowych, jest to dla sądu wiążące – chyba, że budzi ona uzasadnione wątpliwości co do zgodność z rzeczywistym stanem rzeczy (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2001 r., V CKN 482/00). W razie sporu co do wartości przedmiotu ocenia się ją na podstawie opinii biegłego (podobnie: Skowrońska-Bocian Elżbieta, Wierciński Jacek (w:) Gudowski J. red., Kodeks cywilny. Komentarz. Spadki, Lexis Nexis 2013).
Zgodnie z treścią art. 211 KC każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociągałoby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Natomiast art. 212 § 1 KC stanowi, że jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi. Rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosowanie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych labo sprzedana stosownie do przepisów postępowania cywilnego (art. 212 § 2 KC).
Podział fizyczny rzeczy jest podstawowym sposobem zniesienia współwłasności, wyraźnie preferowanym przez ustawę zarówno w przypadku drodze umowy zawartej pomiędzy stronami, jak i w drodze zniesienia współwłasności na mocy orzeczenia sądowego. Pogląd ten znajduje odzwierciedlenie zarówno w stanowiskach zajmowanych przez przedstawicieli doktryny, jak i w judykaturze (vide: postanowienia Sądu Najwyższego: z 30 października 1978 roku, III CRN 214/78, z 16 listopada 1993 roku, I CRN 176/93, z 29 lipca 1998 roku, II CKN 748/97, Biuletyn SN 1999, nr 1, str. 9, z 9 września 2011 roku, I CSK 674/2010, IC 2012, nr 7-8, str. 46). Jednakże w sytuacji, gdy zniesienie współwłasności następuje na podstawie orzeczenia, sąd powinien brać pod uwagę przede wszystkim ten sposób wyjścia z niepodzielności, chyba że nie są nim zainteresowani sami współwłaściciele (vide: postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 5 lutego 2010 roku, III CSK 195/09, z dnia 15 czerwca 2012 roku, II CSK 582/11, z dnia 2 kwietnia 2014 roku, IV CSK 431/13). Ponadto wyodrębniony już lokal mieszkalny może ulec podziałowi na dwa samodzielne mieszkania jedynie wówczas, gdy podział taki nie pozostaje w sprzeczności z kryteriami określonymi w art. 211 KC. Wskazane zaś w tym przepisie ograniczenia fizycznego podziału rzeczy mają miejsce, gdy wydzielenie każdemu ze współwłaścicieli rzeczy fizyczne jest wprawdzie możliwe, ale pozostaje w sprzeczności z jej społeczno-gospodarczym przeznaczeniem.
Stosownie do treści art. 1039 ust. 1 KC jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia. Użytego w powołanym przepisie określenie „darowizna” nie oznacza tylko przysporzenia w ramach umowy darowizny, ale należy przez to rozumieć wszelkie przysporzenia dokonane pod tytułem darmym, chyba że chodzi o przysporzenia, o których mowa w art. 1039 § 3 KC (tj. drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte lub świadczona korzyść nie jest wymierna (analogicznie uznał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 listopada 2012 roku, I CSK 217/12). Zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia (a nie innych osób), po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegającej zaliczeniu (art. 1042 § 1 KC).
Dział spadku poprzez przyznanie składnika majątkowego w całości na rzecz jednego ze spadkobierców pociąga za sobą skutek w postaci obowiązku spłaty na rzecz pozostałych spadkobierców. W orzecznictwie podkreśla się, iż decyzja o zniesieniu współwłasności przez przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli ze spłatą na rzecz drugiego należy do swobodnej oceny sądu, po rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy, przy czym jedną z wytycznych, którą Sąd winien się kierować, jest możliwość dokonania spłaty przez współwłaściciela, któremu ma być rzecz przyznana (postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 17 września 2014 roku, I CSK 717/13, z dnia 24 stycznia 2013 roku, V CSK 132/12).
Podział spadku przeprowadza się na podstawie odpowiednio stosowanych przepisów art. 211 i 212 KC Sąd związany jest w pierwszej kolejności żądaniem dokonania podziału spadku wspólnego przez jego fizyczny podział polegający na przyznaniu uczestnikom postępowania określonych przedmiotów wchodzących w jego skład. W razie braku zgodnego wniosku, o sposobie podziału decyduje z urzędu sąd. W celu ustalenia niezbędnych okoliczności faktycznych co do optymalnego sposobu podziału spadku sąd powinien przeprowadzić odpowiednie postępowanie dowodowe z urzędu niezależnie od twierdzeń i wniosków dowodowych stron (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2011 r., I CSK 674/10).
Stosownie do przepisu art. 212 § 3 KC, jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia dopłat i spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych. Postanowienie sądu przyznające wspólną rzecz jednemu z uczestników postępowania, a drugiemu spłaty, zarówno wydane w postępowaniu o zniesienie współwłasności, jak i wydane w postępowaniu o podział spadku ma charakter konstytutywny (art. 624 oraz art. 567 § 3 w związku z art. 688). Terminy spłaty ustalone przez sąd, o których mowa w przepisie art. 212 § 3 KC, powinny zatem przypadać na okres po uprawomocnieniu się postanowienia zasądzającego spłaty (postanowienie SN z dnia 19 września 2002 r., II CK 21/02). Oznaczenie sposobu i terminu uiszczenia spłat powinno być dokonane przez sąd z urzędu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1974 r., III CRN 2/74).
Władza dyskrecjonalna sądu w kształtowaniu sposobu zapłaty dopłat lub spłat jest bardzo szeroka. Artykuł 212 KC nie stwarza jednak sądowi możliwości zaniechania zasądzenia spłaty ani obniżenia jej wysokości wynikającej zwartości udziałów (por. post. SN z 25.5.1998 r., I CKN 684/97, Legalis). Ponadto, jak wywiódł SN w post. z 12.4.2001 r. (II CKN 658/00, OSNC 2001, Nr 12, poz. 179), konstytucyjna zasada równej dla wszystkich współwłaścicieli ochrony prawnej własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji RP) wyłącza oznaczenie terminu i sposobu uiszczenia spłaty bez uwzględnienia uzasadnionego interesu dotychczasowego współwłaściciela uprawnionego do tej spłaty. Jest oczywiste, że termin spłaty nie może przypadać przed datą uprawomocnienia się postanowienia o zniesieniu współwłasności, dopiero bowiem z chwilą zniesienia współwłasności poprzez przyznanie rzeczy na wyłączną własność jednemu ze współwłaścicieli aktualizuje się obowiązek dokonania spłaty wartości udziałów pozostałych współwłaścicieli (por. post. SN z 4.4.2012 r., I CSK 326/11, Legalis).
Odsetki przyznane na podstawie art. 212 § 3 KC od spłaty zasądzonej w sprawie działowej mają mieszany, podwójny charakter: odsetek tzw. kredytowych i odsetek za opóźnienie. Mają być oznaczone w wysokości odpowiadającej wysokości odsetek ustawowych, ale i wtedy nie zmieniają swego charakteru (por. wyr. SN z 22.4.1997 r., III CKN 36/96, Legalis).
W razie rozłożenia dopłaty lub spłaty na raty, przepis art. 212 § 3 KC nie ogranicza możliwości zasądzenia odsetek dopiero od terminu wymagalności poszczególnych rat (por. uchw. SN z 13.6.1984 r., III CZP 21/84, OSNCP 1984, Nr 12, poz. 221).
W razie potrzeby, np. jeśli kwota spłaty lub dopłaty jest duża albo okres rat jest długi albo gdy wysokość spłaty pozostaje w znacznej dysproporcji w stosunku do dochodów uzyskiwanych przez współwłaściciela zobowiązanego do spłaty oraz do posiadanego przez niego majątku (tak w post. SN z 10.1.2013 r., IV CSK 677/12, Legalis), sąd może ustalić sposób ich zabezpieczenia. Przykładem może być obciążenie nieruchomości hipoteką albo ustalenie, że wydanie rzeczy nastąpi dopiero po dokonaniu pełnej spłaty.
Sąd może odroczyć w szczególnie uzasadnionych wypadkach zapłatę rat już wymagalnych. W orzecznictwie przyjęto, że przepis ten należy rozumieć szeroko, tzn. że sąd jest uprawniony na podstawie art. 212 § 3 zd. 3 KC rozłożyć zasądzoną jednorazową spłatę na raty (por. uchw. SN z 21.11.1971 r., III CZP 79/77, OSNCP 1978, Nr 8, poz. 132).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1
Odnosząc się do długości terminu spłaty wskazać należy, że orzeczenie o terminie i sposobie uiszczenia dopłat następuje niezależnie od wniosków stron, a orzeczenie to ma, jak przyjmuje się w doktrynie i orzecznictwie, dyskrecjonalny charakter. Przesłanką wyznaczenia terminu do uiszczenia spłaty lub rozłożenia tej należności na raty powinno być rozważenie sytuacji majątkowej i interesów współwłaściceli (zob. np. uzasadnienie postanowień SN: z 12 kwietnia 2001 r., II CKN 658/00, OSNC 2001, Nr 12, poz. 179 i z 24 stycznia 2013 r., V CSK 79/12). Konieczność uiszczenia przez uczestnika dopłaty niezwłocznie po uprawomocnieniu się orzeczenia stanowiłoby dla niego, mimo relatywnie wysokich dochodów, znaczne obciążenie. Dochody te nie pozwoliłyby bowiem M. L. na jednorazowe zgromadzenie takiej kwoty, a wątpliwe jest, czy byłoby to możliwe w terminie 4 miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia. Niewątpliwie podniesione w apelacji okoliczności, dotyczące kryzysu gospodarczego spowodowanego pandemią (…)19, a obecnie także agresją Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, wpływają zarówno na możliwości zarobkowe uczestnika, jak i na jego zdolność kredytową. Przekonujące i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego jest też twierdzenie apelacji, iż procedury kredytowe są – szczególnie w obecnych realiach – złożone i długotrwałe.
Oczywiste jest jednocześnie, że uczestnik nie mógłby rozpocząć tych procedur przed uprawomocnieniem się postanowienia. Odnosząc się do argumentacji podniesionej w odpowiedzi na apelację należy zwrócić uwagę, że twierdzenia o większych niż ustalił to Sąd Rejonowy możliwościach zarobkowych i majątkowych uczestnika są w dużej mierze gołosłowne. Wnioskodawca ma jednak rację, że uczestnik powinien był rozpocząć przygotowania do pozyskania środków z innych źródeł, jak np. sprzedaż nieruchomości, skoro postępowanie toczy się od 18 grudnia 2017 r., a uczestnik posiada jednak stosunkowo wysokie dochody oraz majątek w postaci również działek rolnych. Dlatego uwzględnienie wniosku apelacji o wyznaczenie terminu 18-miesięcznego byłoby zbyt daleko idące. Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że terminem, który pogodzi interesy obu stron i pozwoli uczestnikowi – przy dołożeniu należytych starań – na zgromadzenie środków pieniężnych jest 30 czerwca 2023 roku, a więc termin zbliżony do 12 miesięcy. Orzeczenie reformatoryjne sądu II instancji co do meritum, wydane na posiedzeniu niejawnym, jest prawomocne z chwila podpisania sentencji, dlatego możliwe i celowe było oznaczenie terminu spłaty datą dzienną.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2
W myśl art. 212 § 3 zdanie pierwsze i drugie KC, jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia.
Biorąc pod uwagę, że uczestniczka postępowania nie ma stałych dochodów Sąd rozłożył powyższe świadczenie na 3 raty roczne płatne do 31 grudnia 2021, 2022 i 2023 roku. Brak stałych dochodów nie wyklucza obowiązku spłaty wnioskodawcy i uczestniczka postępowania od chwili ustania wspólności, a już na pewno przez ponad 3 – letni czas trwania tego postępowania powinna liczyć się z koniecznością spłaty i przygotować się do takiego wydatku. Zdaniem Sądu rozłożenie spłaty na więcej rat rażąco naruszałoby interes wnioskodawcy i straciłoby charakter dopłaty, która ma zrekompensować wyrównanie udziałów w majątku wspólnym.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię 3
Spłata, do której zobowiązana jest B. S. (1) jest wysoka, dlatego Sąd uwzględnił wniosek pełnomocnika Uczestniczki i termin jej płatności określił na 3 miesiące od uprawomocnienia się postanowienia. Odroczenie terminu spłaty pozwoli Uczestniczce zgromadzić niezbędne środki finansowe i wykonać dobrowolnie nałożony obowiązek. Jednocześnie nie jest to nazbyt odległy termin, przez co uwzględnienie wniosku nie naruszy słusznego interesu Wnioskodawczyni.
Przepis art. 212 § 3 KC pozwala korygować obciążenie uczestnika zobowiązanego do spłat/dopłat oraz realną ich wysokość przy pomocy odsetek, które mogą mieć charakter odsetek kapitałowych (na wypadek odroczenia terminu uiszczenia spłaty lub rozłożenia jej na raty) lub przy pomocy odsetek ustawowych, co do których roszczenie powstanie w przyszłości – w razie opóźnienia zobowiązanego w spełnieniu świadczenia pieniężnego. Spłata należne Wnioskodawczyni została zasądzona przy uwzględnieniu aktualnie występujących cen, dlatego zasądzenie odsetek ustawowych na wypadek opóźnienia w zapłacie, Sąd uznał za wystarczające.
W ocenie Sąd nie ma uzasadnionych podstaw do przyjęcia, że Uczestniczka będzie uchylała się od zapłaty na rzecz Wnioskodawczyni. Twierdzenia Wnioskodawczyni, że Uczestniczka nie ma majątku pozwalającego na spłatę nie zostały udowodnione. Nie ma również żadnych innych argumentów przemawiających za potrzebą zabezpieczenia spłaty, dlatego wniosek G. P. (1) o udzielenie zabezpieczenia zasądzonej na jej rzecz spłaty, jako niezasadny, podlegał oddaleniu.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię 4
Uczestniczka wniosła o odroczenie terminu spłaty o 18 miesięcy argumentując, że jest to czas potrzebny do znalezienia kupca na nieruchomość. W toku sprawy nie ustalono, by strony miały jakieś oszczędności, uczestniczka zarabia 2700 zł miesięcznie, ma na utrzymaniu dziecko, na które zasądzono alimenty od wnioskodawcy w wysokości 300 zł. W tej sytuacji oczywistym jest, że nie jest ona w stanie spłacić wnioskodawcy w krótkim czasie, nie ma na to bowiem środków. Potrzebuje czasu, aby sprzedać nieruchomość. Okres 18 miesięcy nie jest nadmierny z punktu widzenia aktualnej sytuacji na rynku nieruchomości. Może się okazać nawet, że w tym czasie nie znajdzie się kupiec. Wnioskodawca nie deklarował woli przejęcia nieruchomości dla siebie, nie podważył w toku postępowania powyższych danych o sytuacji majątkowej uczestniczki. Wyznaczenie krótszego terminu spłaty byłoby nierealne, albowiem uczestniczka nie miałaby szans na zdobycie środków na spłatę.
Sąd nie znalazł podstaw do zabezpieczenia spłaty poprzez ustanowienie hipoteki na nieruchomości. Uczestniczka w toku postępowania zachowywała się lojalnie wobec wnioskodawcy: nie kwestionowała składu majątku wspólnego (poza pojazdem A., który należał do jej majątku osobistego), poinformowała, że do majątku wspólnego należy cały zestaw mebli, a nie tylko komoda zgłaszana we wniosku przez wnioskodawcę, zgodziła się na ustalenie wartości żyrandoli łącznie z żarówkami, a także zaliczenie do tego majątku drewna opałowego – już zużytego. Nie uprawdopodobniono w żaden sposób, że brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni realizację roszczenia wnioskodawcy z tytułu spłaty. Gdyby Sąd taką hipotekę ustanowił, utrudniłoby to zbycie nieruchomości na wolnym rynku, albowiem tego typu obciążenia zniechęcają potencjalnych nabywców. W rezultacie spłata mogłaby się okazać niemożliwa.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię 5
Sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość odsetek. Sąd mając na uwadze całokształt okoliczności sprawy, w tym przede wszystkim zgodne oświadczenia wnioskodawcy i uczestników oraz sytuację osobistą i finansową uczestnika, a ponadto konieczność podjęcia przez uczestnika czynności przygotowawczych związanych z uzyskaniem dalszych środków finansowych. określił termin spłaty na 1 rok od daty prawomocności orzeczenia, jak również stosownie do cytowanych przepisów określił obowiązek płatności odsetek ustawowych za opóźnienie
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię 6
Stosownie do art. 212 § 3 KC jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, Sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość odsetek. Sąd mając na uwadze całokształt okoliczności sprawy, w tym sytuację osobistą i finansową wnioskodawców określił termin płatności spłaty na 5 równych rocznych rat, od daty prawomocności orzeczenia, jak również stosownie do cytowanych przepisów określił obowiązek płatności odsetek ustawowych za opóźnienie (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1971 r. sygn. akt III CZP 34/71). Zdaniem Sądu sytuacja majątkowa i osobista wnioskodawców oraz fakt, iż przez wiele lat to oni dbali o nieruchomość by nie ulegała dewastacji, na co ponieśli nakłady wysokości ponad pięćdziesięciu tysięcy złotych, nie pozwala im na dokonanie jednorazowej spłaty zobowiązań z tego tytułu na rzecz uczestnika . Postawa uczestnika, którego niestawiennictwo uniemożliwiła Sądowi przeprowadzenie dowodu z jej zeznań w charakterze strony, a tym samym poczynienie ustaleń w zakresie jego sytuacji finansowej, osobistej i lokalowej. Sąd miał przy tym także na względzie fakt, iż zapewne to wnioskodawcy będą przeprowadzali prace adaptacyjne, gdyz jak wskazano- uczestnik od zakupu działki nie przebywa tam i nie interesuje się nieruchomością.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię 7
Sąd uznał, że wskazana kwota spłaty powinna być uiszczona jednorazowo w terminie ośmiu miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia. Taki okres powinien wystarczyć uczestniczce na podjęcie działań zmierzających do zgromadzenia kwoty spłaty, np. w drodze sprzedaży mieszkania w B. lub zamiany na mniejsze za dopłatą. To, iż obecnie uczestniczka nie pracuje, nie zwalnia jej z obowiązku spłaty wnioskodawcy, albowiem nie ujawniono żadnych okoliczności, np. dotyczących stanu zdrowia uczestniczki, które stałyby na przeszkodzie podjęciu przez nią pracy zarobkowej. Zważyć przy tym należy, iż na kwotę spłaty przełożyły się m.in. wydatki związane z korzystaniem przez uczestniczkę z mieszkania w S., które znajdowało się w jej wyłącznej dyspozycji, a za które nie ponosiła ona żadnych ciężarów. Odroczenie płatności spłaty na wskazany okres nie naruszy również interesów wnioskodawcy, albowiem nie jest on odległy. Z tych przyczyn w punkcie VI postanowienia tytułem spłaty zasądzono od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy ww. kwotę płatną w tymże terminie wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie (por. art. 481 § 1 i 2 KC) w przypadku uchybienia płatności.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię 8
Sąd zasądził od K. W. (1) na rzecz G. K. dopłatę w kwocie 9.211,00 zł płatną w terminie 1 roku od uprawomocnienia się postanowienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności . Nadto Sąd zasądził od K. W. (1) na rzecz Z. K. (1) dopłatę w kwocie 1.263,00 zł płatną w terminie 2 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności i na rzecz J. K. (1) dopłatę w kwocie 18.263,00 zł płatną w terminie 2 lat od uprawomocnienia się postanowienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności .
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię 9
Kierując się tymi kryteriami Sąd podzielił stanowisko wnioskodawcy, że konieczność uiszczenia przez niego dopłaty niezwłocznie po uprawomocnieniu się orzeczenia stanowiłoby dla niego, mimo relatywnie wysokich dochodów, znaczne obciążenie. Dochody te nie pozwoliłyby bowiem P. K. (1) na jednorazowe zgromadzenie takiej kwoty, a w świetle zasad doświadczenia życiowego przekonujące jest jego wyjaśnienie, że zamierza uzyskać środki na uiszczenie dopłaty na rzecz byłej żony przez sprzedaż domu. W ocenie Sądu termin 24 miesięcy zapewni wnioskodawcy realną możliwość sprzedaży nieruchomości przy ul. (…), zwłaszcza przy uwzględnieniu, że konieczne będzie wcześniejsze wyprowadzenie się z domu obydwojga zainteresowanych i ich pełnoletnich dzieci. Dostrzegając dążenie uczestniczki do jak najszybszego uzyskania dopłaty Sąd doszedł do przekonania, że termin 24 miesięcy nie narazi jej interesów na szkodę, gdyż będzie ona mogła zamieszkać w lokalu przy ul. (…). Sąd uznał, że usprawiedliwione dążenie A. K. (1) do sprzedaży tego lokalu i zakupu w przyszłości większego mieszkania na własne potrzeby przemawia za tym, aby dopłata była uiszczona jednorazowo, a nie w ratach. Jest tak tym bardziej dlatego, że P. K. (1) zamierza uzyskać środki na dopłatę ze sprzedaży domu, a ze względu na jego wartość uzyskana ze sprzedaży kwota z pewnością pozwoli wnioskodawcy na uiszczenie dopłaty i zaspokojenie swoich potrzeb mieszkaniowych. W celu lepszego zabezpieczenia interesów uczestniczki Sąd uznał za zasadne zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie w razie niedotrzymania terminu płatności.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię 10
Orzekając o rozłożeniu na 3 raty po 8435 zł, płatne co roku, począwszy od upływu roku po uprawomocnienia się orzeczenia, Sąd miał na uwadze następujące okoliczności.
Po pierwsze, jest jasne, że uczestniczka nie ma możliwości jednorazowej spłaty, jej zarobki są wprawdzie systematyczne, lecz niewielkie, dodatkowo jest ona obciążona kredytem. Zasądzenie spłaty w całości doprowadziłoby do jej niewypłacalności.
Po drugie, wnioskodawca wielu od lat nie mieszka w mieszkaniu przy u. D. 41/148, zabezpieczył swoje potrzeby mieszkaniowe w inny sposób, zatem uzyskanie całości spłaty nie jest niezbędne z punktu widzenia konieczności zapewnienia mu miejsca zamieszkania.
Po trzecie, spłaty nie mogą mieć znaczenia iluzorycznego, muszą przedstawiać pewną odczuwalną wartość ekonomiczną. Rozłożenie na raty ma ułatwić jednej stronie wywiązanie się ze zobowiązania, ale nie może nadmiernie naruszać uprawnienia drugiej ze stron do otrzymania należnej części majątku.
Z tych względów Sąd uznał, że rozłożenie spłaty na 3 raty po 8435 zł płatne co roku, przy czym pierwsza po upływie roku od uprawomocnienia się orzeczenia, mieści się w granicach możliwości finansowych uczestniczki. Rozłożenie na niższe raty, albo płatne w późniejszym okresie byłoby jednostronne i nadmiernie krzywdzące dla wnioskodawcy.
Sąd zwraca też uwagę, że jeżeli zaistnieją okoliczności, które uniemożliwią uczestniczce wywiązanie się ze spłat, będzie ona mogła będzie mogła w trybie art. 212 § 3 zd 3 KC wystąpić z wnioskiem o odroczenie płatności rat już wymagalnych. W pierwszej kolejności powinna jednak dążyć do zgromadzenia środków na poszczególne raty.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 11
Bezspornie w skład majątku wspólnego stron wchodzi lokal mieszkalny położony w G. przy ul. (…), którego wartość Sąd Rejonowy na podstawie opinii biegłego K. B. ustalił na kwotę 242.900 zł. Dokonując podziału majątku wspólnego kierował się wskazaniami zawartymi w art. 212 KC i zgodnym wnioskiem stron. Zdaniem Sądu, skoro z lokalu po ustaniu wspólności majątkowej korzystała uczestniczka, zamieszkuje w lokalu wraz z rodziną, poczyniła znaczne nakłady na nieruchomość, utrzymuje ją, a wnioskodawca zamieszkuje w innym miejscu, bez zamiaru powrotu do tego mieszkania, to lokal winien zostać przyznana na rzecz uczestniczki z obowiązkiem spłaty wnioskodawcy.
Odnośnie wniosku o ustalenie nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym (art. 43 KRO) Sąd wskazał, że ziściły się przesłanki przemawiające za uwzględnieniem tego wniosku, jednak w mniejszym stosunku niż wniosła uczestniczka. Wedle uczestniczki to ona uzyskiwała wyższe dochody, dbała o mieszkanie i córkę, a wnioskodawca nie wykazywał zainteresowania tymi kwestiami, pracował z przerwami, a uzyskiwane dochody przeznaczał na własne potrzeby, w tym zakup alkoholu. Na poparcie swoich twierdzeń uczestniczka, w ocenie Sądu, zaoferowała wystarczające dowody, bowiem świadkowie zeznawali, że wnioskodawca nadużywał alkoholu. Z zeznań podatkowych wynika, że uzyskiwała znacznie wyższe dochody niż mąż. Wnioskodawca wprawdzie wskazywał, że nie wszystkie dochody ewidencjonował, jednak na poparcie tych nie przedstawił żadnych dowodów. Sąd uznał zatem za wykazane, iż uczestniczka w większym stopniu przyczyniła się do powstania majątku wspólnego.
W zakresie przesłanki ważnych powodów Sąd uznał za takowy problem alkoholowy wnioskodawcy, który trwał prawie przez cały okres małżeństwa. Świadkowie z rodziny wnioskodawcy zeznawali, że pomagali uczestniczce w poszukiwaniu męża, który na kilka dni potrafił zniknąć z domu, oni odnajdowali go w barze albo śpiącego na ławce w parku. Świadek S. S. (1) wskazała, że udzielała wnioskodawcy pożyczki, o której nie wiedziała jego żona, a ten przyznał, że była mu potrzebna na własne potrzeby. W ocenie Sądu zeznania świadków wskazują zatem nie tylko na problem alkoholowy wnioskodawcy, z którego to powodu bez wątpienia trwonił on znaczną część majątku wspólnego stron, ale też jego postawę wobec majątku wspólnego, tj. brak woli przyczyniania się do powiększania tego majątku i jego utrzymania. To na uczestniczkę spadł ciężar dbałości o zabezpieczenie bytu rodziny, co istotnie wpływało na zdolność pomnażania wspólnego majątku. Okoliczności te uzasadniają zdaniem Sądu I instancji ustalenie nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym w trybie art. 43 § 2 KRO w stosunku 60 % na rzecz uczestniczki oraz 40 % na rzecz wnioskodawcy.
Sąd miał na względzie, że wnioskodawca choć przez czas trwania małżeństwa pracował zarobkowo i mimo, że środki przezeń uzyskiwane były niższe niż przez uczestniczkę, to i tak postępował ze swoimi dochodami lekkomyślnie w związku ze swoim nałogiem i nie przyczyniał się do powstania majątku wspólnego w takim stopniu, w jakim mógłby się przyczynić przy dołożeniu należytej staranności. Niemniej Sąd uznał, że ustalenie nierównych udziałów w stosunku 80 % do 20 % sprzeciwiał się fakt uzyskiwania przez wnioskodawcę przez okres małżeństwa dochodów, co świadczyło, że podejmował starania w pozyskiwaniu dochodu wchodzącego w skład majątku wspólnego, a jego osobista praca przy remoncie, że podejmował jakieś starania w dbaniu o majątek wspólny.
Orzekając w przedmiocie należnej wnioskodawcy spłaty (art. 212 § 2 KC) Sąd miał na uwadze, że wartość majątku wspólnego wyniosła 242.900 zł. Uczestniczce zgodnie z jej udziałem (60 %) powinna przypaść kwota 145.740 zł, wnioskodawcy zgodnie z jego udziałem (40 %) kwota 97.160 zł. W wyniku podziału majątku wspólnego uczestniczka otrzymała prawo do lokalu mieszkalnego o wartości 242.900 zł, wobec czego wnioskodawca powinien otrzymać od uczestniczki tytułem spłaty kwotę 97.160 zł.
Sąd I instancji miał na uwadze, że uczestniczka wniosła o rozliczenie następujących nakładów i wydatków (art. 45 § 1 KRO oraz art. 567 KPC): kwoty 18.400 zł tytułem wykonania po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej remontu zwiększającego wartość mieszkania (taka wartość nakładów wynikała z opinii biegłego K. B.), kwoty 3.000 zł tytułem darowizny, którą otrzymała od rodziców i przeznaczyła na zakup i wymianę okien w lokalu mieszkalnym, kwoty 27.305,25 zł z tytułu opłat stałych uiszczanych na rzecz SM (…) w G., oraz kwoty 587,14 zł z tytułu opłat za użytkowanie wieczyste i podatku od nieruchomości.
Odnosząc się do nakładu z majątku osobistego na majątek wspólny w postaci kwoty 3.000 zł przeznaczonej na zakup i wymianę okien, Sąd Rejonowy uznał, że kwota ta powinna ulec rozliczeniu. Zgodnie z art. 33 pkt 2 KRO, do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte przez darowiznę, chyba że darczyńca inaczej postanowił. Uczestniczka wykazała, że kwota 3.000 zł wydatkowana przez nią na zakup okien pochodziła z darowizny dokonanej na jej rzecz przez rodziców, o czym zeznała K. W. Zdaniem Sądu rozliczeniu podlegały też nakłady w postaci uiszczonych przez uczestniczkę opłat stałych za użytkowanie lokalu mieszkalnego przy ul. (…), gdyż nie zależą od zużycia mediów i winni je ponosić oboje z małżonków, do których należy lokal w stosunku po 50 %. Uczestniczka wykazała poniesienie takich opłat przez przedłożenie zaświadczeń ze Spółdzielni i dowodów wpłaty.
Sąd podkreślił, że lokatorzy mają obowiązek uiszczać opłaty za fundusz remontowy, eksploatację, przesyłu gazu i nieczystości stale. Opłata za c.o. też jest uzasadniona przy dokonywaniu rozliczenia, albowiem lokal nieogrzewany zimą niszczałby. Sąd uznał za uzasadnione rozliczenie kwot, które uczestniczka uiszczała w związku z podatkiem od nieruchomości i opłatą za użytkowanie wieczyste, gdyż obowiązek pokrycia tych opłat jest niezależna od faktu korzystania nieruchomości. Jest to obowiązek publicznoprawny. Uiszczenie tych opłat uczestniczka udowodniła przedkładając decyzje ustalające podatek, dowody wpłat, odcinki potwierdzające uiszczenie oplata za użytkowanie wieczyste.
Mając na uwadze powyższe Sąd ustalił, że uczestniczka poniosła wydatki i nakłady z majątku osobistego na majątek wspólny w kwocie 30.892,39 zł, z której 1/2 winien jej zwrócić wnioskodawca, tj. 15.446,20 zł. Skoro uczestniczka tytułem spłaty winna przekazać na rzecz wnioskodawcy kwotę 97.160 zł, to jest zobowiązana na jego rzecz do przekazania kwoty 81.713,80 zł (97.160 zł – 15.446,20) i taką też kwotę zasądzono na rzecz wnioskodawcy.
Ustalając termin i sposób spłaty (art. 212 § 3 KC) Sąd I instancji uwzględnił stan majątkowy uczestniczki, jej możliwości zarobkowe oraz czas trwania postępowania, a przede wszystkim czas jaki upłynął od rozwodu. Uznał, że uczestniczka powinna być w stanie spłacić wnioskodawcę w terminie 2,5 roku od uprawomocnienia się orzeczenia w 5 ratach płatnych co pół roku. W ocenie Sądu uczestniczka winna liczyć się bowiem z takim rozstrzygnięciem i w czasie jaki upłynął od rozwodu do zakończenia niniejszego postępowania (7 lat) zaoszczędzić na ten cel jakieś środki na poczet ewentualnej spłaty. Uczestniczka tymczasem oszczędności jakie miała wydatkowała na remont. Uczestniczka ma stały dochód i zdolność kredytową, otrzymała lokal na wyłączną własność i będzie mogła postarać się o pożyczkę/kredyt na spłatę zadłużenia. Zważywszy, że byli małżonkowie mają takie same prawa do majątku wspólnego pod względem ilościowym jak i jakościowym oraz funkcje gospodarcze i osobiste tego majątku, Sąd uznał, iż brak jest podstaw do rozłożenia zasądzonej spłaty na raty płatne w terminie aż 10 lat i zasądził od niej ww. kwotę w pięciu ratach, biorąc pod uwagę obecną sytuację życiową i majątkową wnioskodawcy, w tym to, iż zamieszkuje aktualnie z obecną małżonką i jej dzieckiem, jego potrzeby mieszkaniowe są zaspokojone. Nadto nie posiada żadnego zadłużenia, żadnych konkretnych planów co do wydatkowania uzyskanej ze spłaty kwoty, zatem brak otrzymania kwoty tytułem spłaty w szybszym terminie i jednorazowo nie spowoduje, że prawa wnioskodawcy wywodzące się z prawa własności będą naruszone.
Sąd Rejonowy:
1. ustalił, iż w skład majątku wspólnego stron wchodzi prawo własności lokalu stanowiącego odrębną nieruchomość, położonego w G. przy ul. (…), o pow. 65,65m2 wraz z prawem związanym z własnością tego lokalu w postaci udziału wynoszącego (…) w nieruchomości wspólnej, którą stanowi prawo użytkowania wieczystego oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali, dla której to nieruchomości prowadzona jest księga wieczysta nr (…) o wartości 242.900 zł;
2. ustalił, że udziały w majątku wspólnym nie są równe i wynoszą: udział wnioskodawcy 40 %, udział uczestniczki 60 %;
3. oddalił wniosek uczestniczki o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym w pozostałym zakresie;
4. ustalił, iż uczestniczka poniosła nakłady i wydatki z majątku osobistego na majątek wspólny opisany w punkcie I postanowienia w łącznej kwocie 30.892,39 zł, a w tym:
a. 3.000 zł tytułem wydatku na zakup i wymianę okien;
b. 27.305,25 zł tytułem opłat stałych za użytkowanie lokalu mieszkalnego uiszczonych na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej (…) w G.;
c. 587,14 zł tytułem opłat za użytkowanie wieczyste oraz podatku od nieruchomości;
5. oddalił wniosek uczestniczki o ustalenie, iż poczyniła nakłady z majątku osobistego na majątek wspólny w pozostałym zakresie, tj. co do kwoty 18.400 zł;
6 dokonał podziału majątku wspólnego w ten sposób, że przyznał opisaną w punkcie I nieruchomość na wyłączną własność uczestniczce;
7. zasądził od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 81.713,80 zł tytułem spłaty oraz rozliczenia poniesionych z majątku osobistego na majątek wspólny nakładów, o których mowa w pkt 4 postanowienia, płatną w pięciu równych ratach każda po 16.342,76 zł, płatnych w terminach co sześć miesięcy, z tym że pierwsza rata płatna w terminie sześciu miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat;
8. ustalił, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Postanowienie Sądu Okręgowego – II Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 15 lutego 2018 r. II Ca 1035/17
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
